Didqori döyüşü Qafqazın və bütün Ortaçağ Şərqinin taleyini dəyişdirən ən böyük hərbi qarşıdurmalardan biri kimi tarixə düşüb. Bu döyüş, XII əsrdə Səlcuq imperiyası ilə Gürcüstan çarlığı arasında baş verib və onun nəticələri regionun siyasi, hərbi, iqtisadi və dini mənzərəsini köklü şəkildə dəyişib. Qafqazda baş verən bir çox müharibələr içində Didqori döyüşünün yeri və rolu xüsusi olaraq vurğulanır, çünki bu savaşın qələbəsi Gürcüstan çarlığının güclənməsinə, Xristian Qafqaz dövlətlərinin bərpasına və regionda yeni siyasi balansın yaranmasına səbəb olub.
Didqori döyüşü 1121-ci ilin avqustunda, Gürcüstanın paytaxtı Tiflis yaxınlığında yerləşən Didqori düzündə baş tutub. Qədim mənbələrə görə, bu döyüşdə Gürcüstan çarı IV Davidin (David Aqbərdi – David Qurucu) rəhbərliyi altında gürcü ordusu sayca dəfələrlə üstün olan Səlcuq və müsəlman müttəfiqlərinin ordusunu darmadağın edib. Bunu təmin edən səbəblər sırasında sərkərdəlik istedadı, mükəmməl taktika, yüksək döyüş ruhu və milli birliyin rolunu xüsusilə qeyd etmək lazımdır.
Didqori döyüşü həm Gürcüstan, həm də Azərbaycan və ümumiyyətlə Qafqaz tarixində dönüm nöqtəsi hesab olunur. Qələbədən sonra Tiflis azad olunub, bölgədə xristian hakimiyyətinin güclənməsi və müsəlman feodal dövlətlərinin zəifləməsi baş verib. Həmin hadisənin səbəbləri, gedişatı, iştirakçı tərəflər və nəticələri bu məqalədə detallı şəkildə araşdırılır.
Siyasi və hərbi şərait
XII əsrin əvvəllərində Qafqaz regionu siyasi, dini və iqtisadi baxımdan böyük dəyişikliklər yaşayırdı. Səlcuq imperiyası artıq zəifləməkdə idi, lakin hələ də regionda əsas güc mərkəzi sayılırdı. Onların tərkibində olan bir sıra müsəlman feodal dövlətləri – Azərbaycan Atabəyləri, Arran, Şirvanşahlar və digər beyliklər də həm regional siyasətdə, həm də Didqori döyüşünün baş verməsində mühüm rol oynayıb.
Gürcüstan çarlığı bu dövrdə siyasi və iqtisadi yüksəlişə qədəm qoyurdu. IV Davidin hakimiyyəti dövründə ölkədə dövlət idarəçiliyi, ordu, iqtisadiyyat və mədəniyyət sahəsində ciddi islahatlar aparılmış, yeni hərbi sistem və müdafiə strategiyası qurulmuşdu. Tiflis müsəlman əyanların əlində idi və Qafqazda müsəlman-xristian qarşıdurması davam edirdi. Gürcüstan öz torpaqlarını azad etmək və regional hegemonluq uğrunda mübarizə aparırdı.
Döyüşün əsas səbəbləri və beynəlxalq vəziyyət
Didqori döyüşünün bir neçə əsas səbəbi vardı:
- Gürcüstan çarlığının güclənməsi: IV Davidin apardığı hərbi və sosial islahatlar ölkəni yeni siyasi və iqtisadi mərhələyə çıxarmışdı.
- Səlcuq imperiyasının Qafqazdakı mövqelərinin zəifləməsi: Səlcuqların mərkəzləşmiş idarəetməsi pozulmuş, feodal bey və atabəylər müstəqilliyə meyil göstərirdilər.
- Tiflis və ətraf ərazilərin azad olunması: Gürcüstan üçün əsas məqsədlərdən biri paytaxt Tiflisin müsəlman hakimiyyətindən alınması idi.
- Dini qarşıdurma: Xristian və müsəlman dövlətləri arasında sivilizasiya və dini üstünlük uğrunda rəqabət.
- Regionda ticarət və iqtisadi maraqlar: Tiflis və Qafqaz ipək yolu üzərindəki ticarət məntəqələrinin ələ keçirilməsi hər iki tərəf üçün mühüm idi.
Qarşı duran ordular və hərbi qüvvələr
Didqori döyüşündə iştirak edən orduların say nisbəti tarixçilər arasında mübahisəlidir. Qədim mənbələrə görə, Səlcuq koalisiyası 300 minə qədər döyüşçü (bəzən daha az qeyd edilir), Gürcüstan isə 50 minə yaxın hərbi qüvvə ilə təmsil olunub. Əsl rəqəmlər daha az ola bilər, lakin sayca üstünlük aydın şəkildə müsəlman ittifaqının tərəfində idi.
Səlcuq ordusunun tərkibi:
- Səlcuq türkləri,
- Azərbaycan atabəyləri,
- Arran, Şirvan və Dərbənddən olan müttəfiq qüvvələr,
- Digər müsəlman feodal dəstələri,
- Muxtəlif könüllü və muzdlu döyüşçülər.
Gürcüstan ordusu:
- Gürcü döyüşçülər,
- Ermənilər və abxazlar daxil olmaqla xristian müttəfiqlər,
- Alp (ağır zirehli süvari) və çavuş dəstələri,
- Daxili və xarici legionerlər.
Cədvəldə əsas iştirakçı qüvvələr və təxmini say:
| Tərəf | Sayı (təxmin) | Tərkibi |
|---|---|---|
| Gürcüstan | 40-50 min | Gürcülər, abxazlar, legionerlər |
| Səlcuq ittifaqı | 100-200 min | Səlcuq türkləri, Azərbaycan atabəyləri, digər |
| Xüsusi bölmələr | Minlərlə | Alp, ağır süvari, muzdlu və könüllülər |
Döyüşün planlaşdırılması və taktikası
Didqori döyüşü klassik orta əsr döyüşləri üçün qeyri-adi və yenilikçi taktikalarla seçilib. IV David düşmənə qəfil hücum, gizli manevrlər və psixoloji təsir vasitələri ilə üstünlük əldə etdi. Gürcü ordusu, kiçik və manevr qabiliyyətli dəstələri ilə Səlcuq ordusunu şaşırtdı və onların mövqelərinə zərbə endirdi.
Əsas taktiki elementlər:
- Qəfil hücum: Gürcüstan ordusu səhər tezdən düşmən arxasına keçərək gözlənilməz zərbə endirdi.
- Saxta təslim və tələ: IV Davidin xüsusi dəstəsi düşmənə təslim olmaq kimi davranıb, son anda içəridən hücum etdi.
- Mərkəzi zərbə və flanqlardan basqı: Ağır süvari düşmənin əsas hissəsinə zərbə vurdu, eyni zamanda yüngül atlılar flanqlardan əhatə etdi.
- Manevr və koordinasiya: Gürcü ordusu sürətli və koordinasiyalı hərəkətlə düşmənin arxa cəbhəsini pozdu.
Bu taktikalar düşmənin say çoxluğunu kompensasiya etməyə, Səlcuq koalisiyasını çaşdırmağa və qələbəni təmin etməyə imkan verdi.
Döyüşün gedişi və mərhələləri
Didqori döyüşü bir neçə əsas mərhələdə baş verib:
- Hazırlıq və yerləşmə: Səlcuq ordusu Didqori düzündə cəmləşib. Gürcü ordusu gizli manevrlər həyata keçirib və tələlər qurub.
- Qəfil hücum və tələ: IV Davidin seçmə dəstəsi saxta təslim ilə düşmənin arxasına daxil olaraq qəfil hücum edib.
- Kütləvi toqquşma: Gürcü ağır süvariləri əsas düşmən qüvvələrinə ön cəbhədən zərbə vurub, eyni anda yüngül atlılar flanqlardan basqıya başlayıb.
- Düşmənin pozulması və qaçış: Səlcuq ittifaqı arasında panika və nizamsızlıq yaranıb, ordunun böyük hissəsi məhv edilib və ya qaçıb.
- Qalibiyyət və təqib: Gürcüstan ordusu qaçan düşməni təqib edib, əsas qüvvələr Tiflisə doğru çəkilib və şəhər azad edilib.
Döyüşün nəticəsi Gürcüstan üçün parlaq və qəti qələbə oldu.
Didqori döyüşünün nəticələri və tarixi əhəmiyyəti
Didqori döyüşü nəticəsində Qafqaz regionunda yeni siyasi və dini reallıqlar formalaşdı:
- Tiflis azad edildi: Şəhər yenidən Gürcüstanın paytaxtı oldu.
- Xristian dövlətlərinin güclənməsi: Gürcüstan və erməni dövlətləri öz müstəqilliyini bərpa etdi.
- Müsəlman feodalların zəifləməsi: Səlcuq və atabəy hakimiyyəti sarsıldı.
- Ticarət və iqtisadiyyat: İpək yolu və regional ticarət məntəqələri Gürcüstanın nəzarətinə keçdi.
- Mədəniyyət və elm: Qələbə nəticəsində mədəni və elmi yüksəliş başlandı.
Bu döyüş Gürcüstanı Qafqazın ən güclü dövlətinə çevirdi və regionda sabitlik yaratdı.
Didqori döyüşünün Azərbaycan tarixinə təsiri
Didqori döyüşü təkcə Gürcüstan üçün deyil, Azərbaycan tarixi və mədəniyyəti üçün də önəmli hadisədir. Azərbaycan atabəyləri və yerli müsəlman qüvvələri Səlcuq ittifaqında yer almışdı. Döyüşdəki məğlubiyyət regiondakı müsəlman feodal dövlətlərinin mövqelərini zəiflətdi və siyasi tarazlığı Gürcüstan və xristian dövlətlərinin xeyrinə dəyişdi. Bu hadisə sonrakı dövrdə Qafqaz xalqları arasında münasibətlərə, ticarət və mədəni mübadiləyə təsir göstərdi.
Didqori döyüşünün tarixi mənbələrdə əks olunması
Didqori döyüşü barədə əsas məlumatlar gürcü, erməni, ərəb və Avropa mənbələrində qorunub saxlanılır. Gürcü salnamələrində döyüş “Millətlər döyüşü”, “Möcüzəvi Qələbə” kimi tərif edilir. Erməni və ərəb tarixçiləri də hadisənin miqyasını və nəticələrini xüsusi qeyd ediblər. Qərb səyyah və tarixçiləri döyüşü Şərqdə nadir hərbi taktikanın və sərkərdəlik istedadının nümunəsi hesab ediblər.
Didqori döyüşünün xatirəsi və bu gün
Didqori döyüşünün xatirəsi Gürcüstan xalqının milli şüurunda xüsusi yer tutur. Hər il döyüşün ildönümü Didqori düzündə dövlət səviyyəsində qeyd olunur. Qafqazda sülh, birgəyaşayış və tolerantlıq simvoluna çevrilmiş bu qələbə regional tarixin ən mühüm səhifələrindən biri kimi dəyərləndirilir. Azərbaycanın bir çox bölgəsində də döyüş iştirakçılarının nəsilləri və tarixi yaddaş qorunur.
Didqori döyüşü ilə bağlı maraqlı faktlar
- Döyüşün günü Gürcüstanda Milli Qələbə Günü kimi qeyd olunur.
- IV Davidin taktikası Avropa və Asiya hərb tarixində xüsusi nümunə hesab edilir.
- Deyilənə görə, Didqori döyüşündə psixoloji müharibə və informasiya yayımı da xüsusi rol oynayıb.
Didqori döyüşü Qafqaz tarixinin dönüş nöqtələrindən biri kimi regionda siyasi, dini və mədəni tarazlığı dəyişdi, yeni mərhələnin başlanğıcını qoydu. Bu hadisə həm Gürcüstan, həm Azərbaycan, həm də bütövlükdə Qafqaz xalqları üçün strateji əhəmiyyət daşıyır və regionun taleyində əbədi iz qoyub.
Ən Çox Verilən Suallar
Didqori döyüşü 1121-ci ilin avqustunda, Gürcüstanın paytaxtı Tiflis yaxınlığında, Didqori düzündə baş vermişdir.
Döyüşdə Gürcüstan çarlığının ordusu və IV Davidin rəhbərliyi altında xristian müttəfiqləri, digər tərəfdən isə Səlcuq imperiyasının, Azərbaycan atabəylərinin, Arran, Şirvan və Dərbənddən olan müsəlman koalisiyası iştirak edirdi.
Əsas səbəblərə Gürcüstanın Tiflisi azad etmək istəyi, Səlcuq imperiyasının zəifləməsi, regionda dini və siyasi qarşıdurmalar, ticarət yollarının nəzarəti uğrunda mübarizə daxildir.
Qəfil hücum, innovativ taktika, saxta təslim strategiyası, ağır süvarilərin və çevik atlı dəstələrin sinxron hərəkəti və IV Davidin sərkərdəlik istedadı qələbənin əsas amilləridir.
Bu qələbə Gürcüstanı regionun ən güclü dövlətinə çevirdi, Tiflis azad olundu, müsəlman feodalların mövqeyi zəiflədi və xristian dövlətlərinin təsiri artdı.
Tarixi mənbələrə görə, Səlcuq və müsəlman koalisiyasının sayı 100-200 min, Gürcüstan və müttəfiqləri isə 40-50 min nəfər olmuşdur. Say nisbəti dəqiq bilinməsə də, üstünlük Səlcuqlarda idi.
Əsas mənbələrə Gürcü, erməni, ərəb salnamələri, Avropa səyyahlarının qeydləri və Ortaçağ kronikaları daxildir. Gürcü mənbələrində bu döyüş ‘Millətlər döyüşü’ kimi qeyd edilir.
Bu döyüş Gürcüstanda milli şüurun və dövlətçiliyin simvoluna çevrilmiş, hər il dövlət səviyyəsində anılır və Qafqazda tolerantlıq, birlik ideyasını ifadə edir.
Döyüşün nəticəsində Tiflis şəhəri azad olunmuş və yenidən Gürcüstan çarlığının paytaxtı elan edilmişdir.
Döyüşdən sonra regiondakı müsəlman feodal dövlətlərinin mövqeyi zəifləmiş, siyasi tarazlıq Gürcüstan və xristian dövlətlərinin xeyrinə dəyişmişdir. Azərbaycan atabəyləri və yerli qüvvələr bu koalisiyada iştirak etmişdir.
