Azərbaycan xalqının dini və sosial ənənələrində “deyilmə qurban” və ya “nəzir qurbanı” anlayışı xüsusi yer tutur. Bu ənənə qədim zamanlardan bəri xalqımızın dini inanc, adət və mərasimlərinin ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir. Deyilmə qurbanı həm dini, həm də sosial-mədəni aspektlərdən böyük əhəmiyyət daşıyır və insanların Allaha yaxınlaşmaq, bir niyyətə çatmaq və ya bəladan xilas olmaq üçün etdikləri xüsusi qurban növüdür. Əsrlərdir davam edən bu ənənə həm kənd, həm də şəhər mühitində aktual olaraq qalmaqdadır. Qurban kəsilməsi yalnız bir dini ibadət deyil, eyni zamanda cəmiyyətin birliyini, xeyirxahlıq və yardımlaşma ənənəsini nümayiş etdirir.
Deyilmə qurban (nəzir) anlayışı
Deyilmə qurbanı və ya nəzir qurbanı — insanın öz istəyi, arzu və niyyəti əsasında Allah qarşısında söz verərək etdiyi qurban növüdür. Bu, hər hansı bir arzunun həyata keçməsi, bir çətinlikdən xilas olmaq, sağalma, səfərin uğurlu keçməsi və ya digər şəxsi niyyətlərin baş tutması üçün edilir. Şəxsin öz niyyətini səmimi şəkildə ifadə etməsi və bu niyyət baş tutarsa, müəyyən heyvanı qurban kəsməyə söz verməsi ilə bağlıdır. İslam ənənəsində belə qurbanlar könüllü, vacib olmayan, ancaq əhdə sadiqliyin, Allah qarşısında vəfanın göstəricisidir.
Tarixi kökləri və dini əsaslar
Deyilmə qurbanının tarixi İslamdan da əvvəllərə, qədim Şərq xalqlarının dini ayinlərinə qədər uzanır. İslamda isə bu ənənə Qurani-Kərim və hədislərdə nəzir adlandırılan ibadət formasında öz təsdiqini tapır. Quranda nəzir və qurban anlayışları bir-birinə yaxın olsa da, nəzir insanın öz istəyi ilə etdiyi əhd, qurban isə ibadət üçün edilən heyvan kəsimidir. Həzrət Peyğəmbər (s) və onun əhli-beyti dövründə də nəzir qurbanı ənənəsi mövcud olmuş, müsəlmanlar arasında yayılmışdır. Azərbaycan xalqı bu ənənəni həm dini, həm də milli ənənə kimi yaşadıb və bu gün də davam etdirir.
Nəzir və qurban arasındakı fərq
Qurban ümumiyyətlə müəyyən dini bayram (Qurban bayramı) və ya başqa vacib səbəblə kəsilən heyvanı bildirir. Nəzir qurbanı isə fərdi, şəxsi bir niyyət və ya əhdə bağlı olan, əvvəlcədən dilə gətirilən (deyilən) və əhd yerinə yetəndə kəsilən heyvandır. Əsas fərq niyyətdə və məqsəddədir: nəzir qurbanı konkret bir məqsədlə Allah qarşısında söz vermək, klassik qurban isə Allahın razılığı üçün edilən ibadət kimi qiymətləndirilir.
Deyilmə qurbanının sosial rolu
Azərbaycan cəmiyyətində deyilmə qurbanı ictimai həmrəylik, yardımsevərlik və paylaşma ənənəsinin möhkəmlənməsində mühüm rol oynayır. Adətən, nəzir qurbanı kəsiləndən sonra ətin böyük hissəsi ehtiyacı olanlara, qohum-qonşuya, yetimlərə paylanır və birgə süfrələr təşkil edilir. Beləliklə, bu ənənə həm də sosial bərabərlik və yardımlaşma dəyərlərinin təbliğinə xidmət edir. Qurban süfrələri ailələri, qohumları və dostları bir araya gətirir, cəmiyyətin birliyini gücləndirir.
Deyilmə qurbanının şərtləri və qaydaları
Deyilmə qurbanı kəsmək üçün bir sıra dini və etik qaydalara riayət olunmalıdır. Ən vacib şərt niyyətin səmimi və Allaha yönəlik olmasıdır. Qurbanlıq heyvan (qoyun, keçi, mal, dəvə və s.) İslam qaydalarına görə sağlam, yetkin və qüsursuz olmalıdır. Qurban kəsildikdən sonra ətin böyük hissəsi xeyirxahlıq məqsədilə paylanır. Bəzi ailələr qurban ətinin bir hissəsini özləri də istifadə edirlər, lakin əsas məqsəd ehtiyac sahiblərini sevindirməkdir.
Deyilmə qurbanının kəsilmə mərasimi
Deyilmə qurbanı adətən xüsusi dua və niyyətlə kəsilir. Kəsmə zamanı “Ya Allah, niyyətim üçün nəzir qurbanımı qəbul et” kimi dualar edilir. Kəsim İslam qaydalarına uyğun, xüsusi şəraitdə və halal qaydada aparılır. Qurban kəsildikdən sonra ət paylanır, bəzən məclis qurulur və ailə, qohumlar bir araya toplanır.
Nəzir qurbanının xalq arasında yayılması
Nəzir qurbanı Azərbaycanın bütün bölgələrində geniş yayılmışdır. Xüsusilə kənd yerlərində bu ənənə daha canlı saxlanılır, ilin müxtəlif vaxtlarında, eləcə də dini və milli bayramlarda yerinə yetirilir. Müasir dövrdə şəhərlərdə də, müxtəlif problemlərin həlli, imtahan uğuru, xəstəlikdən sağalma, övlad arzusu və s. niyyətlə nəzir qurbanı kəsənlər çoxdur.
Deyilmə qurbanının mənəvi və psixoloji təsiri
Deyilmə qurbanı, insanın Allaha vəfalılığını, ümidini və şükranlıq hissini ifadə edir. Bu mərasim insanlarda mənəvi rahatlıq, inam və ümid hissini gücləndirir. Bir çox insan çətinlik və problemlərlə üzləşəndə nəzir qurbanı və ya başqa nəzir növləri vasitəsilə özlərini mənəvi cəhətdən gücləndirir, gələcəyə ümidlə baxırlar.
Müasir dövrdə deyilmə qurbanına yanaşma
Müasir Azərbaycan cəmiyyətində deyilmə qurbanı həm dini inanc, həm də milli-mənəvi dəyər kimi qorunub saxlanılır. Xüsusilə gənc nəsil bu ənənəni həm dini maarifçilik, həm də ailəvi, sosial birləşdirici dəyər kimi qiymətləndirir. Eyni zamanda, bəzi ailələr bu ənənəyə simvolik yanaşır, bəziləri isə klassik qaydada davam etdirir.
Deyilmə qurbanı (nəzir) Azərbaycan xalqının dini-mənəvi və sosial-mədəni dəyərlərinin mühüm bir hissəsidir. Bu ənənə insanların bir-birinə, ailəyə, cəmiyyətə və Tanrıya bağlılığının təzahürüdür. Hər dövrdə aktual olan deyilmə qurbanı xalq arasında yardımlaşma, ümid, inam və şükranlıq hisslərini gücləndirir. Bu adət, həm fərdi, həm də ictimai səviyyədə pozitiv enerji, birlik və mərhəmət mesajı daşıyır.
Ən Çox Verilən Suallar
Deyilmə qurbanı və ya nəzir qurbanı, insanın niyyətinin yerinə yetməsi üçün Allah qarşısında etdiyi xüsusi əhd və qurban kəsmə mərasimidir.
Klassik qurban dini bayram və ya ibadət məqsədilə kəsilir, deyilmə qurbanı isə şəxsi niyyət və ya arzu baş tutduqda əhdə əsasən kəsilir.
Çətinlikdən xilas olmaq, xəstəlikdən sağalmaq, niyyətin yerinə yetməsi, övlad arzusu, uğurlu səfər və s. hallar üçün deyilmə qurbanı kəsilir.
Adətən qoyun, keçi, inək, dəvə kimi sağlam və qüsursuz heyvanlar seçilir.
Qurban kəsilən zaman niyyət duası oxunur və Allahdan bu niyyətin qəbul olunması dilənir.
Qurban ətinin böyük hissəsi ehtiyacı olanlara, qohumlara və qonşulara paylanır, bəzən məclis qurulur.
Deyilmə qurbanı könüllü və şəxsi bir əhd olduğu üçün yalnız niyyət edən şəxsə vacib olur.
Qurbanlıq heyvanın sağlam və yetkin olması, kəsimin dini qaydalara uyğun aparılması əsas şərtlərdəndir.
Qurban adətən evdə, həyət və ya xüsusi yerlərdə, İslam qaydalarına uyğun şəraitdə kəsilir.
Bu ənənə insanlarda ümid, inam, yardımlaşma və birliyin möhkəmlənməsinə xidmət edir.
