Daşkəsən rayonu Azərbaycanın qərb bölgəsində, Kiçik Qafqaz dağlarının sıldırımlı, füsunkar təbiətində yerləşir. Böyük və zəngin tarixi, zəngin təbii ehtiyatları, unikal landşaftı, iqlimi və qədim yaşayış ənənələri ilə Daşkəsən ölkənin sosial-iqtisadi, mədəni və ekoloji xəritəsində xüsusi yer tutur. Rayon həm dağ-mədən sənayesi, həm də kənd təsərrüfatı, təbiət turizmi və folklor ənənələri baxımından unikal dəyərə malikdir. Qərb bölgəsinin digər rayonlarından fərqli olaraq, burada həm daş karxanaları, həm də zəngin meşə sahələri, saf su mənbələri, geniş çəmənliklər və əlverişli iqlim şəraiti mövcuddur.
Rayonun adı daş və kəsən sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlib, bu da Daşkəsəndə qədim zamanlardan bəri daş karxanalarının və tikinti sənayesinin inkişaf etdiyini göstərir. Tarixi mənbələrə əsasən, ərazidə insanlar eramızdan əvvəl yaşayış salmış, burada ilk mədəniyyət nümunələri və qədim yaşayış məskənləri yaranmışdır. Əsrlər boyu bu ərazi Azərbaycan tarixinin müxtəlif mərhələlərində əhəmiyyətli hadisələrin şahidi olmuş, dövlətçiliyin, sənətkarlığın və kənd təsərrüfatının inkişafında önəmli rol oynamışdır. Daşkəsənin unikal coğrafiyası, iqlimi, yeraltı sərvətləri və etnik müxtəlifliyi rayonun sosial və mədəni həyatında xüsusi iz qoyub.
Daşkəsən rayonunun coğrafiyası və təbii xüsusiyyətləri
Daşkəsən rayonu Azərbaycanın qərbində, paytaxt Bakıdan təxminən 400 km aralıda yerləşir. Rayonun sahəsi təqribən 1 046 kvadrat kilometrdir və qərbdən Göygöl, şimaldan Goranboy, şərqdən Samux, cənubdan isə Kəlbəcər və Gədəbəy rayonları ilə həmsərhəddir. Rayonun əsas relyefi dağlıq və dağətəyi sahələrdən ibarətdir. Kiçik Qafqaz silsiləsinin sıldırımlı yamacları, Zəylik, Daşkəsən, Gəncəçay və digər çaylar rayonun təbiətinə xüsusi rəng qatır. Ərazinin ən yüksək nöqtələri Zəylik dağları (3 000 m-dən çox) və Şahdağ silsiləsinin qolları ilə təmsil olunur.
Rayonun iqlimi əsasən mülayim-isti və rütubətli, bəzən isə sərt dağlıq iqlim elementləri ilə xarakterizə olunur. Yay aylarında sərin, qışda isə şaxtalı və qarlı hava şəraiti hakim olur. Hər il yay və payız aylarında bol yağıntılar, təmiz bulaqlar, şəlalələr və çaylar Daşkəsənin təbiətini yaşıl və cazibədar saxlayır. Qış aylarında isə dağlıq ərazilərdə qar örtüyü qalın olur və bəzən bu qar may ayına qədər ərimir.
Rayon ərazisində 16 min hektardan artıq meşə sahəsi mövcuddur. Burada fıstıq, palıd, vələs, qoz, armud, alma, əzgil və digər ağac növlərinə rast gəlinir. Meşələr həm ekoloji tarazlığın qorunmasında, həm də regionun iqliminin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Daşkəsən dağlarında müxtəlif bitki və heyvan növləri məskunlaşıb; ayı, canavar, çaqqal, tülkü, qaban, dağ keçisi, vaşaq və müxtəlif quş növləri burada geniş yayılıb.
Ərazinin əsas təbii göstəriciləri cədvəldə
| Göstərici | Məlumat |
|---|---|
| Sahəsi | 1 046 km² |
| Ən yüksək nöqtə | Zəylik dağları, 3 000 m-dən yuxarı |
| Meşə sahəsi | 16 000 hektardan artıq |
| Əsas çaylar | Gəncəçay, Daşkəsənçay, Zəylik çayı, Quruçay |
| İqlim | Dağlıq-mülayim, yayda sərin, qışda şaxtalı |
| Təbii ehtiyatlar | Dəmir filizi, mərmər, əhəngdaşı, mis, qızıl, alunit |
Daşkəsən rayonunun tarixi və etnoqrafiyası
Daşkəsən rayonu qədim yaşayış məskəni kimi formalaşıb. Ərazidə aparılan arxeoloji qazıntılar, tarixi mənbələr və yazılı abidələr burada eramızdan əvvəl də insanların yaşadığını sübut edir. Qədim ticarət yolları, qədim qala və kurqanlar, monqol, səlcuq, ərəb və rus işğalları dövründə bölgənin müxtəlif mədəniyyətlərə məruz qalması rayonun tarixi mozaikasını daha da zənginləşdirib.
Rayonun adı ilə bağlı maraqlı etimologiya mövcuddur. “Daş” və “kəsən” sözləri birləşərək, burada daş karxanalarının, tikinti işlərinin və sənaye obyektlərinin hələ qədim dövrlərdən inkişaf etdiyini bildirir. Daşkəsəndə əsasən azərbaycanlılar, kürdlər, ləzgilər, ruslar və digər etnik qruplar məskunlaşıb. Bu isə bölgədə mədəniyyətlərin və dillərin harmoniyasını yaradır.
XX əsrdə Daşkəsənin inkişafında mühüm dönüş Sovet hakimiyyəti illərinə təsadüf edir. Bu dövrdə dağ-mədən sənayesi sürətlə inkişaf edib, yeni yaşayış məntəqələri, sənaye kombinatları və infrastruktur layihələri həyata keçirilib. 1930-cu illərdə rayonda Daşkəsən şəhəri, Zəylik, Qabaqtəpə, Alunitdağ və digər kəndlər təşkil edilib. Rayonda olan qədim məscidlər, kilsələr, qəbiristanlıqlar və abidələr bu gün də tarixi irsin mühüm hissəsidir.
Əhali və demoqrafik vəziyyət
Daşkəsən rayonu əhalisinin sayı 2024-cü ilin statistikasına görə 34 min nəfərə yaxındır. Rayonun əsas yaşayış məntəqələri Daşkəsən şəhəri, Zəylik qəsəbəsi, Qabaqtəpə, Xoşbulaq, Astaf, Quşçu, Dağkəsəmən və digər kəndlərdir. Əhalinin əksəriyyəti dağlıq və dağətəyi ərazilərdə məskunlaşıb, burada əsas məşğulluq sahələri kənd təsərrüfatı, heyvandarlıq, mədən və tikinti sənayesidir.
Demoqrafik baxımdan rayon əhalisi əsasən gənc və orta yaşlı insanlardan ibarətdir. Son illərdə miqrasiya və şəhərə axın səbəbindən kənd əhalisinin sayı azalsa da, Daşkəsəndə ailə ənənələri, qohumluq əlaqələri və kənd məişəti qorunur. Əhalinin sosial tərkibində azsaylı rus, kürd, ləzgi və digər etnik qrupların nümayəndələri də yer alır.
Rayonda ümumtəhsil məktəbləri, uşaq bağçaları, musiqi məktəbi, idman mərkəzləri və mədəniyyət evləri fəaliyyət göstərir. Əhalinin savadlılıq səviyyəsi yüksəkdir, gənclər arasında ali təhsilə maraq böyükdür.
İqtisadiyyat və sənaye potensialı
Daşkəsən Azərbaycanın ən böyük mədən sənayesi rayonlarından biridir. Əsas sənaye sahələri dəmir filizi, mərmər, əhəngdaşı, mis, qızıl, alunit və digər faydalı qazıntıların çıxarılması ilə bağlıdır. Daşkəsən Dəmir Filizləri Kombinatı, Alunitdağ və Qabaqtəpə mədənləri, daş karxanaları və tikinti materialları istehsalı üzrə müəssisələr rayonun iqtisadiyyatında aparıcı rol oynayır.
Rayonda kənd təsərrüfatı da geniş yayılıb. Əsas istiqamətlər taxılçılıq, heyvandarlıq, bağçılıq və kartofçuluqdur. Dağlıq iqlim və torpaq münbitliyi kənd təsərrüfatı məhsullarının keyfiyyətinə müsbət təsir göstərir. Son illərdə istixana təsərrüfatı, kiçik sahibkarlıq, arıçılıq və turizm sahələri də inkişaf etməyə başlayıb. Rayonun iqtisadiyyatında nəqliyyat və logistika da mühüm yer tutur. Daşkəsəndən Göygöl, Gəncə, Samux və digər rayonlara avtomobil yolları çəkilib, rayonun mədən və kənd təsərrüfatı məhsulları ölkənin digər bölgələrinə daşınır.
Daşkəsənin əsas iqtisadi sektoru üzrə bölgüsü
| Sektor | İxtisaslaşma sahəsi | Əsas müəssisələr və məhsullar |
|---|---|---|
| Dağ-mədən | Dəmir filizi, mərmər, alunit, mis | Daşkəsən Filiz Kombinatı, Alunitdağ, Qabaqtəpə |
| Kənd təsərrüfatı | Taxıl, kartof, heyvandarlıq, bağçılıq | Yerli təsərrüfatlar, arıçılıq |
| Sənaye | Tikinti materialları, emal müəssisələri | Daş karxanaları, sement zavodu |
| Turizm | Dağ turizmi, ekoturizm, yaylaqlar | Xoşbulaq, Zəylik, Alxas bulağı |
Təhsil və elm
Daşkəsən rayonunda təhsil sistemi əsasən məktəbəqədər, ümumi orta, tam orta və əlavə təhsil pillələrindən ibarətdir. Rayonda 20-dən çox ümumtəhsil məktəbi, uşaq bağçaları, musiqi məktəbi və peşə liseyi fəaliyyət göstərir. Son illərdə təhsilin keyfiyyəti, müəllimlərin ixtisaslaşması və məktəb binalarının yenidən qurulması üçün dövlət proqramları icra olunur.
Rayonda məktəblilər və gənclər üçün müxtəlif olimpiadalar, yarışlar, elmi-praktik konfranslar və layihələr təşkil edilir. Təhsildə müasir texnologiyaların tətbiqi, elektron dərsliklər, onlayn tədris və distant təhsil imkanları da genişlənir. Daşkəsən məktəblilərinin bir çoxu ali məktəblərə qəbul olaraq ölkənin müxtəlif universitetlərində təhsil alır.
Mədəniyyət və incəsənət
Daşkəsən rayonu zəngin folkloru, qədim adət-ənənələri, milli geyimləri, musiqisi və rəqsləri ilə seçilir. Burada aşıq sənəti, xalq musiqisi, milli nağıl və dastanlar, bayramlar, toy adətləri və mərasimləri qorunur. Rayonun kəndlərində hələ də ənənəvi toylar, el şənlikləri, yallı rəqsləri, saz və balaban ifaları geniş yayılıb. Qız-Gəlin başı, Qurban bayramı, Novruz və digər milli bayramlar böyük coşqu ilə qeyd olunur.
Daşkəsəndə fəaliyyət göstərən mədəniyyət evi, kitabxana, uşaq musiqi məktəbi, incəsənət dərnəkləri və xalq teatrı gənclərin istedadının üzə çıxarılmasında vacib rol oynayır. Rayonun məşhur folklor kollektivi, aşıq və muğam ustaları ölkənin müxtəlif festivallarında uğurla çıxış edirlər.
Rayonda tarixi və memarlıq abidələri – qədim məscidlər, körpülər, qəbiristanlıqlar, qalalar və xatirə kompleksləri qorunub saxlanılır. Bu abidələr Daşkəsənin keçmişinə işıq tutur, rayona gələn qonaqlar və turistlər üçün maraqlı ekskursiya obyektləridir.
Turizm və istirahət imkanları
Daşkəsən rayonu təbii gözəlliyi, dağ və meşələri, mineral bulaqları, şəlalələri və təmiz havası ilə ekoturizm üçün geniş imkanlar yaradır. Xoşbulaq, Zəylik, Alunitdağ, Quşçu və Dağkəsəmən kəndləri turistlərin ən çox üz tutduğu məkanlardandır. Xüsusilə yaz və yay aylarında burada dağ gəzintiləri, yayla istirahəti, ovçuluq, balıqçılıq və foto-ekspedisiyalar geniş yayılıb.
Rayonda məşhur Alxas bulağı, Zəylik yaylası, Qabaqtəpə və Quşçu meşələri, Zəylik və Daşkəsən şəlalələri təbiətsevərlər üçün unikal təcrübə yaradır. Həmçinin, burada etnoqrafik və ekoturizm marşrutları, ailəvi istirahət zonaları, uşaq düşərgələri və idman tədbirləri təşkil olunur. Turistlər yerli kənd həyatını, adət-ənənələri, milli mətbəxi, təbii məhsulları və yerli sənətkarlıq nümunələrini yaxından tanıya bilirlər.
Sağlamlıq və sosial xidmətlər
Rayonda əsas tibb müəssisəsi Daşkəsən Mərkəzi Rayon Xəstəxanasıdır. Burada ambulator və stasionar xidmətlər, ixtisaslı həkim briqadaları, təcili yardım və müasir diaqnostik avadanlıqlar mövcuddur. Kəndlərdə feldşer-mama məntəqələri, poliklinikalar və apteklər fəaliyyət göstərir. Son illərdə səhiyyə infrastrukturunun yenilənməsi, tibb işçilərinin ixtisasının artırılması, profilaktik tədbirlər və sosial xidmətlər sahəsində bir sıra yeniliklər həyata keçirilib.
Sosial xidmət sahəsində aztəminatlı ailələrə, əlillərə və yaşlılara dövlət dəstəyi, sosial müavinətlər, uşaq və qadın müdafiə proqramları, əlillər üçün reabilitasiya xidmətləri mövcuddur. Rayonun icra hakimiyyəti və qeyri-hökumət təşkilatları bu sahədə bir sıra sosial layihələr reallaşdırır.
Daşkəsəndə həyat
Daşkəsən rayonunda gündəlik həyat əsasən kənd təsərrüfatı, heyvandarlıq, mədən sənayesi və kiçik sahibkarlıq üzərində qurulub. Əhali arasında bir-birinə kömək, qonşuluq, ailə və qohumluq dəyərləri, el şənlikləri, kənd məclisləri və ənənəvi həyat tərzi qorunur. Son illərdə rayonun kəndləri və qəsəbələrində infrastrukturun yenilənməsi, məktəb, bağça, su və qaz təminatı, yolların bərpası, rabitə və internet imkanlarının genişlənməsi həyat səviyyəsinə müsbət təsir göstərir.
Daşkəsənin inkişaf perspektivləri yeni mədən layihələri, turizmin genişlənməsi, kənd təsərrüfatının müasirləşdirilməsi, ekoloji layihələrin icrası, yerli brendlərin və məhsulların yaradılması, əhalinin məşğulluq imkanlarının artırılması və sosial rifahın yüksəldilməsi ilə bağlıdır. Rayonun təbii potensialı və əməksevər insanları burada gələcək üçün böyük ümidlər vəd edir.
Daşkəsən rayonu Azərbaycanın təbii sərvətləri, tarixi irsi, mədəni dəyərləri, iqtisadi potensialı və insan kapitalı ilə fərqlənən unikal bir bölgəsidir. Dağlar, meşələr, mineral bulaqlar, qədim abidələr, zəngin folklor və müasir inkişaf strategiyaları rayonu Qərb bölgəsinin parlayan incisinə çevirir. Rayonun keçmişi və bu günü, yerli əhalinin əzmkar əməyi, sosial və iqtisadi həyatının dinamikası, mədəniyyət və turizm imkanları Daşkəsəni daim diqqət mərkəzində saxlayır.
Gələcəkdə Daşkəsənin inkişafı üçün yeni imkanlar yaranacaq, regionun ekoloji tarazlığı, mədəni irsi, insan kapitalı və sosial rifahı qorunacaq. Bu qədim diyar həm yerli, həm də xarici turistlər üçün kəşf olunacaq yeni üfüqlər açacaq, Azərbaycanın qürur mənbəyi olaraq inkişaf edəcək.
Ən Çox Verilən Suallar
Daşkəsən rayonu Azərbaycanın qərbində, Kiçik Qafqaz dağlarının ətəklərində, Göygöl, Goranboy, Samux, Kəlbəcər və Gədəbəy rayonları ilə həmsərhəd ərazidə yerləşir.
Rayonun əsas təbii sərvətləri dəmir filizi, mərmər, əhəngdaşı, alunit, mis, qızıl kimi faydalı qazıntılar və geniş meşə massivləridir.
Əhali əsasən mədən sənayesi, kənd təsərrüfatı, heyvandarlıq, bağçılıq, arıçılıq və xidmət sahələrində çalışır.
Daşkəsəndə dağ və ekoturizm, mineral bulaqlar, yaylaqlar, meşə gəzintiləri, qədim abidələr və folklor festivalları geniş yayılıb. Xoşbulaq, Zəylik, Alunitdağ, Quşçu kimi məkanlar turistlər üçün cəlbedicidir.
Rayonda 20-dən çox ümumtəhsil məktəbi, uşaq bağçaları, musiqi məktəbi, peşə liseyi, mədəniyyət evi və kitabxana fəaliyyət göstərir.
Rayonda iqlim əsasən dağlıq-mülayimdir. Yaylar sərin, qışlar isə şaxtalı və qarlı keçir. Qış aylarında bəzi dağ kəndlərində qar uzun müddət ərimədən qalır.
Daşkəsən şəhəri, Zəylik qəsəbəsi, Qabaqtəpə, Xoşbulaq, Astaf, Quşçu, Dağkəsəmən və digər kəndlər rayona daxildir.
Mədən sənayesi Daşkəsənin iqtisadiyyatında aparıcı rol oynayır. Dəmir filizi, mərmər və digər faydalı qazıntıların hasilatı rayonun əsas gəlir mənbəyidir.
Rayonda əsasən azərbaycanlılar, həmçinin kürdlər, ləzgilər, ruslar və digər azsaylı etnik qruplar məskunlaşıb. Bu, bölgədə mədəni müxtəlifliyin formalaşmasına səbəb olub.
Gələcəkdə rayonda turizmin inkişafı, kənd təsərrüfatının modernləşdirilməsi, yeni mədən layihələrinin reallaşdırılması, sosial və infrastruktur layihələrinin icrası və ekoloji layihələrin genişləndirilməsi nəzərdə tutulur.
