Dəhliz : Memarlıq, Funksional Xüsusiyyətləri

Dəhliz – yaşayış və ictimai binalarda otaqları, bölmələri, giriş və çıxışları bir-biri ilə birləşdirən, uzun və ya nisbətən geniş keçid məkanıdır. Dəhliz həm memarlıq element, həm də funksional sahə kimi binaların planlaşdırılmasında, insanların rahat hərəkətində və məkanın səmərəli istifadəsində mühüm rol oynayır. Dəhliz, adətən, giriş qapısından sonra, mərkəzdə və ya binanın perimetri boyunca yerləşir və otaqlara keçid, habelə bəzən də ikinci çıxış, təhlükəsizlik və ev əşyalarının saxlanılması məqsədi daşıyır.

Dəhlizin uzunluğu, eni və forması binanın layihəsinə, təyinatına, memarlıq üslubuna və tikinti normalarına görə fərqlənir. Həm müasir, həm də klassik memarlıqda dəhlizlər yaşayış evlərində, məktəblərdə, xəstəxanalarda, otellərdə, ictimai və sənaye binalarında vacib element kimi istifadə olunur.

Dəhliz sözünün mənşəyi və tarixi

Dəhliz sözü fars mənşəlidir, Azərbaycan türkcəsinə və digər türk dillərinə keçmişdir. Əsrlər boyu Şərq memarlığında “dəhliz” məfhumuna geniş yer verilib. Qədim və orta əsrlərdə dəhliz əsasən zadəgan evləri, karvansaray, saray, məscid və qala tipli binalarda mövcud idi. O dövrdə dəhliz həm geniş vestibül, həm də böyük salonlara açılan keçid rolunu oynayırdı.

Avropa memarlığında dəhlizlər bir qədər fərqli dizayn edilirdi, lakin ümumi məqsəd dəyişmirdi – otaqları və məkanı bir-birinə bağlamaq. Azərbaycanda isə dəhlizlərin bəzək və interyer tərtibatında milli üslub, naxış və dekorativ elementlərə geniş yer verilirdi.

Dəhlizin memarlıq və funksional xüsusiyyətləri

Dəhliz memarlıqda əsas hərəkət və keçid zonası hesab olunur. Onun planlaşdırılması binanın rahat və səmərəli istifadəsi üçün vacibdir. Dəhlizin funksional xüsusiyyətləri bunlardır:

• Əsas keçid rolunu oynayır: Otaqları və bölmələri bir-biri ilə birləşdirir, insan axınının səmərəli təşkili üçün şərait yaradır.
• İşıq və havalandırma üçün dəstək verir: Pəncərəli və ya açıq dəhlizlər binalarda təbii işıqlandırma və hava axını yarada bilər.
• Təhlükəsizlik və təxliyə zonasıdır: Təcili çıxış, yanğın zamanı təxliyə və hərəkət üçün lazımi genişlikdə planlaşdırılır.
• Ev əşyalarının və interyerin bir hissəsidir: Geyim, ayaqqabı, aksesuar, güzgü, mebel və bəzək elementlərinin yerləşdirilməsi üçün istifadə olunur.

Müasir dizaynda dəhlizlər həm funksional, həm də estetik məqsəd daşıyır, evin və ya binanın vizit kartına çevrilir.

Dəhlizlərin növləri və planlaşdırma prinsipləri

Dəhlizlərin növləri əsasən binanın təyinatına, ölçüsünə və layihəsinə görə dəyişir. Əsas növlər bunlardır:

• Düz dəhliz: Klassik və çoxmərtəbəli binalarda bir ox boyunca uzanan, otaqlara düz çıxış verən dəhliz tipidir.
• Bucaqlı və ya “L” formalı dəhliz: Evin və ya binanın planına uyğun olaraq bir neçə istiqamətdə uzana bilər.
• Halka və ya dairəvi dəhliz: Böyük və kompleks binalarda, xüsusən ictimai və ticarət mərkəzlərində otaqları dairəvi şəkildə birləşdirir.
• Vestibül və ya giriş dəhlizi: Birbaşa giriş qapısından sonra yerləşən, əsasən qarderob və saxlama üçün istifadə olunan dəhliz.
• İkinci və yardımçı dəhlizlər: Böyük binalarda, arxa çıxışlar və əlavə keçid zonaları üçün yaradılır.

Planlaşdırma zamanı dəhlizin eni, uzunluğu, işıqlandırması, giriş-çıxış sayı, maneəsiz hərəkət və təhlükəsizlik normaları nəzərə alınır.

Dəhlizin dizaynı və interyerdə rolu

Dəhliz evin və ya binanın ilk təəssüratını formalaşdıran sahədir. Onun dizaynı, mebel və aksesuar seçimi, divar və döşəmə materialları, işıqlandırma və rəng həlli evin və ya ictimai binanın ümumi atmosferini müəyyən edir.

Dəhlizdə ən çox istifadə olunan dizayn elementləri:

• Divar və döşəmə materialları: Yüngül rəngli və asan təmizlənən materiallar üstünlük təşkil edir.
• Güzgü: Məkanı geniş və işıqlı göstərir.
• Asılqan, rəf, şkaf və oturacaq: Funksional rahatlıq yaradır.
• Dekorativ elementlər: Rəsm, foto, işıqlandırıcı və bitki dəhlizə fərdilik və zəriflik verir.

Müasir memarlıqda açıq və işıqlı dəhlizlər, minimalist dizayn və gizli saxlama yerləri populyarlıq qazanıb.

Dəhlizdə mebel və aksesuarların seçimi

Dəhlizdə istifadə olunan mebel və aksesuarlar funksionallığı və rahatlığı ilə fərqlənməlidir. Əsas elementlər bunlardır:

• Qarderob və asılqan: Palto, gödəkçə, şərf və papaq üçün nəzərdə tutulub.
• Ayaqqabı dolabı və rəflər: Ayaqqabıların, çantaların, gündəlik əşyaların yığcam saxlanılması üçün uyğundur.
• Güzgü və konsol: Güzgü görünüşü yoxlamaq, konsol isə açar, telefon və digər xırda əşyalar üçün istifadə olunur.
• Oturacaq və ya banketka: Ayaqqabı geyinmək və çıxarmaq üçün rahatlıq yaradır.
• Divar panelləri və bəzək: Dəhlizə estetik dəyər qatır.

Mebel və aksesuar seçərkən dəhlizin ölçüsünü, işıqlandırmanı və ümumi interyer üslubunu nəzərə almaq vacibdir.

Dəhlizlərin ölçüləri və tikinti normaları

Dəhlizin ölçüsü binanın layihə və tikinti normalarına uyğun seçilir. Yaşayış binalarında standart dəhliz eni 1,1-1,5 metr, uzunluğu isə mənzilin planına görə dəyişir. İctimai binalarda isə təhlükəsizlik və təxliyə normalarına əsasən dəhlizlərin eni 1,5-2,5 metr, bəzən daha geniş olur.

Dəhlizlərin standart ölçülərə uyğun planlaşdırılması insanların sərbəst hərəkəti, əşyaların daşınması və təhlükəsizliyinin təminatı baxımından vacibdir.

Dəhlizdə işıqlandırma və havalandırma prinsipləri

Dəhliz, adətən, mərkəzi hissədə yerləşdiyindən təbii işıqdan məhrum olur. Ona görə də burada süni işıqlandırma və havalandırma sistemlərinin düzgün təşkili əsas şərtdir. İşıqlandırmada əsas məqsəd məkanı işıqlı, təhlükəsiz və vizual cəhətdən geniş göstərməkdir.

Çox vaxt tavan və divar lampaları, işıq sensorları, LED lentlərdən istifadə olunur. Əgər dəhlizdə pəncərə varsa, təbii işıq və hava axınının təmin olunmasına xüsusi diqqət yetirilir.

Dəhlizlərin təhlükəsizliyi və təxliyə üçün rolu

Dəhliz yalnız keçid və dekorativ sahə deyil, həm də binanın təhlükəsizlik və təxliyə sisteminin ayrılmaz hissəsidir. Yanğın, zəlzələ, fövqəladə hadisə zamanı insanların sürətli və təhlükəsiz təxliyyəsi üçün dəhlizlərin kifayət qədər geniş, maneəsiz, aydın və işıqlı olması tələb olunur.

Bütün ictimai və sənaye binalarında bu məqsədlə xüsusi təxliyə planları, işıqlandırıcı göstəricilər, təhlükəsizlik işarələri və yanğınsöndürən cihazlar quraşdırılır.

Dəhlizlərin müasir memarlıqda yeri və yenilikləri

Müasir memarlıqda dəhlizlərin forması, funksiyası və dizaynı çox dəyişib. Artıq açıq planlı evlərdə və ofislərdə dəhliz minimuma endirilir və məkan bir-biri ilə birbaşa əlaqələndirilir. Bununla belə, dəhliz hələ də ənənəvi və klassik layihələrdə əsas rol oynayır.

Müasir binalarda ağıllı işıqlandırma, gizli saxlama yerləri, rəqəmsal təhlükəsizlik və nəzarət sistemləri, dekorativ divar panelləri, sənət əsərləri və interyer bitkiləri dəhlizə xüsusi gözəllik qatır.

Dəhliz yaşayış və ictimai binaların strukturunda vacib rol oynayan, otaqları və bölmələri birləşdirən əsas keçid sahəsidir. Onun funksional və estetik dizaynı evin ümumi rahatlığına, təhlükəsizliyə və vizual təəssürata bilavasitə təsir göstərir. Düzgün planlaşdırılmış və zövqlə tərtib olunmuş dəhliz məkana səliqə, genişlik və fərdilik bəxş edir. Memarlıqda, interyer dizaynında və gündəlik həyatımızda dəhlizlərin rolu zamanla dəyişsə də, onların funksionallığı və əhəmiyyəti həmişə qorunub saxlanır. Gələcəkdə də dəhlizlərin dizaynı və istifadəsində həm ənənə, həm də innovativ həllər əsas yer tutacaq.

Ən Çox Verilən Suallar