Azərbaycan milli kinosunda “Dədə Qorqud” filmi xüsusi əhəmiyyət daşıyan, həm bədii, həm də ideoloji baxımdan dərin mənalar ehtiva edən ekran əsəridir. Bu film 1975-ci ildə rejissor Tofig Tağızadənin quruluşunda “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında istehsal edilib. Filmin ssenarisi məşhur “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının motivləri əsasında yazılıb. “Dədə Qorqud” dastanı isə türkdilli xalqların, xüsusilə oğuzların min illərlə tarixi, sosial-mədəni və mənəvi həyatını özündə cəmləşdirən bədii nümunədir.
Film yaranarkən Azərbaycanda həm milli-mədəni kimliyin qorunması, həm də sovet ideologiyası çərçivəsində milli irsin yeni formada təqdimatı gündəmdə idi. Dədə Qorqudun obrazı həm müdrik ağsaqqal, həm şair, həm də tayfa rəhbəri kimi, bütöv bir xalqın simvolu kimi təqdim edilir. Filmdə klassik dastan poetikası ilə yanaşı, Azərbaycanın tarixi keçmişi, qəhrəmanlıq ənənəsi, ailə və tayfa dəyərləri, əxlaq və mərdlik ideyası öz əksini tapır.
Filmin süjet xətti və əsas ideyaları
“Dədə Qorqud” filmi struktur və məzmun baxımından “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanındakı iki əsas boyun – “Basatın Təpəgözlə döyüşü” və “Qazan xanın oğlunun əsir düşməsi” motivləri üzərində qurulub. Filmdə bu boylar vahid dramaturji xəttə birləşdirilir və bütün oğuz elinin birliyi, igidliyi, fədakarlığı və ailə-məhrəmlik motivləri ön plana çəkilir.
Filmin əsas ideyası insan və xalqın azadlıq, ədalət, mərdlik, mənəviyyat uğrunda apardığı mübarizədir. Dədə Qorqudun obrazı bu dəyərlərin daşıyıcısı, nəslin yaddaşı və qibləsi kimi təqdim olunur. Eyni zamanda filmdə dostluq, yoldaşlıq, sədaqət, xalqın birlik və bərabərliyi, insanın taleyi və ictimai məsuliyyət mövzuları qabardılır. Dədə Qorqud obrazı təkcə bir insana deyil, bütöv xalqın mənəvi rəmzinə çevrilir.
Filmin bədii-estetik xüsusiyyətləri
“Dədə Qorqud” filmi bədii-estetik baxımdan yüksək səviyyədə hazırlanıb. Operator Fikrət Əliyevin ustalığı, rəssam Ramiz Rüstəmovun dekorasiyası, musiqi tərtibatı (Qara Qarayev, Polad Bülbüloğlu və Emin Sabitoğlu) filmin ümumi təsir gücünü və əhvalını gücləndirir. Film vizual olaraq klassik Azərbaycan miniatür sənətindən, orta əsr ornamentikasından, milli geyimlər və məişət elementlərindən geniş istifadə etməklə vizual kolorit yaradır.
Çəkiliş məkanları – qədim Azərbaycan torpaqları, dağlar, düzənlər, qədim yaşayış məskənləri – filmin mənzərəsini zənginləşdirir. Kadrlar canlı dinamika və poetik ritmlə qurulub, epik səhnələr, igidlik döyüşləri, məişət və ailə epizodları bir-birini tamamlayır.
Dədə Qorqud obrazının simvolikası və mənəvi mahiyyəti
Filmdə Dədə Qorqudun obrazı yalnız bir tayfanın deyil, bütöv xalqın simvoluna çevrilir. O, məsləhətçi, ağsaqqal, şair və müdrik kimi təqdim olunur. Dədə Qorqud daim oğuz elinin birliyini, ədalətini, mənəvi saflığını qoruyur, gələcək nəsillərə öyüd-nəsihət verir. Onun obrazı Azərbaycan xalqının yaddaşında el ağsaqqalı, xalq məsləhətçisi, müdrik rəhbər və eyni zamanda ruhani simvol kimi yaşamaqdadır.
Filmdə Dədə Qorqudun söylədiyi kəlamlar, verdiyi məsləhətlər, yaşadığı təcrübə, nəsihətlər xalqın mentaliteti, mənəvi dəyərləri və milli kimliyi ilə səsləşir. Bu obraz kollektiv şüurun, milli-mənəvi bütövlüyün təcəssümüdür. Eyni zamanda filmdə Dədə Qorqudun timsalında azərbaycanlıların qədim kökləri, soykökə sədaqət, ailəyə və yoldaşlara məhəbbət, insanlıq, səxavət və mərdlik kimi ali dəyərlər vəhdət tapır.
Qəhrəmanlıq, igidlik və milli yaddaş motivləri
Filmdə qəhrəmanlıq və igidlik motivləri əsas dramaturji xətti təşkil edir. Oğuz igidləri – Basat, Qazan xan, Qaraca Çoban, Alp Aruz və başqaları – xalqın bütövlüyü və azadlığı uğrunda mübarizə aparırlar. Təpəgözlə döyüş səhnəsi yalnız bir döyüş deyil, həm də pisliyin, zorakılığın, haqsızlığın simvolik təcəssümüdür. Oğuzlar öz birlik və cəsarəti ilə bədxah qüvvələri məğlub edir, el və obanı müdafiə edirlər.
Filmdə milli yaddaş, soykök və əfsanəvi tarix motivləri xüsusi vurğu ilə təqdim olunur. Hər qəhrəmanın öz taleyi və ailə bağları ilə yanaşı, bir xalqın tarixi tale və missiyası da filmin məzmununda əksini tapır.
Filmin Azərbaycan milli kimliyində rolu
“Dədə Qorqud” filmi Azərbaycan milli kimliyinin formalaşması və təbliği baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir. O, həm qədim dastan ənənəsini yaşadır, həm də yeni nəsillərə milli-mənəvi dəyərlərin, tarix və ədəbiyyatın, xalq fəlsəfəsinin aşılanmasına xidmət edir. Filmin ssenarisi, dialoqları, obrazları və simvolikası milli özünüdərkin güclənməsinə, xalqımızın tarixi köklərini və mənəvi yaddaşını qorumağa çağırışdır.
Filmdə təqdim olunan ailə, soy, qəhrəmanlıq, sədaqət, dostluq kimi dəyərlər bu gün də Azərbaycan cəmiyyətinin əsas mənəvi dayaqlarındandır. Filmin məktəblərdə, universitetlərdə, müxtəlif maarifləndirici tədbirlərdə nümayiş etdirilməsi də onun milli-mədəni əhəmiyyətinin göstəricisidir.
Filmə ictimai və tənqidi baxışlar
“Dədə Qorqud” filmi ilk ekranizasiyadan etibarən həm peşəkar kino tənqidçiləri, həm də sıravi tamaşaçılar tərəfindən böyük maraq və rəğbətlə qarşılanıb. Filmin bədii-estetik səviyyəsi, aktyor ifaları (Həsənağa Salayev – Dədə Qorqud, Rasim Balayev – Basat, Məlik Dadaşov – Qazan xan və digərləri), ssenarinin orijinallığı, musiqi və vizual təsvirləri yüksək qiymətləndirilib.
Tənqidçilər filmin bəzən sovet senzurası çərçivəsində müəyyən məqamları bir qədər yumşaq və simvolik ifadə etməsinə baxmayaraq, ümumi ruhunun, milli ideyanın və ədəbi qaynağa sədaqətinin qorunub saxlanıldığını qeyd ediblər. Film, həmçinin, xalqın keçmişinə, tarixi köklərinə hörmətlə yanaşmağı, milli adət və ənənələrin bədii ifadəsini uğurla təqdim edir.
Simvolika və bədii üslubun analizi
Filmdə istifadə olunan bədii simvolika və üslub xeyli zəngindir. Rəmzi motivlər (odaq, köhnə palıd ağacı, Dədə Qorqudun sazı, qara buludlar, su və torpaq elementləri) milli mifik düşüncəni və əfsanəvi realizmi əks etdirir. Ocaq ətrafında yığışmaq, sazla nəsihət və öyüd vermək, ailə və qəbilə birliyi filmdə mənəvi və mistik atmosfer yaradır.
Dədə Qorqudun danışdığı nağıllar və kəlamlar təkcə keçmişin deyil, bu günün və gələcəyin də bələdçisi rolunu oynayır. Filmdə hər bir detal və epizod, dialoq və musiqi seçimi xüsusi konseptual məna daşıyır və bir millətin kollektiv yaddaşına çevrilir.
Filmin çağdaş cəmiyyətdə rolu və əhəmiyyəti
“Dədə Qorqud” filmi bu gün də Azərbaycan cəmiyyətində aktualdır. O, gənc nəslin milli tarix və mədəniyyətə bağlılığının gücləndirilməsində, milli dəyərlərin yaşadılmasında mühüm rol oynayır. Film müxtəlif festivallarda, tədbirlərdə, beynəlxalq kino günlərində nümayiş olunur və daim aktual müzakirə mövzusudur. “Dədə Qorqud” obrazı bir simvol olaraq mədəni və mənəvi davamlılığın, xalq birliyinin, tarixə və kökə sədaqətin təcəssümüdür.
Bu ekran əsəri həm də bütün türkdilli xalqlar üçün ortaq mədəniyyətin, tarixin, mifologiyanın, ortaq mənəviyyatın bədii ifadəsidir. Filmin izah etdiyi ədəbi və mənəvi məqamlar, onun yaratdığı simvolik və tarixi məkanlar milli kino incilərimizin siyahısında xüsusi yer tutur.
Dədə Qorqud filminin mədəni irsdə yeri və gələcək nəsillərə təsiri
“Dədə Qorqud” filmi təkcə bir ekran əsəri deyil, həm də milli irs və ədəbi ənənənin bədii simvoludur. Film özündən sonra gələn bir çox kino, teatr, televiziya layihəsinə ilham verib. O, Azərbaycan mədəniyyətində, məktəb və ali məktəb proqramlarında, folklorşünaslıqda və ədəbiyyatşünaslıqda əsas qaynaq rolunu oynayır.
Bu ekran əsəri gələcək nəsillər üçün milli şüur, vətənpərvərlik, tarixi-mənəvi yaddaş, mənəviyyat və mənsubiyyət hissinin formalaşmasında, mədəni kimliyin qorunmasında davamlı təsir göstərir. Dədə Qorqud obrazı xalqımızın və ümumilikdə türkdilli xalqların mədəni kodunda əbədi yaşayır və milli kinomuzun zirvələrindən biri olaraq qalır.
“Dədə Qorqud” filmi Azərbaycan kino sənətində, milli-mədəni kimliyimizin qorunması və təbliği sahəsində ən böyük bədii uğurlardan biridir. Bu ekran əsəri təkcə dastan qəhrəmanlarının igidliyini və müdrikliyini deyil, bütöv bir xalqın tarixini, yaddaşını, mənəvi dünyasını və gələcəyə olan inamını bədii dildə təqdim edir. Filmin möhtəşəm estetikası, güclü simvolikası, milli kolorit və ideya zənginliyi onun həm Azərbaycan, həm də ümumtürk mədəniyyətində əbədiyaşar dəyər olduğunu göstərir.
Dədə Qorqud filmi yeni nəslin milli tarixə, folklora, milli kökə və ailə dəyərlərinə bağlılıq hissinin formalaşmasına, milli ruhun və mənəviyyatın yaşadılmasına mühüm təsir göstərir. Film həm də beynəlxalq səviyyədə Azərbaycanın mədəniyyətinin, mənəvi dünyasının, kino və ədəbiyyat irsinin dünyaya tanıdılması baxımından qiymətli sənət incilərindəndir.
Ən Çox Verilən Suallar
Dədə Qorqud filmi 1975-ci ildə Tofig Tağızadənin rejissorluğu ilə ‘Azərbaycanfilm’ kinostudiyasında çəkilib. Ssenari ‘Kitabi-Dədə Qorqud’ dastanının motivləri əsasında yazılıb.
Filmdə qəhrəmanlıq, igidlik, azadlıq, ailə və tayfa birliyi, dostluq və sədaqət, milli mənsubiyyət, mənəvi saflıq və insanlıq mövzuları əsas xətt kimi işlənib.
Film milli kimliyin, tarixə və kökə sədaqətin, ailə və xalq birliyinin bədii ifadəsidir. O, Azərbaycan xalqının tarixi və mədəni yaddaşını yaşadır, milli ruhun qorunmasına xidmət edir.
Filmdə Dədə Qorqud xalq ağsaqqalı, müdrik, şair və el məsləhətçisi kimi təqdim olunub. O, bütün igidlərin və xalqın mənəvi rəhbəridir, birliyin və ədalətin simvoludur.
Film klassik dastan poetikasına, milli ornament və geyimlərə, miniatür sənətinə, musiqiyə və poeziyaya geniş yer verir. Operator işi və musiqi filmin bədii təsirini artırır.
Filmin musiqisi Qara Qarayev, Polad Bülbüloğlu və Emin Sabitoğlu kimi tanınmış bəstəkarlar tərəfindən bəstələnib.
Filmdə ocaq, saz, palıd ağacı, su və torpaq kimi elementlər, ailə və qəbilə birliyi, sədaqət və igidlik simvolik motivlər kimi işlənib.
Filmdə Həsənağa Salayev (Dədə Qorqud), Rasim Balayev (Basat), Məlik Dadaşov (Qazan xan) kimi tanınmış aktyorlar əsas rolları ifa edib.
Film gənclərin milli kimlik, tarix və mədəniyyətə bağlılığının formalaşmasında, mənəvi vətənpərvərlik tərbiyəsində mühüm rol oynayır.
Film ümumtürk və dünya mifologiyası, dastan və ədəbiyyat irsinin ekranizasiyası kimi beynəlxalq aləmdə də maraq doğurur və milli kino irsimizin parlaq nümunəsidir.
