Dəri və zöhrəvi xəstəliklər insan sağlamlığı üçün əhəmiyyətli problemlər yaradan, tez-tez rast gəlinən infeksion xəstəliklər qrupudur. Bu xəstəliklər, əsasən, cinsi yolla və ya birbaşa dəri təması ilə yayılır. Onların əksəriyyəti vaxtında aşkarlanıb müalicə edilmədikdə həm şəxsi, həm də ictimai sağlamlıq üçün təhlükə yaradır. Aşağıda bu xəstəliklərin yaranma səbəbləri, yoluxma yolları, simptomları, diaqnostikası, müalicəsi və profilaktikası barədə ətraflı məlumat verilmişdir.
Dəri və Zöhrəvi Xəstəliklərin Növ və Səbəbləri
Dəri və zöhrəvi xəstəliklər müxtəlif mikroorqanizmlər – bakteriyalar, viruslar, göbələklər və parazitlər – tərəfindən törədilir. Onlar həm cinsi orqanlarda, həm də bədənin digər hissələrində xəstəlik törədə bilər.
Ən geniş yayılmış dəri və zöhrəvi xəstəliklər:
- Sifilis (Syphilis): Bakteriya mənşəli, əsasən cinsi yolla keçən, müxtəlif mərhələlərdə olan xəstəlikdir.
- Qonoreya (Gonorrhea): Bakterial infeksiya, cinsi orqanlardan axıntı və yanma ilə müşahidə olunur.
- Xlamidioz (Chlamydia): Ən çox rast gəlinən cinsi infeksiyalardan biridir, tez-tez simptomsuz keçir.
- Genital herpes: Virus mənşəli xəstəlikdir, əsasən cinsi yolla yayılır, təkrarlanan qabarcıqlar və yaralarla müşahidə olunur.
- HPV (İnsan papilloma virusu): Səpgilər və ziyillər törədir, bəzi növləri xərçəng riski yaradır.
- Trihomonioz: Parazit mənşəli, cinsi yolla ötürülən xəstəlikdir.
Yoluxma Yolları və Risk Qrupları
Bu xəstəliklərin yoluxma mexanizmləri fərqli olsa da, ən çox rast gəlinən yollar bunlardır:
- Qorunmasız cinsi əlaqə: Ən əsas risk faktorudur.
- Şəxsi gigiyena qaydalarına əməl etməmək: Yoluxmuş şəxsin əşyalarından istifadə (dəsmal, alt paltarı və s.).
- Qan vasitəsilə yoluxma: Qan köçürülməsi, steril olmayan iynə istifadə olunması.
- Anadan uşağa keçmə: Hamiləlik zamanı və ya doğuş prosesində.
Risk qrupları:
- Erkən yaşda cinsi həyata başlayanlar
- Bir neçə cinsi partnyoru olanlar
- Qoruyucu vasitələrdən istifadə etməyənlər
- İmmuniteti zəif olan şəxslər
Dəri və Zöhrəvi Xəstəliklərin Əlamətləri
Bu xəstəliklərin simptomları xəstəliyin növündən və mərhələsindən asılı olaraq dəyişə bilər. Bəzi xəstəliklər uzun müddət simptomsuz da qala bilər.
Ən çox rast gəlinən əlamətlər:
- Dəridə səpgilər, yaralar, qabarcıqlar və ya şişkinliklər
- Cinsi orqanlarda qaşınma, yanma, qızartı
- Cinsi orqanlardan qeyri-adi axıntı
- Qasıq limfa düyünlərinin böyüməsi və ağrısı
- Ümumi zəiflik, halsızlıq, bədən temperaturunun artması
Diaqnostika və Laborator Müayinələr
Diaqnozun düzgün qoyulması üçün həkim müayinəsi, laborator analizlər və bəzən xüsusi cihazlardan istifadə olunur. Ən çox istifadə olunan üsullar:
- Qan analizləri: Spesifik infeksiyaların aşkarlanması üçün.
- Sidik və yaxma analizləri: Bakterial və parazitar infeksiyaların aşkarlanması.
- Mikroskopik müayinə: Xəstəlik törədicisinin müəyyən edilməsi üçün.
- PCR testi: Virusların və bəzi bakteriyaların aşkarlanması üçün.
Diaqnozun dəqiq qoyulması düzgün və səmərəli müalicənin əsas şərtidir.
Müalicə Yolları
Müalicə xəstəliyin növündən, yayılmasından və orqanizmin vəziyyətindən asılı olaraq dəyişir. Müalicə məqsədilə istifadə olunan əsas dərman vasitələri:
- Antibiotiklər: Bakterial infeksiyalarda əsas müalicə vasitəsidir (məsələn, sifilis, qonoreya, xlamidioz).
- Antiviral preparatlar: Virus mənşəli xəstəliklərdə (herpes, HPV və s.).
- Antifungal və antiparazitar preparatlar: Göbələk və parazit infeksiyalarında.
- Simptomatik müalicə: Qaşınma, ağrı, iltihab və s. aradan qaldırmaq üçün əlavə vasitələr.
Vacib məqamlar:
- Müalicə müddətində cinsi əlaqədən çəkinmək lazımdır.
- Partnyor da həkim müayinəsindən keçməlidir.
- Özbaşına dərman qəbul etmək təhlükəlidir, mütləq həkim təyinatı olmalıdır.
Profilaktika və Qarşısının Alınması
Dəri və zöhrəvi xəstəliklərdən qorunmaq üçün bəzi sadə, lakin effektiv tədbirlər mövcuddur:
- Daimi və etibarlı cinsi partnyor seçmək
- Qoruyucu vasitələrdən (prezervativ və s.) istifadə etmək
- Şəxsi gigiyenaya əməl etmək
- Riskli davranışlardan (narkotik istifadəsi, təsadüfi cinsi əlaqə və s.) uzaq durmaq
- Müntəzəm olaraq tibbi müayinədən keçmək, ilkin əlamətlər olduqda dərhal həkimə müraciət etmək
Dəri və Zöhrəvi Xəstəliklərin Əsas Növlərinin Müqayisəsi
| Xəstəlik | Yoluxma Yolu | Əsas Simptomlar | Müalicə Növü | Qorunma Yolu |
|---|---|---|---|---|
| Sifilis | Cinsi, qan, ana-uşaq | Yaralar, səpgilər | Antibiotik | Qoruyucu vasitələr |
| Qonoreya | Cinsi | Axıntı, yanma | Antibiotik | Qoruyucu vasitələr |
| Xlamidioz | Cinsi | Axıntı, qaşınma | Antibiotik | Qoruyucu vasitələr |
| Genital herpes | Cinsi, dəri təması | Qabarcıqlar, yaralar | Antiviral | Qoruyucu vasitələr |
| HPV | Cinsi, dəri təması | Ziyillər, səpgilər | Antiviral, vaksinasiya | Vaksinasiya, qorunma |
| Trihomonioz | Cinsi | Axıntı, qaşınma, yanma | Antiparazitar | Qoruyucu vasitələr |
Müraciət Etmək Lazım Olan Hallar
Aşağıdakı hallarda dərhal dermatoloq və ya infeksionist həkimə müraciət etmək vacibdir:
- Cinsi orqanlarda və ya dəridə naməlum səpgilər, yaralar, şişlər aşkarlandıqda
- Cinsi orqanlardan qeyri-adi axıntı olduqda
- Qasıq limfa düyünlərində ağrı və böyümə müşahidə edildikdə
- Bədən temperaturu səbəbsiz yüksəldikdə
- Cinsi yolla ötürülə bilən infeksiya şübhəsi olduqda
Unutmayın ki, vaxtında həkimə müraciət həm sizin, həm də ətrafınızdakı insanların sağlamlığı üçün vacibdir.
Dəri və zöhrəvi xəstəliklər insanın gündəlik həyat keyfiyyətinə və gələcək sağlamlığına mənfi təsir göstərə bilər. Vaxtında diaqnoz və müalicə, düzgün profilaktika tədbirləri bu riskləri minimuma endirir. Özünüzdə və ya yaxınlarınızda bu xəstəliklərə aid əlamətlər müşahidə etsəniz, gecikmədən peşəkar tibbi yardıma müraciət edin və heç bir halda özbaşına müalicə aparmayın.
Ən Çox Verilən Suallar
Dəri zöhrəvi xəstəlikləri əsasən cinsi yolla və ya dəri təması ilə keçən, dəri və selikli qişalarda müxtəlif dəyişikliklərə səbəb olan infeksion xəstəliklər qrupudur.
Sifilis, qonoreya, xlamidioz, genital herpes, HPV (insan papilloma virusu) və trihomonioz ən çox rast gəlinən dəri zöhrəvi xəstəliklərdir.
Ən əsas yoluxma yolları qorunmasız cinsi əlaqə, yoluxmuş şəxsin şəxsi əşyalarının istifadəsi, qan köçürülməsi və ana bətnində körpəyə keçmədir.
Dəridə səpgilər, yaralar, cinsi orqanlarda qaşınma və yanma, axıntı, qasıq limfa düyünlərinin böyüməsi, halsızlıq və bədən temperaturunun yüksəlməsi ilkin əlamətlər sırasındadır.
Diaqnostika üçün həkim müayinəsi, laborator analizlər (qan, sidik, yaxma), mikroskopik müayinə və bəzən PCR testindən istifadə olunur.
Müalicə xəstəliyin növündən asılı olaraq antibiotik, antiviral, antifunqal və antiparazitar dərmanlarla aparılır. Müalicə müddətində cinsi əlaqədən çəkinmək və partnyorun da müayinə olunması vacibdir.
Qoruyucu vasitələrdən istifadə etmək, şəxsi gigiyenaya riayət etmək, bir neçə partnyordan çəkinmək, riskli davranışlardan uzaq durmaq və müntəzəm tibbi müayinədən keçmək lazımdır.
Müalicə olunmadıqda sonsuzluq, xroniki ağrılar, daxili orqanların zədələnməsi, immun sisteminin zəifləməsi, bəzən isə bədxassəli şişlərin yaranması mümkündür.
Bəli, hamiləlik dövründə dəri zöhrəvi xəstəliklər anadan körpəyə keçə və uşaqda doğuşdan əvvəl və ya sonra ciddi fəsadlara səbəb ola bilər.
Xeyr, dəri zöhrəvi xəstəliklərdə özbaşına müalicə ağırlaşmalara və xəstəliyin xronikləşməsinə səbəb ola bilər. Mütləq həkimə müraciət etmək lazımdır.
