Cpr : Nədir? Hansı Hallarda Tətbiq Olunur?

Kardiyopulmoner resüsitasiya, yəni CPR, insan həyatının ən kritik anlarında tətbiq olunan və çox vaxt ölüm ilə həyat arasında körpü rolunu oynayan bir ilk yardım texnikasıdır. Bu üsul, ürək dayanması və ya tənəffüsün kəsilməsi kimi hallarda, beyin və digər həyati orqanlara qan axınını bərpa etməyə yönəldilmiş həyati əhəmiyyətli müdaxilə formasıdır. CPR tətbiqi, yalnız tibbi işçilərin deyil, hər bir vətəndaşın bilməsi gərəkən zəruri bir bacarıqdır. Çünki bu tip vəziyyətlər evdə, işdə, küçədə və ya ictimai nəqliyyatda qəfil baş verə bilər və təcili reaksiya tələb edir.

Ürək dayanmasından sonra beyin hüceyrələri cəmi 4-6 dəqiqə ərzində oksigen çatışmazlığından zərər görməyə başlayır. Bu səbəbdən, CPR-ın vaxtında və düzgün tətbiqi zərər görmənin qarşısını almaq baxımından əvəzsizdir. CPR yalnız ürək masajından ibarət deyil, həmçinin süni tənəffüs də daxil olmaqla, bir sıra mərhələləri əhatə edir. Bu prosedur, beynin funksiyasını qoruyaraq tibb heyətinin gələnədək həyati funksiyaların saxlanmasına şərait yaradır.

Beynəlxalq protokollar, CPR təlimatlarını dövrü olaraq yeniləyir və müxtəlif yaş qrupları üçün fərqli yanaşmalar təklif edir. Bu məqalə çərçivəsində CPR-ın əhəmiyyəti, mərhələləri, texnikası, düzgün tətbiq qaydaları, mümkün səhvlər və tətbiq sahələri ətraflı şəkildə izah ediləcəkdir. Azərbaycanda bu sahədə olan təlim imkanları, hüquqi aspektlər və CPR-ın təcili yardım xidmətləri ilə əlaqələndirilməsi kimi spesifik məlumatlar da təqdim olunacaq.

CPR nədir və hansı hallarda tətbiq olunur?

CPR (Cardiopulmonary Resuscitation) – ürək və tənəffüs dayanması zamanı orqanizmin yaşamasını təmin etmək məqsədilə tətbiq olunan təcili ilk yardım prosedurudur. CPR, beyin və digər həyati orqanlara qan və oksigen axınının bərpası üçün həyata keçirilir. Bu müdaxilə əsasən üç əsas vəziyyətdə tətbiq olunur:

1. Ani ürək dayanması (kardiak arrest)
2. Tənəffüsün dayanması
3. Boğulma, elektrik çarpması və ya ürək ritm pozğunluğu nəticəsində şok halları

Bu hallarda CPR tətbiq edilməzsə, beyin hüceyrələri 4-5 dəqiqə içində geri dönüşü olmayan zədələrə məruz qalır və ölüm riski artır.

CPR texnikasının əsas mərhələləri

CPR texnikası beynəlxalq təlimatlara əsaslanaraq üç əsas mərhələdən ibarətdir: C – Circulation (qan dövranı), A – Airway (hava yolu), B – Breathing (tənəffüs). Bu mərhələlər aşağıdakı kimi tətbiq olunur:

• C – Dövran: Sinə ortasına güclü və ritmik təzyiqlər edilməklə ürək masajı həyata keçirilir. Bu zaman təzyiqlər təxminən 5-6 sm dərinlikdə və dəqiqədə 100–120 dəfə olmalıdır.
• A – Hava yolu: Zərərçəkənin hava yolu açılmalı, əgər dil geriyə düşübsə, çənə yuxarı qaldırılaraq hava yolu təmizlənməlidir.
• B – Tənəffüs: Süni tənəffüs ağız-ağıza və ya ağız-buruna verilir. Bu mərhələ CPR-ın daha təsirli olmasını təmin edir.

CPR-ın tətbiq qaydası (Yetkin insanlar üçün)

Yetkin şəxslərdə CPR aşağıdakı mərhələlərə əsasən aparılır:

1. Ətraf mühitin təhlükəsizliyindən əmin olmaq
2. Şəxsin cavab verib-vermədiyini yoxlamaq
3. Təcili yardım (103) çağırmaq
4. Nəfəs alıb-almadığını yoxlamaq
5. Sinəyə 30 təzyiq + 2 süni nəfəs nisbətində dövrlər aparmaq

Bu dövr təcili yardım gələnədək və ya zərərçəkən tənəffüs etməyə başlayana qədər davam etdirilməlidir.

Uşaq və körpələrdə CPR texnikası

Uşaqlarda və körpələrdə CPR yetkinlərə nisbətən fərqli şəkildə icra olunur:

• Körpələrdə ürək masajı 2 barmaqla aparılır.
• Uşaqlarda isə bir əllə təzyiq edilir.
• Süni tənəffüs nisbəti 30:2 olmaqla eynidir, lakin nəfəs verərkən daha az hava üfürülür.
• Hava yolu açarkən daha diqqətli olmaq lazımdır.

Uşaqlarda CPR texnikasının düzgün tətbiqi üçün ayrıca təlim almaq vacibdir.

CPR zamanı tez-tez edilən səhvlər

CPR zamanı buraxılan səhvlər müdaxilənin təsirini azalda və bəzən zərər verə bilər:

• Sinəyə çox zəif və ya çox dərin təzyiq etmək
• Təzyiq ritminin qeyri-sabit olması
• Hava yolunun tam açılmaması
• Nəfəs verərkən çox hava üfürmək və ya tıxanmış ağız-burun kanallarına diqqət yetirməmək

Bu səbəbdən, CPR yalnız nəzəriyyə ilə deyil, praktiki məşğələlərlə də öyrənilməlidir.

CPR tətbiqindən sonra hüquqi məsuliyyət varmı?

Azərbaycanda CPR tətbiq edən şəxslər üçün hüquqi məsuliyyət, niyyət və nəticəyə əsasən qiymətləndirilir. Əgər şəxsin məqsədi insan həyatını xilas etməkdirsə və bu prosesdə səhlənkarlıq və ya qəsd yoxdursa, əksər hallarda hüquqi məsuliyyət daşımır. Ancaq CPR zamanı ciddi səhvlər və ya ehtiyatsız davranış nəticəsində əlavə zərər verilərsə, müvafiq araşdırma başlana bilər.

CPR və AED cihazının birlikdə istifadəsi

Avtomatlaşdırılmış Xarici Defibrilyator (AED) cihazları ürək ritminin bərpası üçün CPR ilə birlikdə istifadə olunur. AED cihazı elektrik impulsları vasitəsilə ürəyin ritmini normallaşdırır. AED cihazının tətbiqi CPR təsirini 2–3 dəfə artırır. İctimai yerlərdə AED cihazlarının yerləşdirilməsi inkişaf etmiş ölkələrdə geniş yayılıb və CPR təlimlərində bu cihazın istifadəsi mütləq şəkildə öyrədilir.

Azərbaycanda CPR təlim imkanları

Azərbaycan Səhiyyə Nazirliyi və digər qeyri-hökumət təşkilatları tərəfindən CPR təlimləri təşkil olunur. Təlimlərə tibbi işçilərlə yanaşı, sürücülər, müəllimlər, idman məşqçiləri və digər riskli peşə sahibləri də cəlb edilir. CPR sertifikatı beynəlxalq etibarlıdır və şəxsin fövqəladə hallara hazır olduğunu göstərir.

CPR biliklərinin əhali arasında yayılmasının əhəmiyyəti

Hər bir vətəndaşın CPR texnikasına dair məlumatlı olması, ictimai sağlamlıq baxımından olduqca vacibdir. Ürək dayanması halları əksər hallarda xəstəxanadan kənarda baş verir və tibb işçiləri gələnə qədər hər dəqiqə önəmlidir. CPR bilikləri insanlara fövqəladə hallarda düzgün müdaxilə etmə imkanı verir, bu da ölüm faizini azaltmaqla yanaşı, həyat keyfiyyətini qoruyur.

CPR haqqında maarifləndirmə və gələcək çağırışlar

Təhsil müəssisələrində, iş yerlərində və ictimai təşkilatlarda CPR təlimlərinin təşkili genişləndirilməli, bu biliklər uşaqlıqdan etibarən verilməlidir. CPR üzrə mütəmadi praktiki məşğələlər və simulyasiya vasitələri ilə əhalinin bu sahədə hazırlığı gücləndirilməlidir. CPR üzrə maarifləndirmə təkcə sağlamlıq deyil, həm də vətəndaş məsuliyyəti məsələsidir.

CPR – həyatla ölüm arasında incə bir xəttdə yer alan, düzgün və vaxtında tətbiq edildikdə minlərlə insanın həyatını xilas edə biləcək sadə, lakin son dərəcə təsirli bir prosedurdur. Bu texnikanın yalnız həkimlərə deyil, hər bir vətəndaşa öyrədilməsi cəmiyyətin sağlamlıq təhlükəsizliyini artırır. CPR texnikasının bilik və bacarıq səviyyəsində mənimsənilməsi fövqəladə hallarda təkcə həyat xilas etməklə qalmır, həm də insani dəyərlərin cəmiyyətimizdə necə mühüm yer tutduğunu bir daha ortaya qoyur. CPR, sadəcə texniki müdaxilə deyil, həm də insan həyatına verilən ən böyük dəyərin göstəricisidir.

Ən Çox Verilən Suallar