Azərbaycanın əsrarəngiz təbiəti, zəngin tarixi və fərqli coğrafi landşaftları ilə seçilən bölgələrindən biri də Qəbələ rayonudur. Qafqaz dağlarının ətəyində yerləşən bu qədim bölgə, təkcə mərkəzi şəhəri ilə deyil, onun kənd və qəsəbələri ilə də həm turizm, həm kənd təsərrüfatı, həm də mədəni baxımdan diqqət çəkir. Qəbələnin belə yaşayış məntəqələrindən biri də Çuxur Qəbələ kəndidir.
Çuxur Qəbələ kəndi həm coğrafi mövqeyi, həm də tarixi baxımından özünəməxsusluğa malikdir. Təbii gözəlliklərlə əhatələnmiş bu kənd, yerli əhali üçün sakit yaşayış məkanı olmaqla yanaşı, turistlər və tədqiqatçılar üçün də cəlbedici bir nöqtədir.
Çuxur Qəbələ harada yerləşir?
Çuxur Qəbələ kəndi Azərbaycanın şimal-qərbində yerləşən Qəbələ rayonunun inzibati ərazisinə daxildir. Kənd, rayon mərkəzindən təqribən 15–20 km aralıda, təbii relyef baxımından isə əsasən dağətəyi və dağlıq zonada yerləşir. Kəndin adındakı “çuxur” ifadəsi onun coğrafi mövqeyinə işarə edir. Belə ki, kənd ətraf dağların ətəyində yerləşir və təbii relyef baxımından çökəklikdədir.
Çuxur Qəbələ strateji baxımdan mühüm yol şəbəkələrinə yaxınlığı ilə seçilir. Kəndin yaxınlığından keçən yollar vasitəsilə həm Qəbələ şəhərinə, həm də Oğuz və Şəki istiqamətlərinə asanlıqla hərəkət etmək mümkündür.
Qəbələ rayonu, ümumilikdə, qədim Alban dövlətinin paytaxtı kimi tanınır. Bu baxımdan Çuxur Qəbələ kəndi də tarixi köklərə malikdir. Arxeoloji məlumatlara əsasən kəndin ətrafında qədim yaşayış izləri, kurqanlar və köhnə qəbiristanlıqlar mövcuddur. Bu da kəndin ətrafının qədimdən məskunlaşdığını göstərir.
Kənd əhalisi əsasən türkdilli Azərbaycanlılardan ibarətdir. Əhalinin dini inancları əsasən İslam dininin ənənəvi məzhəbləri üzərində qurulub. Kənddə Novruz bayramı, qışın çıxışı, elat şənlikləri və toy mərasimləri geniş şəkildə qeyd olunur.
Çuxur Qəbələ öz etnoqrafik kimliyini qoruyub saxlamaqda davam edir. Burada yerli dialekt, xalq sənətkarlığı və kənd həyatına məxsus adətlər hələ də yaşadılır.
Coğrafi ərazi və torpaq xüsusiyyətləri
Çuxur Qəbələnin ərazisi əsasən dağətəyi və dağlıq relyefə malikdir. Kəndin yerləşdiyi sahə dağların ətəyində, təpəlik və meşəlik zonada yerləşdiyindən burada bol yaşıllıq, təmiz hava və sərin bulaqlar vardır.
Ərazi torpaq baxımından məhsuldardır. Burada əsasən qəhvəyi və dağ-meşə torpaqları yayılıb. Bu torpaq növləri meyvəçilik və tərəvəzçilik üçün əlverişlidir. Kənd əhalisi əsasən alma, armud, şaftalı, alça və digər meyvə ağacları yetişdirir. Eyni zamanda, bostan məhsulları və taxıl da əkilir.
Heyvandarlıq da kəndin əsas məşğulluq sahələrindəndir. Ərazidə geniş yaylaqlar və otlaq sahələri mövcuddur ki, bu da maldarlıq üçün əlavə imkanlar yaradır.
Çuxur Qəbələnin havası və iqlim şəraiti
Çuxur Qəbələ kəndində mülayim iqlim şəraiti hökm sürür. Yay ayları sərin və rütubətli keçir, bu da kəndin təbiətinin yaşıl və canlı qalmasına səbəb olur. Qış aylarında isə temperatur aşağı düşür və bəzi illərdə dağlıq hissələrdə qar örtüyü müşahidə edilir.
Kəndin havası təmiz və oksigenlə zəngindir. Xüsusilə yaz və yay aylarında kəndin havası tənəffüs yolları xəstəliklərindən əziyyət çəkən insanlar üçün çox yararlıdır. Kəndin yüksək dağlarla əhatələnməsi burada mikroiqlim yaradaraq, havanı daha sabit və təmiz saxlayır.
Əlaqəli kəndlər və sosial münasibətlər
Çuxur Qəbələ kəndi bir sıra digər kəndlərlə yaxınlıq təşkil edir. Bu kəndlər arasında Bum, Tikanlı, Soltannuxa və Zərgərli kəndlərini qeyd etmək olar. Həmin kəndlərlə Çuxur Qəbələ arasında sosial və iqtisadi əlaqələr mövcuddur. Kəndlər arasında bazar mübadiləsi, ailə münasibətləri, birgə tədbirlər və mərasimlər həyata keçirilir.
Bu sosial münasibətlər kəndlər arasında həm iqtisadi aktivliyi artırır, həm də ictimai inteqrasiyanı möhkəmləndirir. Eyni zamanda kəndlərdə ortaq məktəb və səhiyyə mərkəzlərinin mövcudluğu əhalinin bir-biri ilə əlaqəsini asanlaşdırır.
Kənd təsərrüfatı və məşğulluq
Çuxur Qəbələ kəndinin əsas məşğulluq sahəsi kənd təsərrüfatı və heyvandarlıqdır. Əhalinin böyük bir hissəsi şəxsi təsərrüfatlarda çalışır. Əkinçilik sahəsində məhsuldarlıq kifayət qədər yüksəkdir. Kənddə həm iri təsərrüfat sahibləri, həm də ailəvi kiçik təsərrüfatlarla məşğul olan ailələr mövcuddur.
Meyvə bağçılığı xüsusi yer tutur. Qəbələnin məşhur alma və armud sortları burada da yetişdirilir. Əlavə olaraq, kənd əhalisi arıçılıqla da məşğul olur və təbii dağ balı istehsal edir.
Məhsullar əsasən yerli bazarlarda satılır, lakin bəzi hallarda Qəbələ şəhəri və digər rayonlara da çıxarılır. Kənddə sənaye müəssisəsi olmasa da, kənd həyatına uyğun olaraq tikinti, bərbərlik, toxuculuq kimi sahələrdə xidmət göstərən kiçik bizneslər fəaliyyət göstərir.
Turizm potensialı və inkişaf imkanları
Qəbələ rayonu ümumilikdə turizm baxımından ölkənin ən inkişaf etmiş bölgələrindən biridir. Bu baxımdan Çuxur Qəbələ kəndi də turistik potensiala malikdir. Təmiz havası, təbii bulaqları, meşəlikləri və sakit kənd həyatı burada ekoturizm və kənd turizmi üçün şərait yaradır.
Yaxınlıqda yerləşən turistik obyektlərə asan çatım, dağ yolları, təbii çaylar və istirahət imkanları bu kəndi həm yerli, həm də xarici turistlər üçün maraqlı edə bilər. Son illərdə bəzi ailələr şəxsi evlərini kənd qonaq evləri kimi istifadə etməyə başlayıblar. Bu isə kəndin turizmdən gəlir əldə etməsinə şərait yaradır.
Çuxur Qəbələdə Təhsil Sistemi: Maarifçilik ənənələri və müasir yanaşmalar
Çuxur Qəbələ kəndində təhsil sahəsi, kəndin sosial strukturunda mühüm yer tutur. Tarixən maarifçilik ənənələrinin yaşadığı bu kənddə təhsilə olan münasibət olduqca müsbətdir. Ailə strukturlarında övladların savadlı və dünyagörüşlü yetişdirilməsi ön planda saxlanılır.
Hazırda kənddə bir tam orta məktəb fəaliyyət göstərir. Məktəbdə ibtidai, əsas və orta təhsil pillələri üzrə tədris həyata keçirilir. Orta məktəbdə təxminən 180-200 şagird təhsil alır və onlara 20-dən çox müəllim dərs keçir. Müəllim heyətinin əksəriyyəti kəndin öz sakinlərindən ibarətdir ki, bu da kəndə bağlılığı və təhsilin davamlılığını təmin edir.
Məktəb binası son illərdə əsaslı təmir olunmuş və maddi-texniki baza ilə təmin edilmişdir. Sinif otaqları, laboratoriyalar, kompüter otağı və kitabxana şagirdlərin təhsil imkanlarını genişləndirir. Bundan əlavə, məktəbdə məktəbdənkənar dərnəklər də fəaliyyət göstərir. Bu dərnəklər vasitəsilə şagirdlər musiqi, riyaziyyat, ədəbiyyat və texniki yaradıcılıq sahələrində inkişaf edə bilirlər.
Son illərdə kənd məktəbindən Gəncə, Bakı və Şəki şəhərlərindəki ali məktəblərə qəbul olunan tələbələrin sayı artmaqdadır. Bu da kənddə təhsilin keyfiyyətini və əhalinin maariflənməyə verdiyi önəmi göstərir.
Çuxur Qəbələdə Mədəni Həyat: Ənənənin qorunduğu məkan
Çuxur Qəbələ kəndi mədəni irsi və adət-ənənələri ilə zəngin yaşayış məntəqələrindən biridir. Burada xalq mədəniyyətinin əsas elementləri – toy adətləri, bayram mərasimləri, xalq rəqsləri və saz ifaları bu gün də yaşadılır.
Kənddə mədəni tədbirlərin keçirildiyi klub və ya kənd mədəniyyət evi mövcuddur. Bu məkan Novruz şənlikləri, milli bayramlar, konsert proqramları və icma tədbirləri zamanı kənd əhalisini bir araya gətirir. Mədəniyyət evində yerli gənclər və məktəblilər üçün dram dərnəyi, xalq musiqisi qrupu və ədəbi-bədii gecələr təşkil olunur.
Ən çox qeyd olunan bayramlardan biri Novruz bayramıdır. Bayram zamanı kəndin gəncləri “tonqal üstündən tullanma”, “qapıpusdu”, “yumurta döyüşdürmə” kimi qədim adətləri yaşadır. Kəndin ortasında tonqal qalanır, hamı birlikdə milli musiqilər sədasında bayramı qeyd edir. Bayram şənliklərində saz ifaçıları və yerli aşıqlar da çıxış edir.
Toy mərasimləri Çuxur Qəbələdə olduqca rəngarəng və zəngin ənənələrlə müşahidə olunur. Toylarda yallı rəqsləri, el nizamı, kənd musiqiçilərinin canlı ifaları, aşıq sənəti və qonaqpərvərlik ənənəsi qorunub saxlanılır.
Bundan başqa, kəndin yaşlı sakinləri arasında xalq nağılları və dastanları danışmaq, uşaqlara sözlü irs ötürmək ənənəsi də hələ də yaşamaqdadır. Bu, kəndin mədəni yaddaşını formalaşdıran mühüm faktorlardan biridir.
Mədəniyyətin Gənclər arasında rolu
Gənclər üçün kənddə həm idman, həm də mədəni inkişaf üçün müəyyən imkanlar yaradılıb. Məktəb daxilində təşkil olunan şeir müsabiqələri, rəsm sərgiləri və intellektual oyunlar vasitəsilə gənclərin yaradıcılığı və istedadı üzə çıxarılır. Bəzi gənclər regional tədbirlərdə iştirak edir, şagirdlər arasında keçirilən olimpiadalarda kənd məktəbi təmsil olunur.
Kəndin mədəni mühitində qadınların da rolu əhəmiyyətlidir. Qadınlar toxuculuq, xalçaçılıq və milli geyim tikilməsi ilə məşğul olur, bu isə həm gəlir mənbəyi, həm də mədəni irsin yaşadılması deməkdir.
Çuxur Qəbələ kəndində təhsil və mədəniyyət sahələri bir-biri ilə sıx bağlıdır. Təhsil ocaqları gələcək nəslin savadlı yetişməsində rol oynadığı kimi, mədəniyyət isə həmin gənclərin milli kimliyini formalaşdırır. Kənddə bu iki sahənin harmoniyası həm ailə, həm icma, həm də region üçün əhəmiyyətli dəyərlər yaradır.
Çuxur Qəbələ kəndi Azərbaycanın təbiəti, tarixi və kənd həyatını özündə birləşdirən nadir yaşayış məntəqələrindən biridir. Əsrlərdən bəri yaşanan kənd həyatını qoruyub saxlayan bu məkan, təmiz havası, gözəl təbiəti, məhsuldar torpaqları və dostcanlı əhalisi ilə həm yaşamaq, həm də istirahət üçün ideal yerdir.
Onun yerləşməsi, ətraf kəndlərlə olan əlaqəsi, kənd təsərrüfatı potensialı və turizm imkanları gələcək inkişaf üçün möhkəm zəmin yaradır. Çuxur Qəbələ təkcə Qəbələnin deyil, ümumiyyətlə Azərbaycanın kəndlərinin inkişafı üçün örnək model ola bilər.
