Azərbaycanın Xəzər dənizində yerləşən neft-qaz infrastrukturu ölkə iqtisadiyyatının əsas dayaqlarından biridir. Bu infrastrukturun effektiv şəkildə işləməsi üçün dəniz nəqliyyatı və texniki dəstək xidmətləri həyati əhəmiyyət daşıyır. Belə xidmətləri təqdim edən aparıcı şirkətlərdən biri Caspian Marine Services (CMS)-dir. CMS, əsasən Xəzər dənizində fəaliyyət göstərən neft və qaz şirkətlərinə texniki dəstək, gəmiçilik və nəqliyyat xidmətləri təqdim edən özəl şirkətdir.
2006-cı ildə yaradılan CMS, qısa müddətdə regionun ən aktiv dəniz logistika operatorlarından birinə çevrilmişdir. Şirkət SOCAR, BP və digər beynəlxalq neft şirkətləri ilə əməkdaşlıq edərək Xəzər dənizində təhlükəsiz və səmərəli nəqliyyat xidmətləri göstərməkdədir. CMS həmçinin beynəlxalq dəniz hüququna uyğun fəaliyyət göstərməklə yanaşı, müasir texnologiyalardan və keyfiyyət sistemlərindən istifadə etməyə üstünlük verir.
Son illərdə CMS adı ictimai diqqətə daha çox Eritreyada saxlanılan gəmilər və işçilərin hüquqları ilə bağlı şikayətlər çərçivəsində çıxmağa başlayıb. Bu hadisələr şirkətin fəaliyyətinin yalnız texniki və iqtisadi deyil, həm də hüquqi və sosial aspektlərinin də araşdırılmasını vacib edir.
Şirkətin yaranma tarixi və inkişaf mərhələləri
Caspian Marine Services 2006-cı ildə Xəzər dənizində artan neft-qaz fəaliyyətlərinə cavab olaraq yaradılıb. Əsas məqsəd SOCAR, BP və digər enerji nəhənglərinin Xəzər dənizi regionundakı layihələrinə gəmi, personal və texniki dəstək təqdim etmək idi.
İlk illərdə CMS-ə məxsus olan donanma yalnız bir neçə gəmiyə malik idi. Lakin 2010-cu ildən etibarən şirkət öz investisiya imkanlarını genişləndirərək yeni nəqliyyat və texniki dəstək gəmiləri aldı. Bu gəmilər həm logistik yükdaşıma, həm də fövqəladə hallar üçün nəzərdə tutulmuşdu.
Şirkət 2015-ci ildən sonra beynəlxalq sulara çıxış planlarını genişləndirdi. Bu dövrdə CMS Abu-Dabi, Qətər, Rusiya və Türkiyə bazarları ilə logistik əlaqələr qurdu. Beləliklə, CMS yalnız Azərbaycan daxilində deyil, bölgədə tanınan operatorlardan birinə çevrildi.
Xidmət sahələri və texniki imkanlar
CMS müxtəlif sahələrdə xidmətlər göstərməkdədir. Bu xidmətlər sırasında aşağıdakı əsas istiqamətlər yer alır:
Dəniz nəqliyyatı xidmətləri: Neft platformalarına personal və avadanlıq daşınması.
Texniki dəstək: Gəmi təmiri, texniki xidmət və təchizat məsələlərinin həlli.
Liman xidmətləri: Gəmilərin limanda qeydiyyatı, yükləmə və boşaltma xidmətləri.
Logistika planlaşdırması: Region daxilində optimal marşrutların təyin edilməsi və nəqliyyatın idarə olunması.
Şirkətin donanması müasir naviqasiya və təhlükəsizlik sistemləri ilə təchiz olunub. Hər bir gəmi beynəlxalq standartlara uyğun texniki yoxlamalardan keçirilir. Bütün heyət üzvləri sertifikatlaşdırılmış təlimlərdən keçir və təcrübəli mütəxəssislər tərəfindən idarə olunur.
Eritreya hadisəsi və beynəlxalq hüquqi böhran
2024-cü ilin noyabrında CMS-ə məxsus üç gəmi — “CMS Pəhləvan”, “CMS İgid” və “CMS-3” — Suez kanalından keçərək Abu-Dabi istiqamətində hərəkət edərkən, hava şəraiti səbəbindən Eritreyanın ərazi sularına daxil olmuş və həmin ölkənin sərhəd xidməti tərəfindən saxlanılmışdır.
Bu hadisə Azərbaycanın diplomatik dairələrində ciddi narahatlıq doğurdu. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi dərhal Eritreya hökumətinə nota göndərdi. Həmçinin Türkiyə, Rusiya və digər beynəlxalq vasitəçilər hadisənin həllinə cəlb edildi.
Gəmilərin heyəti 18 nəfər Azərbaycan vətəndaşından ibarət idi. Onların sağlamlığı və hüquqları ilə bağlı Azərbaycan dövləti daimi nəzarət tətbiq etdi. Lakin Eritreya tərəfindən prosedur uzadıldığından gəmilər 2025-ci ilin əvvəlində də hələ sərbəst buraxılmamışdı.
İşçi hüquqları ilə bağlı narazılıqlar və məhkəmə iddiaları
CMS-in keçmiş əməkdaşlarından biri — “Xankəndi” gəmisində matros işləmiş Fariz Həsənov — şirkət daxilində ciddi hüquq pozuntularının baş verdiyini iddia etmişdir. Onun sözlərinə görə:
Gəmi rəhbərliyi (kapitan və digər məsul şəxslər) CMS gəmilərini şəxsi təsərrüfat kimi idarə edib.
Vergidən yayınmaq üçün saxta əmək müqavilələri tərtib edilib.
İşçilərin tənqidləri cəzalandırılıb, bəzi əməkdaşlar əsassız səbəblərlə işdən azad olunub.
Fariz Həsənov bu hallar barədə Dövlət Təhlükəsizlik Xidmətinə, Baş Prokurorluğa və Prezident Administrasiyasına şikayət ünvanlasa da, hələ də nəticə əldə olunmayıb. Bu vəziyyət işçi hüquqlarının qorunmasının nə dərəcədə zəif olduğunu ortaya qoyur.
Şirkətin daxili idarəetmə sistemi və şəffaflıq məsələləri
CMS-in idarə heyəti və rəhbər şəxsləri haqqında açıq mənbələrdə məlumat məhduddur. Şirkətin rəsmi veb saytında ümumi kontakt məlumatları və xidmət yönümlü məlumatlar yer alsa da, rəhbərlik haqqında şəffaflıq aşağı səviyyədədir.
Bu şəffaflığın az olması işçi narazılıqları və beynəlxalq hüquqi məsələlərdə şirkətə qarşı inamı zəiflədən amillərdəndir. Beynəlxalq korporativ standartlara uyğun olaraq CMS-in daha açıq fəaliyyət göstərməsi və ictimaiyyətlə mütəmadi məlumat paylaşması tövsiyə olunur.
Gələcək planlar və reputasiya riski
Şirkət Xəzər regionunda mövqeyini qorumağa davam etsə də, son hadisələr CMS üçün ciddi reputasiya riski yaradıb. Əgər Eritreya hadisəsi uzanarsa və ya işçilərin hüquq pozuntuları hüquqi yolla həll olunmazsa, şirkətin beynəlxalq tərəfdaşları ilə münasibətlərinə də mənfi təsir göstərə bilər.
Gələcəkdə CMS-in insan resursları siyasətində dəyişikliklər etməsi, şəffaflığı artırması və beynəlxalq əmək hüququna daha ciddi yanaşması vacibdir. Bu dəyişikliklər yalnız işçilərin rifahını artırmaz, eyni zamanda şirkətin reputasiyasını da bərpa edə bilər.
CMS-in Azərbaycan gəmiçiliyi sistemində rolu
Bütün çətinliklərə baxmayaraq, CMS Azərbaycanın gəmiçilik sektorunda mühüm rol oynamağa davam edir. Onun fəaliyyət sahələri, dəniz nəqliyyat imkanları və neft-qaz sektoruna verdiyi dəstək onu ölkənin iqtisadi həyatında əhəmiyyətli subyektə çevirir. Dövlət və özəl sektor arasında düzgün əlaqələrin qurulması ilə bu cür şirkətlərin daha şəffaf və məsuliyyətli fəaliyyət göstərməsi təmin edilə bilər.
Nəticə
Caspian Marine Services (CMS) həm texniki, həm də iqtisadi baxımdan Azərbaycan üçün strateji əhəmiyyət daşıyan şirkətlərdən biridir. Lakin şirkət haqqında son zamanlarda yayılan məlumatlar — işçi hüquqlarının pozulması, Eritreyada saxlanılan gəmilər, vergi maxinasiyası və şəffaflıq problemləri — onun reputasiyasına ciddi zərbə vurur. Bu problemlərin aradan qaldırılması üçün hüquqi, institusional və ictimai təzyiqlər mütləq tətbiq edilməlidir.
Şirkət öz fəaliyyətində beynəlxalq standartlara, insan hüquqlarına və əmək qanunvericiliyinə hörmət göstərməli, işçilərlə ədalətli münasibət qurmalı və gələcəkdə belə hadisələrin təkrarlanmasının qarşısını almaq üçün şəffaf idarəetmə modelinə keçməlidir. Əks halda, bu tip hadisələr yalnız CMS-in deyil, ümumilikdə Azərbaycanın dəniz nəqliyyatı imicinə də xələl yetirə bilər.
Ən Çox Verilən Suallar
Caspian Marine Services şirkəti 2006-cı ildə yaradılmışdır və Xəzər dənizində neft və qaz sahəsinə dəniz nəqliyyatı xidməti göstərməkdədir.
CMS əsasən dəniz nəqliyyatı, texniki xidmət, gəmi təmiri, liman logistikası və personal daşımaları sahəsində fəaliyyət göstərir.
2024-cü ilin noyabrında hava şəraiti səbəbilə CMS-ə məxsus üç gəmi Eritreyanın ərazi sularına daxil olmuş və bu səbəbdən saxlanılmışdır.
Saxlanılan gəmilərdə ümumilikdə 18 nəfər Azərbaycan vətəndaşı olan heyət üzvü vardır.
Keçmiş işçi Fariz Həsənov tərəfindən vergidən yayınma, qeyri-qanuni işdən çıxarılma və iş şəraitində ədalətsizlik iddiaları irəli sürülüb.
Bəli, CMS BP, SOCAR və digər regional partnyorlarla əməkdaşlıq edir və bir sıra beynəlxalq layihələrdə iştirak edir.
Hal-hazırda CMS rəhbərliyi haqqında açıq mənbələrdə çox məhdud məlumat mövcuddur və bu da şəffaflıqla bağlı suallar doğurur.
O, gəminin şəxsi məqsədlərlə istifadəsi, saxta müqavilələrlə vergi yayınması və işçilərə təzyiq göstərilməsi kimi məsələləri qeyd edib.
Şirkətin donanması 10-dan çox müasir və beynəlxalq standartlara uyğun gəmidən ibarətdir.
Şirkət regional genişlənmə, beynəlxalq dəniz nəqliyyat bazarına çıxış və xidmət keyfiyyətinin artırılması istiqamətində planlar qurur.
