Cüllüt quşu (lat. Vanellus vanellus), çalağanquşkimilər dəstəsinə aid olan və Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində, xüsusilə də su hövzələri, bataqlıq və yaş otlaqlı ərazilərdə rast gəlinən tanınmış quş növüdür. Bu quş, həm özünəməxsus xarici görünüşü, həm də səs çıxarma tərzi ilə tanınır. Cüllütlər orta ölçülü, yığcam bədən quruluşuna malikdir və baş hissəsindəki fərqli lələk çıxıntısı ilə asanlıqla seçilir. Onların qanadlarının rəng çalarları yaşıl, qara və ağ rəngin kombinasiyası ilə parlaq görünüş yaradır.
Cüllüt quşları əsasən köçəri həyat tərzi sürür. Onlar yaz aylarında Azərbaycana gələrək burada yuva qurur və payız aylarında daha isti iqlimə malik bölgələrə köç edirlər. Təbiətdə bu növün rolu böyükdür, çünki onlar həm ekosistemin tarazlığını qoruyur, həm də zərərverici həşəratların sayının tənzimlənməsində iştirak edirlər. Cüllütlər əsasən su kənarında və ya rütubətli otlaq sahələrində qidalanır, həşəratlar, xırda molyusklar, qurdlar və bəzi bitki toxumları ilə qidalanır.Bu quş növü həm təbii gözəlliyi, həm də kənd təsərrüfatı üçün faydası ilə diqqət çəkir. Lakin son illərdə bəzi yaşayış mühitlərinin məhv olması, su hövzələrinin azalması və iqlim dəyişiklikləri cüllütlərin sayına mənfi təsir göstərir. Bu səbəbdən onların qorunması, təbii mühitlərinin bərpası və ovlanmasının məhdudlaşdırılması xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində bu quşların müşahidəsi, təbiətsevərlər və ornitoloqlar üçün həm elmi, həm də estetik baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Cüllüt quşu, təbiətimizin zənginliyini və ekosistemimizin incə tarazlığını təmsil edən dəyərli canlılardan biridir.
Cüllüt quşunun xarakterik xüsusiyyətləri
Cüllüt quşları orta ölçülü, yığcam bədən quruluşuna malikdir. Onların uzunluğu təxminən 28–31 sm, qanad açıqlığı isə 70–80 sm arasında dəyişir. Başında diqqətçəkən uzun tük dəstəsi — “lələk tacı” yerləşir ki, bu da növün ən xarakterik xüsusiyyətlərindən biridir.Lələklərinin üst hissəsi parlaq yaşıl-qara, qarın hissəsi isə ağ rəngdədir. Qanadlarının altı qara rəngdə olur və uçuş zamanı bu rəng kontrastı aydın görünür. Bu vizual xüsusiyyətləri cüllütləri digər çalağanquşkimilərdən fərqləndirir.
Yayılma arealı
Cüllüt quşları Avropa, Asiya və Şimali Afrikanın geniş ərazilərində yayılmışdır. Azərbaycanda onlar Kür-Araz ovalığında, Şirvan düzündə, Lənkəran bölgəsində, eləcə də su anbarları və çay kənarlarında tez-tez müşahidə olunur.
Yaz aylarında ölkəmizə gələn bu quşlar əsasən bataqlıq, çəmənlik və yaş otlaqlı ərazilərdə yuva qurur. Payız aylarında isə isti iqlimli ölkələrə, xüsusən də Yaxın Şərq və Afrika istiqamətinə köç edirlər.
Qidalanma vərdişləri
Cüllütlər əsasən həşəratlarla qidalanır. Onların menyusuna böcəklər, milçəklər, qarışqalar, torpaq qurdları, molyusklar və bəzi su canlıları daxildir. Qida axtarışı zamanı torpağı dimdiyi ilə eşələyərək həşəratları çıxarırlar.
Yaz-yay mövsümündə həşəratların bolluğu onların əsas qida mənbəyini təmin edir. Qışda isə bəzi bitki toxumları və ot kökləri ilə də qidalanırlar. Bu pəhriz onların kənd təsərrüfatı sahələrində zərərvericilərin qarşısını almaqda mühüm rol oynamasına səbəb olur.
Çoxalma dövrü
Cüllüt quşları yaz aylarında cütləşməyə başlayır. Erkəklər dişiləri cəlb etmək üçün xüsusi uçuş nümayişləri və səslər çıxarır. Yuva adətən torpaqda kiçik çuxur şəklində hazırlanır və qurudulmuş ot, yarpaq kimi materiallarla örtülür.Dişi quş bir mövsümdə adətən 3–4 yumurta qoyur. Yumurtaların inkubasiya müddəti təxminən 24–28 gündür. Hər iki valideyn yumurtaları qoruyur və balaların qidalanmasında iştirak edir.
Davranış xüsusiyyətləri
Cüllütlər ehtiyatlı və qoruyucu davranışa malikdir. Yuvalarına yaxınlaşan insan və ya yırtıcını uzaqlaşdırmaq üçün diqqəti yayındırma hərəkətləri edirlər. Bəzən qanadlarını sanki zədələnmiş kimi açaraq yırtıcını başqa istiqamətə çəkirlər.
Onlar həm də səsli quşlardır. Yüksək və cingiltili səsləri uzaqdan eşidilə bilər. Bu səslər həm ünsiyyət, həm də təhlükə xəbərdarlığı məqsədilə istifadə olunur.
Ekoloji rolu
Cüllüt quşları təbiətdə bioloji tarazlığın qorunmasında mühüm rol oynayır. Onlar kənd təsərrüfatı ərazilərində zərərverici həşəratların sayını azaldır. Bu xüsusiyyət onları dolayısı ilə insan üçün faydalı edir.Eyni zamanda, cüllütlər bir sıra yırtıcı quşlar və heyvanlar üçün qida mənbəyidir. Onların mövcudluğu ekosistemdəki qida zəncirinin davamlılığını təmin edir.Son illərdə cüllüt quşlarının sayı bəzi bölgələrdə azalmağa başlayıb. Əsas səbəblər arasında yaşayış mühitlərinin məhv edilməsi, bataqlıqların qurudulması və iqlim dəyişiklikləri yer alır.Onların qorunması üçün təbii mühitlərin bərpası, ovlanmanın məhdudlaşdırılması və əhali arasında maarifləndirmə işləri aparılmalıdır. Azərbaycanda bəzi su-bataqlıq əraziləri artıq “Xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri” statusu almışdır ki, bu da cüllütlərin qorunmasına kömək edir.
Mədəni və estetik əhəmiyyəti
Cüllüt quşları təkcə ekoloji deyil, həm də mədəni baxımdan dəyərlidir. Onların təsviri bir sıra xalça naxışlarında, rəsm əsərlərində və ədəbiyyat nümunələrində yer almışdır.Təbiətsevərlər və fotoqraflar üçün cüllütlər cazibədar müşahidə obyektidir. Onların rəngarəng lələkləri və dinamik hərəkətləri, təbiət fotoqrafiyası üçün unikal kadrlar yaradır.Cüllüt quşu, həm təbii gözəlliyi, həm də ekosistemdəki rolu ilə Azərbaycanın zəngin təbiət sərvətlərindən biridir. Onların xarakterik görünüşü, davranışları və köçəri həyat tərzi təbiət aləmində xüsusi yer tutur. Kənd təsərrüfatına dolayısı ilə fayda gətirməsi, zərərverici həşəratların sayını azaltması, bu quşların insan üçün də əhəmiyyətini artırır.Bununla yanaşı, cüllütlərin qorunması üçün ciddi tədbirlər görülməlidir.
Yaşayış mühitlərinin bərpası, su hövzələrinin qorunması və maarifləndirmə proqramları onların populyasiyasını sabit saxlamağa kömək edəcək. Təbiətin bu incə və dəyərli canlısı yalnız ekoloji deyil, həm də mədəni irsimizin bir parçasıdır.Cüllüt quşlarının müşahidəsi, həm elmi, həm də estetik baxımdan böyük zövq verir. Onların hər mövsüm fərqli bölgələrə köçü, təbiətdəki dəyişiklikləri izləmək üçün bir fürsət yaradır. Təbiətin harmoniyasını qorumaq üçün bu quşların varlığına hörmətlə yanaşmaq vacibdir. Gələcək nəsillərin də cüllütlərin zərif uçuşlarını görə bilməsi üçün bugündən tədbir görmək hər birimizin borcudur.
Ən Çox Verilən Suallar
Cüllüt quşu çalağanquşkimilər dəstəsinə aid, su hövzələri və bataqlıq ərazilərdə yaşayan orta ölçülü köçəri quş növüdür. Xarici görünüşündə başdakı uzun lələk çıxıntısı və parlaq yaşıl-qara rəngli lələkləri diqqət çəkir.
Bu quş Avropa, Asiya və Şimali Afrikanın geniş ərazilərində yayılıb. Azərbaycanda əsasən Kür-Araz ovalığı, Şirvan düzənliyi, Lənkəran bölgəsi və su anbarları ətrafında rast gəlinir.
Cüllüt quşları əsasən həşəratlar, torpaq qurdları, molyusklar və bəzi su canlıları ilə qidalanır. Qış aylarında isə bitki toxumları və ot köklərindən də istifadə edirlər.
Cüllütlər yaz aylarında cütləşir və torpaqda kiçik çuxurlarda yuva qurur. Dişi quş adətən 3–4 yumurta qoyur və hər iki valideyn yumurtaları qoruyur.
Onlar ehtiyatlı quşlardır və yuvalarını qorumaq üçün diqqət yayındırma hərəkətləri edirlər. Səsli quş olduqları üçün təhlükə anında cingiltili səslər çıxarırlar.
Cüllütlər ekosistemdə zərərverici həşəratların sayını azaldaraq kənd təsərrüfatına fayda gətirirlər. Həmçinin digər yırtıcı quş və heyvanlar üçün qida mənbəyidir.
Onların əsas təhlükələri yaşayış mühitlərinin məhv edilməsi, bataqlıqların qurudulması, iqlim dəyişiklikləri və bəzi hallarda qanunsuz ovçuluqdur.
Təbiət mühafizəsi proqramları, ovlanmanın məhdudlaşdırılması və xüsusi mühafizə olunan ərazilərin yaradılması onların qorunmasına kömək edir.
Bəli, cüllütlər köçəri həyat tərzi sürür. Yaz aylarında Azərbaycana gələrək burada yuva qurur, payızda isə isti iqlimli bölgələrə köç edirlər.
Bəli, cüllüt quşları Azərbaycan xalça naxışlarında, rəsm əsərlərində və ədəbiyyat nümunələrində təsvir edilmişdir. Onlar təbiətsevərlər üçün həm də estetik dəyərə malikdir.
