Dəstəmazı Pozan, Batil Edən Şeylər: Qaydalar, Əhəmiyyəti

Dəstəmaz İslamda ibadətin, xüsusilə namazın ən əsas şərtlərindən biridir. Hər bir müsəlmanın dini həyatında xüsusi yeri olan dəstəmaz həm fiziki, həm də mənəvi təmizliyin rəmzidir. Namaz və bəzi digər ibadətlər üçün dəstəmaz almaq vacibdir və dəstəmazsız bu ibadətlərin qəbul olunmayacağı Quranda və hədislərdə açıq şəkildə bəyan olunub. Dəstəmazın özünü batil edən və pozan hallar da İslam hüququnda (fiqh) dəqiq və ətraflı şəkildə izah edilib.

Dəstəmazı pozan və batil edən şeylər barədə məlumatlı olmaq hər bir müsəlman üçün zəruridir. Bu, həm ibadətin düzgün yerinə yetirilməsi, həm də şəxsi gigiyena və ruhi saflaşmanın qorunması üçün önəmlidir. Məqalədə dəstəmazı pozan və batil edən əsas hallar, onların fiqhi izahı, şübhəli hallar, praktiki nümunələr, səhv inamlar və xalq arasında yayılan suallar geniş şəkildə açıqlanır. Sonda dəstəmazı pozan əsas hallar cədvəl şəklində sistemləşdirilir.

Dəstəmaz Nədir və Onun İbadətdəki Yeri

Dəstəmaz (ərəbcə: vudu) – müəyyən bədən üzvlərinin xüsusi qayda ilə yuyulması və məsh edilməsindən ibarət ritual təmizlikdir. İslamda dəstəmazsız namaz qılmaq, Quran toxunmaq və bəzi digər ibadətləri yerinə yetirmək olmaz. Dəstəmaz həm bədəni, həm də qəlbi saflaşdırır, müsəlmanı ibadətə hazır vəziyyətə gətirir və Allah qarşısında səmimiyyətin ifadəsidir.

Qurani-Kərimdə “Maidə” surəsi, 6-cı ayədə dəstəmazın vacibliyi və qaydaları açıqlanır. Hədislərdə isə dəstəmazın fəziləti, düzgün qaydası, fərz və sünnətləri, eləcə də dəstəmazı pozan hallar izah olunub. Dəstəmazın hər bir müsəlman həyatında gündəlik qaydaya çevrilməsi dinin təmizlik və gigiyenaya verdiyi dəyərin nümunəsidir.

Dəstəmazı Pozan və Batil Edən Şeylər: Əsas Prinsiplər

İslam fiqhində “dəstəmazı pozan” və “dəstəmazı batil edən” hallar bir-birinə bənzəsə də, terminoloji olaraq fərqlənə bilər. Əksər hallarda bu iki termin sinonim kimi işlədilir və hər ikisi də insanı dəstəmazsız hala salan, yeni dəstəmaz almağı vacib edən vəziyyətləri ifadə edir.

Dəstəmazı pozan əsas hallar aşağıdakı kimi qruplaşdırılır:

• Bədəndən nəcisləyici maddələrin çıxması
• Bəzi fiziki vəziyyətlər və hallar
• İnsan şüurunun itirilməsi və ya zəifləməsi
• Cinsi əlaqə və bədən yaxınlığı
• Bəzi xəstəlik və gigiyenik hallar
• Fəqihlər arasında ixtilaflı məsələlər

Bu hallar aşağıda ətraflı şəkildə izah edilir.

Sidik, Nəcis, Qaz və Digər Bədən Mayelərinin Çıxması

Ən əsas və ümumi qayda budur:
İnsan bədənindən ön və arxa çıxışdan çıxan hər cür nəcis və ya maddə dəstəmazı pozur. Bunlara aiddir:

• Sidik çıxarmaq
• Nəcis çıxarmaq
• Qaz çıxarmaq (böyürdən, yəni bağırsaq qazı)
• Menstrual qan, istihazə və nifas (qadınlarda aybaşı və doğuş sonrası qanaxma)
• Mədədən ağız dolusu qusuntu (fərqli məzhəblərdə yanaşma fərqlidir)
• İrin və ya qan çıxması (bəzən fiqhi fərq var, aşağıda ətraflı izah olunacaq)

Əsas qayda:
Bir maddə insan bədənindən ön və ya arxa çıxışdan çıxırsa və o maddə nəcisləyicidirsə, dəstəmaz pozulur.

Qan, İrin və Digər Mayelərin Çıxması

Bəzi məzhəblərdə bədəndən axan, axıntı şəklində olan qan, irin və ya digər çirkli mayelər də dəstəmazı pozur. Məsələn, Hənəfi məzhəbində bədəndən çıxan və dəri səthinə axan qan və ya irin dəstəmazı pozan hal hesab olunur. Şafii məzhəbində isə dəri səthinə çıxan qan və ya irin dəstəmazı pozmur. Qanaxma az miqdarda və ya təkcə iz kimi qalıbsa, fiqhi qaydalar əsas götürülür.

Qısaca:

• Çoxlu qan və ya irin çıxması: Əksər məzhəblərdə dəstəmazı pozur.
• Az miqdarda, iz kimi: Əksər məzhəblərdə pozmur.

Qusma və Ağzı Dolusu Qusuntu

Klassik fiqhə görə, ağız dolusu qusuntu bəzi məzhəblərdə (xüsusən Hənəfi) dəstəmazı pozur. Qusuntu az miqdarda, yəni ağız dolusu olmadan çıxarsa, əksər məzhəblərə görə dəstəmaz batil olmur. Əgər qusuntu ağız dolusu və qəsdən çıxarılıbsa, yenə də dəstəmaz pozulur. Mədədə olan maddə ağız yolu ilə çıxıbsa və bu ağız dolusuna bərabərdirsə, ehtiyat üçün dəstəmaz yenilənməlidir.

Yuxu və Şüur İtkisi

İslam fiqhində dərin yuxu dəstəmazı pozan ən mühüm hallardan biridir. Yuxu zamanı bədən üzvlərinə nəzarət itirildiyindən, insan bilmədən də dəstəmazı pozan hallarla rastlaşa bilər.

• Ayaq üstə, oturaq və ya yarıaçıq vəziyyətdə yüngül yuxu: Əgər insan bədən üzvlərini idarə edirsə və tam dərin yuxuya getməyibsə, dəstəmaz pozulmur.
• Dərin yuxu (yan yatar vəziyyətdə, uzanaraq və ya sərbəst şəkildə): Dəstəmaz pozulur.
• Bayılma, huşunu itirmə, narkoz, ağır baş gicəllənməsi: Dəstəmaz pozulur.
• Sərxoşluq, şüur itkisi: Hər növ şüur itkisi dəstəmazı batil edir.

Əsas qayda:
İnsan bədən üzvlərinə nəzarətini itirirsə və ya şüuru bağlanırsa, dəstəmaz batil olur.

Gülmək və Danışmaq

Namaz içində bəzən “ucadan gülmək” və ya “qəhqəhə çalmaq” bəzi məzhəblərə görə dəstəmazı pozur (məsələn, Hənəfi məzhəbi). Namazdan kənarda ucadan gülmək və ya danışmaq dəstəmazı pozmur. Yalnız namaz içində ciddi gülüş dəstəmaz və namazı batil edir.

Cinsi Əlaqə və Şəxsi Münasibətlər

• Cinsi əlaqə (jima): Dəstəmazı pozur və həmçinin qüsl vacib olur.
• Cinsi orqanlara birbaşa toxunma: Şafii və Hənbəli məzhəblərinə görə dəstəmazı pozur; Hənəfi və Malikidə pozmur (yalnız müəyyən hallar istisna).
• Bir-birinin bədəninə ehtirasla toxunmaq: Əgər cinsi şəhvət baş verərsə, bəzi məzhəblərə görə dəstəmaz batil olur.

Aybaşı və Nifas

Qadınlarda menstruasiya (aybaşı) və nifas (doğuş sonrası qanaxma) dəstəmazı batil edən hallardır. Bu vəziyyətlərdə dəstəmaz almaq və ibadət etmək mümkün deyil. Qanaxma bitdikdən sonra qüsl və yenidən dəstəmaz vacibdir.

Bədənə Toxunan Maddələr və Gigiyenik Hallar

• Qan, irin, çirkli maddə bədənə sadəcə toxunarsa: Dəstəmaz pozulmur. Pozan yalnız bədəndən çıxmasıdır.
• Dəriyə krem, yağ, kosmetik vasitə sürtmək: Dəstəmazı pozmur.
• Bədənə sap, kağız, daş kimi maddələr daxil olması və çıxarılması: Əgər bu zaman qan və ya irin çıxarsa, fiqhi hökmlərə görə dəstəmaz pozulur.

Fəqihlər arasında İxtilaflı Məsələlər

İslam fiqhində bəzi hallarda məzhəblər arasında fərqlər var. Bu fərqlər əsasən qan, irin, qusuntu, toxunma və sair məsələlərdə özünü göstərir. Hər müsəlman öz məzhəbinin hökmlərinə əsaslanmalı, şübhə varsa, dini rəhbər və ya alimə müraciət etməlidir.

Şübhəli və Naməlum Hallar

Bəzən insan dəstəmazının pozulub-pozulmadığına şübhə edə bilər. Əgər insan dəstəmazlı olduğuna əmindirsə, ancaq pozulması ilə bağlı şübhə yaranırsa, fiqhi qaydalara görə əvvəlki hal əsas götürülür, dəstəmazı pozulmuş kimi saymaq lazım deyil. Lakin insan dəstəmazsız olduğuna əmindirsə, mütləq yeni dəstəmaz almalıdır.

Dəstəmazı Pozan və Pozmayan Hallar: Əsas Cədvəl

Aşağıda dəstəmazı pozan və pozmayan əsas hallar cədvəl şəklində verilmişdir:

Dəstəmazı Pozmayan və Batil Etməyən Hallar

Aşağıdakı hallar dəstəmazı pozmur:

• Yüngül yuxu, oturaq vəziyyətdə və bədənə nəzarət edərkən
• Göz yaşının axması (emosional və ya tibbi səbəblə)
• Tər, tüpürcək, burun axıntısı
• Saç, dırnaq kəsilməsi, bığ və ya saqqal qırxılması
• Ciyilti, öskürək, asqırmaq
• Bədənin digər hissəsində yara və ya şikəstlik, ancaq qan/irin axmırsa

Ən Çox Sual Olunan Mövzular və Səhv İnamlar

• Yalnız böyük dəstəmaz pozucular vacibdir: Xeyr, kiçik hallar da (qaz çıxarmaq, yüngül qanaxma) vacib ola bilər.
• Kosmetika və dərman sürtmək dəstəmazı pozur: Xeyr, pozmur.
• Şübhədə qalsam, dəstəmaz yeniləməyə ehtiyac yoxdur: Fiqhə görə, əvvəlki hal əsasdır, şübhə dəstəmazı pozmur.
• Bədənə yad cisim toxunsa, dəstəmaz pozulur: Ancaq qan və irin çıxarsa.

Dəstəmazın Pozulmasının İbadətdə Təsiri

Dəstəmazın pozulması namaz və digər dəstəmaz tələb olunan ibadətləri etibarsız edir. Dəstəmazsız qılınan namaz qəbul olunmur. Hər pozucu hal baş verdikdə yeni dəstəmaz almaq vacibdir. Qurana toxunmaq, bəzi ziyarətlər və dua mərasimləri də dəstəmazla həyata keçirilməlidir.

Dəstəmazda Şəffaflıq və Gigiyena

İslamın təmizlik prinsipi dəstəmaz qaydalarında özünü aydın göstərir. Dəstəmazı pozan hallar insanın bədəninin və ruhunun təmiz qalmasını təmin edir. Dəstəmaz gigiyenik baxımdan infeksiyaların, dəri xəstəliklərinin və gigiyenik pozuntuların qarşısını almaqda da mühüm rol oynayır.

Dəstəmazı pozan və batil edən hallar hər bir müsəlman üçün fundamental biliklərdir. Bu qaydalara riayət etmək ibadətin keyfiyyətini və qəbul olunmasını təmin edir. Dəstəmazı pozan hallar haqqında məlumatlı olmaq insanın gündəlik həyatında həm dini, həm də gigiyenik baxımdan düzgün qərarlar verməsinə şərait yaradır. İbadətin saf və doğru yerinə yetirilməsi üçün hər bir müsəlman bu mövzuya ciddi yanaşmalı, dini fiqhi qaydalara uyğun yaşamalıdır.

Ən Çox Verilən Suallar