Cücə, quşların xüsusilə də toyuq növünün balası olaraq tanınır və kənd təsərrüfatında həm ət, həm də yumurta istehsalı üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır. Yumurtadan çıxdığı ilk gündən etibarən sürətli inkişaf dövrünə daxil olan cücələr, doğru qidalanma və baxım ilə sağlam toyuqlara çevrilirlər. Onlar yumurtadan çıxdıqdan sonra ilk günlərdə xüsusilə istiliyə həssasdırlar və 35-37°C temperaturda saxlanılmalıdırlar. Bu mərhələdə onlara xüsusi balanslaşdırılmış yem, təmiz su və gigiyenik mühit təmin olunması vacibdir. Cücələrin sağlamlığı, onların böyümə sürəti və gələcək məhsuldarlığı üçün əsas şərtlərdən biridir. Buna görə də fermerlər və evdə quş saxlayan şəxslər, cücələrin qidalanma rejimini, suyun keyfiyyətini və saxlanma şəraitini daim nəzarətdə saxlamalıdırlar. Cücə yetişdirilməsi həm də iqtisadi baxımdan mühüm sahədir, çünki bazarda həm ətlik, həm də yumurtalıq istiqamətdə cücələrə tələbat yüksəkdir. Müasir dövrdə cücə istehsalı üçün inkubator texnologiyaları geniş istifadə olunur ki, bu da yumurta çıxım faizini artırır və mövsümdən asılılığı azaldır. Cücələrin genetik xüsusiyyətləri də onların inkişafında mühüm rol oynayır; seçmə yolu ilə daha məhsuldar, xəstəliklərə davamlı növlər yetişdirilir. Bu səbəbdən, cücə yetişdirilməsi həm ənənəvi kənd təsərrüfatının, həm də sənaye quşçuluğunun əsas sahələrindən biri olaraq qalır. İstər kiçik təsərrüfatlarda, istərsə də böyük fabrik fermalarında cücələrin sağlam böyüməsi üçün elmi və praktiki biliklərin birləşdirilməsi vacibdir.
Cücənin biologiyası və fiziki xüsusiyyətləri
Cücə yumurtadan çıxdıqdan sonra ilk günlərdə bədən quruluşu zəif olur, tükləri nazik və yumşaqdır. Onların gözləri doğulduğu andan açıq olur, bu da yem və su axtarışına erkən başlamalarını təmin edir. Tənəffüs sistemi tam inkişaf etmədiyi üçün havalandırma mühüm rol oynayır. İskelet sistemi sürətlə möhkəmlənir və bu prosesdə kalsium və zülalın qidalanmada olması şərtdir.
İlk həftələrdə cücələrdə immun sistemi tam formalaşmadığından, onlar bakteriya və viruslara qarşı zəif olurlar. Buna görə də gigiyena, təmiz yem və suyun təminatı vacibdir. Həmçinin, işıqlandırma rejimi də inkişafı sürətləndirir; gündə ən azı 16 saat işıq verilməsi tövsiyə olunur. Temperaturun qəfil dəyişməsi onların sağlamlığına ciddi zərər verə bilər.
Cücələrin qidalanma tələbləri
Cücələrin böyümə mərhələlərinə görə yem tərkibi dəyişir. İlk günlərdə yüksək zülallı və vitaminlərlə zəngin yemlər verilməlidir. Bura qarğıdalı unu, soya unu, balıq unu və xüsusi cücə yemləri daxildir. C vitamini və minerallar, xüsusilə kalsium, sümüklərin inkişafı üçün vacibdir.İlk həftələrdə yem dənəcikləri kiçik ölçüdə olmalı və həmişə təzə verilməlidir. Su isə daim təmiz və otaq temperaturunda saxlanmalıdır. Zamanla, yem tərkibinə yaşıl yemlər, tərəvəzlər və taxıl qarışıqları əlavə edilə bilər. Bu həm cücələrin immunitetini gücləndirir, həm də ət keyfiyyətinə təsir göstərir.
Cücələrin böyümə mərhələləri
Cücələrin böyüməsi adətən üç mərhələyə bölünür: başlanğıc dövrü (0-4 həftə), orta dövr (5-12 həftə) və yetkinlik dövrü (13 həftə və sonrası). Başlanğıc mərhələdə istilik və qida əsas rol oynayır. Orta dövrdə isə fiziki hərəkət və geniş məkan təmin edilməlidir.Yetkinlik dövrünə doğru cücələrin qidalanması dəyişir, yumurtalıq istiqamətdə yetişdirilənlərdə kalsium artırılır, ətlik cücələrdə isə zülal səviyyəsi yüksək saxlanılır. Bu mərhələlərdə sağlamlıq nəzarəti və peyvəndlər çox əhəmiyyətlidir.Cücələrin saxlanıldığı yer isti, quru və havalandırması yaxşı olmalıdır. İlk həftələrdə temperatur 35°C-dən başlayıb hər həftə təxminən 2-3°C azaldılaraq normal səviyyəyə gətirilir. Yataq materialı kimi təmiz saman, yonqar və ya xüsusi döşəmə materiallarından istifadə edilir.Havanın rütubəti 60-70% arasında olmalıdır. Əks halda həm tənəffüs sistemi problemləri, həm də bakterial infeksiyalar riski artır. Məkan həmişə təmiz saxlanmalı və yem qalıqları dərhal təmizlənməlidir.
Cücələrin sağlamlıq nəzarəti və peyvəndlər
Cücələrin sağlam böyüməsi üçün peyvənd proqramı böyük əhəmiyyət daşıyır. Yumurtadan çıxdıqdan sonra ilk günlərdə Marek xəstəliyinə qarşı peyvənd vurulur. Daha sonra, quş qripi, Nyukasl xəstəliyi və digər infeksiyalara qarşı müəyyən yaş dövrlərində peyvəndlər tətbiq edilir. Bu proses cücələrin immun sisteminin möhkəmlənməsi və gələcəkdə xəstəlik risklərinin azalması üçün vacibdir. Sağlamlıq nəzarətinə həmçinin nizamlı çəki ölçmələri və fiziki baxış daxildir.Veterinar nəzarəti də mütləqdir. Fermerlər cücələrin davranışlarını izləyərək hər hansı letargiya, iştahsızlıq və ya tük tökülməsi hallarını vaxtında müəyyənləşdirməlidirlər. Müalicə prosesində təbii üsullar və dərmanlar birlikdə tətbiq edilə bilər. Gigiyena tədbirlərinin gücləndirilməsi xəstəliklərin yayılmasının qarşısını almaqda mühüm rol oynayır.
Cücələrin inkubator şəraitində yetişdirilməsi
Müasir quşçuluqda cücə istehsalında inkubatorlar geniş istifadə olunur. Yumurtalar optimal temperatur və rütubətdə saxlanılaraq təbii çıxım şərtləri təqlid edilir. Adətən 21 gün ərzində yumurtadan cücələr çıxır. İlk 18 gün ərzində temperatur və rütubət sabit saxlanılır, son 3 gündə isə rütubət bir qədər artırılır ki, cücə yumurtanı asanlıqla qırsın.İnkubatorlar təbii çıxıma nisbətən daha yüksək çıxım faizi təmin edir. Bu üsul mövsümdən asılı olmadan cücə istehsalına imkan verir. İnkubatorda yumurtaların dönməsi müntəzəm olmalı, temperatur fərqləri minimuma endirilməlidir. Bu, cücələrin daha sağlam və güclü doğulmasına səbəb olur.Cücələr məqsədinə görə əsasən iki növə bölünür: yumurtalıq cücələr və ətlik cücələr (broylər). Yumurtalıq cücələr daha uzun ömürlüdür və əsas məqsəd yumurta istehsalıdır. Bu növdə yemin tərkibi kalsiumla zəngin olur ki, qabıqlar möhkəm olsun. Ətlik cücələr isə qısa müddətdə yüksək çəkiyə çatmaları üçün xüsusi yüksək zülallı yemlərlə bəslənirlər.Bundan başqa, bəzi cücələr dekorativ məqsədlə yetişdirilir. Bu növlər rəngli tükləri, fərqli boy ölçüləri və maraqlı görünüşləri ilə seçilir. Həmçinin, kənd təsərrüfatı praktikasında bəzi yerli növlər xəstəliklərə daha dözümlü olduqları üçün üstünlük təşkil edir.
İqtisadi baxımdan cücə yetişdirilməsinin əhəmiyyəti
Cücə yetişdirilməsi kənd təsərrüfatının ən gəlirli sahələrindən biridir. Dünyada toyuq əti və yumurtasına tələbatın artması bu sahədə istehsalı stimullaşdırır. Azərbaycanda da yerli fermer təsərrüfatları həm daxili bazara, həm də ixraca yönəlik olaraq cücə yetişdirir. Bu proses həm ərzaq təhlükəsizliyinə, həm də kənd yerlərində məşğulluğa mühüm töhfə verir.Cücələrin kütləvi istehsalı üçün yem zavodları, baytarlıq xidmətləri və logistika zənciri inkişaf etdirilməlidir. Bu, istehsalın keyfiyyətini artırır və bazarda rəqabət üstünlüyü yaradır. Həmçinin, ixrac potensialı ölkəyə valyuta axını gətirə bilər.
Ən çox rast gəlinən problemlər və onların həlli
Cücə yetişdirilməsində ən çox rast gəlinən problemlərdən biri temperaturun qəfil dəyişməsi nəticəsində yaranan soyuqlama və tənəffüs problemləridir. Bu halda isti mühitin bərpası və vitaminlərlə dəstək mühümdür. Digər bir problem ishal və həzm pozğunluqlarıdır ki, bu, yem və suyun keyfiyyətsizliyi ilə bağlı ola bilər.Həmçinin, cücələrdə ayaq zəifliyi və topallıq kimi problemlər də müşahidə edilir. Bu, kalsium çatışmazlığı və ya zəif döşəmə materialından qaynaqlana bilər. Problemlərin qarşısını almaq üçün profilaktik tədbirlər və baytar nəzarəti vacibdir. Gigiyena, balanslı yem və düzgün temperatur rejimi bütün bu problemlərin əsas həll yoludur.
Cücə yetişdirilməsi həm kənd təsərrüfatı, həm də sənaye miqyasında mühüm strateji əhəmiyyət daşıyır. Sağlam cücələr yetişdirmək üçün onların bioloji xüsusiyyətlərini, qidalanma tələblərini və böyümə mərhələlərini bilmək vacibdir. Müasir texnologiyalar, xüsusilə inkubator sistemləri, daha keyfiyyətli və davamlı istehsal üçün mühüm vasitədir. Yetişdirmə zamanı gigiyena, temperatur və rütubət nəzarəti, yem keyfiyyəti və su təmizliyi əsas prioritetlər olmalıdır. Cücələrin sağlamlığı birbaşa olaraq gələcək məhsuldarlığa təsir göstərir. İstər yumurta, istərsə də ət istehsalı məqsədilə yetişdirilsin, cücələrə göstərilən diqqət iqtisadi səmərəliliyin təməlini təşkil edir. Fermerlər və təsərrüfat sahibləri elmi yanaşmanı praktik təcrübə ilə birləşdirməklə həm keyfiyyətli məhsul əldə edə, həm də bazarda rəqabət gücünü artıra bilərlər. Eyni zamanda, cücə yetişdirilməsi kənd yerlərində məşğulluğun artmasına və ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunmasına mühüm töhfə verir. Buna görə də, bu sahəyə dövlət dəstəyi, investisiya və təlim proqramlarının artırılması vacibdir.
Ən Çox Verilən Suallar
Cücə, quşların, xüsusilə toyuqların yumurtadan yeni çıxmış balasıdır. Onlar hələ inkişaf mərhələsində olduqları üçün xüsusi baxıma, istiliyə və qidalanmaya ehtiyac duyurlar.
İlk həftələrdə 35-37°C temperaturda saxlanılmalıdır. Hər həftə temperatur 2-3°C azaldılaraq normal səviyyəyə gətirilir.
İlk günlərdə yüksək zülallı və vitaminli xüsusi cücə yemləri, qarğıdalı unu, soya unu və balıq unu ilə qidalanırlar. Daha sonra yaşıl yemlər və tərəvəzlər də əlavə edilə bilər.
Su həmişə təmiz və otaq temperaturunda olmalıdır. Çirkli və ya soyuq su cücələrdə xəstəliklərə səbəb ola bilər.
Marek xəstəliyi, Nyukasl xəstəliyi, quş qripi və digər infeksiyalara qarşı müəyyən yaş dövrlərində peyvəndlər tətbiq edilir.
İnkubatorda və ya təbii şəraitdə yumurtadan çıxma müddəti adətən 21 gündür.
Ətlik cücələr qısa müddətdə yüksək çəkiyə çatmaq üçün yetişdirilir, yumurtalıq cücələr isə uzun müddətli yumurta istehsalı məqsədilə saxlanılır.
Soyuqlama, ishal, tənəffüs problemləri, vitamin çatışmazlığı və ayaq zəifliyi ən çox rast gəlinən problemlərdir.
Kalsium çatışmazlığı, zəif döşəmə materialı və yanlış qidalanma ayaq zəifliyinə səbəb ola bilər.
Cücələr adətən 5-6 ay ərzində tam yetkin toyuğa çevrilir, bu müddət növ və yetişdirmə şəraitindən asılıdır.
