Dihidrotestosteron (DHT) insan orqanizmində ən güclü kişi cinsi hormonlarından biri kimi tanınır və bədənimizin bir çox funksiyalarında mühüm rol oynayır. Bu hormon, əsasən kişi bədənində, az miqdarda isə qadınlarda ifraz olunur və androgenlər sinfinə aiddir. Dihidrotestosteronun təsiri, həm embrioloji inkişaf zamanı, həm də yeniyetməlik dövründə, eləcə də yetkinlik və yaşlılıq illərində orqanizmdə fizioloji, psixoloji və estetik dəyişikliklərin baş verməsində birbaşa iştirak edir. Saç tökülməsinin əsas səbəblərindən biri kimi geniş tədqiq olunan DHT, eyni zamanda prostat vəzinin böyüməsi, dəri yağlılığı, əzələ və sümük inkişafı, hətta davranış və emosional vəziyyətə təsir baxımından da xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Cəmiyyətin böyük hissəsində bu hormon barədə yanlış təsəvvürlər, elmi əsaslandırılmamış fikirlər mövcuddur və bu da səhv müalicə, ya da profilaktika üsullarına gətirib çıxarır. Dihidrotestosteronun molekulyar quruluşu, əmələ gəlmə yolları, təsir mexanizmləri və tibbdə praktik rolu haqqında araşdırılmış, dəqiq və aktual məlumatlara ehtiyac böyükdür.
Dihidrotestosteronun biokimyəvi əsasları və sintezi
Dihidrotestosteron orqanizmdə əsasən testosterondan yaranır. Bu proses xüsusi 5-alfa-reduktaza fermentinin iştirakı ilə baş verir. Testosteron hüceyrələrə daxil olduqdan sonra, həmin ferment tərəfindən dihidrotestosterona çevrilir və artıq DHT daha güclü bioloji təsir göstərir. Maraqlı fakt ondan ibarətdir ki, DHT-nin androgen reseptorlarına bağlanma qabiliyyəti testosteronla müqayisədə təxminən 2-5 dəfə yüksəkdir.
DHT-nin sintezi əsasən aşağıdakı orqanlarda gedir:
- Prostat vəzi
- Dəri (xüsusən saç follikulları və piy vəzləri)
- Xarici cinsiyyət orqanları
- Mərkəzi sinir sistemi (az miqdarda)
Həm kişilərdə, həm də qadınlarda müəyyən miqdarda DHT istehsal olunur. Kişilərdə bu hormonun səviyyəsi pubertat dövründə (yeniyetməlikdə) maksimuma çatır və yetkinlik dövründə nisbətən sabit qalır.
Dihidrotestosteronun orqanizmdə rolu
DHT-nin orqanizmdəki funksiyaları geniş və çoxşaxəlidir. Onun ən əsas təsir sahələri aşağıdakılardır:
- Embriogenez və cinsiyyət orqanlarının formalaşması: Kişi dölündə xarici cinsiyyət orqanlarının inkişafı məhz DHT-nin təsiri ilə baş verir.
- Kişi ikincili cinsi əlamətləri: Yeniyetməlik dövründə bığ, saqqal çıxması, səslərin qalınlaşması, əzələ kütləsinin artması və dərinin qalınlaşması DHT-nin təsiri ilə formalaşır.
- Saç follikullarına təsir: DHT başın ön və təpə hissəsində saç follikullarının kiçilməsinə, nəticədə androgenetik alopesiya (kişi tipli saç tökülməsi) inkişafına səbəb ola bilər.
- Prostat vəzinin böyüməsi: DHT prostat vəzisinin inkişafı və böyüməsində əsas hormon sayılır. Yaş artdıqca prostat hiperplaziyası riskini artırır.
- Dərinin yağlılığı və akne: DHT piy vəzilərinin aktivliyini artırır, bu da sızanaq və dəri problemlərinin yaranmasına zəmin yaradır.
Həmçinin, bəzi tədqiqatlar DHT-nin əzələ, sümük toxumasının inkişafı, kişi davranış modelləri və hətta psixoloji vəziyyət üzərində də müəyyən təsirləri olduğunu göstərir.
Dihidrotestosteronun səviyyəsinin ölçülməsi və normal dəyərləri
DHT-nin səviyyəsi adətən qan analizi ilə müəyyən edilir. Laboratoriya nəticələrində səviyyə yaşa, cinsə və bədən quruluşuna görə dəyişə bilər. Kişilərdə orta səviyyə 250–990 pq/ml aralığında, qadınlarda isə 24–368 pq/ml arasında dəyişir. Səviyyənin normadan artıq və ya aşağı olması müxtəlif xəstəliklər, hormonal pozuntular və genetik sindromlarla əlaqəli ola bilər.
DHT səviyyəsinin artması:
- Androgenetik alopesiya
- Prostat hiperplaziyası və ya prostat xərçəngi
- Hirşutizm (qadınlarda kişiyə xas tüklənmə)
- Akne və dəri yağlılığının artması
DHT səviyyəsinin azalması:
- Testosteronun azlığı
- Ferment çatışmazlığı (5-alfa-reduktaza)
- Bəzi genetik sindromlar
Dihidrotestosteronun saç və dəriyə təsiri
DHT-nin ən çox diqqət çəkən təsiri saç follikullarının fəaliyyətinə olan təsiridir. Başın ön və təpə nahiyəsindəki saç follikulları DHT-yə qarşı yüksək həssasdır. Bu hormonun təsiri ilə follikullar kiçilir, saçlar nazikləşir və nəticədə androgenetik alopesiya yaranır. Kişilərdə bu problem daha tez-tez rast gəlinir, lakin qadınlarda da mümkündür.
Dəriyə təsiri də önəmlidir: DHT piy vəzilərinin böyüməsinə və sebum ifrazının artmasına səbəb olur. Bu isə sızanaq, dəri parıltısı və bəzi dəri xəstəliklərinə zəmin yaradır. Gənclər arasında sızanaq problemlərinin hormonlar fonunda yaranmasının əsas səbəblərindən biri də məhz DHT-nin yüksəkliyidir.
Cədvəl: DHT və saç/dəri problemləri
| Problem | Əlaqə və təsir |
|---|---|
| Kişi tipli saç tökülməsi | Saç follikullarının kiçilməsi |
| Qadınlarda alopesiya | Həssas follikullarda nazikləşmə |
| Sızanaq və dəri yağlılığı | Piy vəzilərinin hiperaktivliyi |
Dihidrotestosteronun reproduktiv sistemdə rolu
Kişi cinsiyyət sisteminin inkişafı və funksiyası üçün DHT həyati əhəmiyyət daşıyır. Yeniyetməlikdə xarici cinsiyyət orqanlarının böyüməsi, prostatın inkişafı, spermatozoidlərin yetişməsi və kişi cinsi funksiyası bu hormonun təsiri ilə tənzimlənir. DHT-nin olmaması və ya çatışmazlığı zamanı kişi cinsiyyət orqanlarının inkişafı ləngiyir və reproduktiv problemlər yaranır.
Qadın orqanizmində də DHT müəyyən dərəcədə rol oynayır: həddindən artıq səviyyədə olduqda kişi tipli tüklənmə, səs qalınlaşması, menstrual dövrün pozulması və sonsuzluq riski artır.
DHT-nin yüksəlməsi və azlığının səbəbləri
DHT səviyyəsinin yüksəlməsi əsasən testosteronun çoxluğu, 5-alfa-reduktaza fermentinin hiperaktivliyi və ya bəzi genetik meylliliklə bağlıdır. Stress, bəzi dərmanlar, steroid istifadəsi və endokrin pozuntular da DHT-nin yüksəlməsinə gətirib çıxara bilər.
Əksinə, DHT-nin azlığı androgen çatışmazlığı, ferment pozuntuları, bəzi genetik sindromlar və ağır xroniki xəstəliklərlə bağlı ola bilər. DHT azlığı zamanı kişilərdə ikincili cinsi əlamətlərin inkişafı ləngiyir, psixoloji və reproduktiv problemlər müşahidə olunur.
Dihidrotestosteronun tibbi və estetik problemlərdə rolu
DHT əsasən aşağıdakı tibbi və kosmetik problemlərlə bağlıdır:
- Androgenetik alopesiya: Kişilərdə və qadınlarda müşahidə olunan saç tökülməsi. Müalicədə DHT səviyyəsini tənzimləyən dərmanlar (finasterid, dutasterid və s.) istifadə olunur.
- Prostat hiperplaziyası və xərçəngi: Yaşlı kişilərdə prostat vəzinin böyüməsi və şiş riski artır.
- Hirşutizm və akne: Qadınlarda kişi tipli tüklənmə və sızanaqların yaranması.
DHT səviyyəsinin ölçülməsi, analiz nəticələri əsasında individual müalicə və profilaktik tədbirlər təyin olunur.
DHT və müalicə yolları
DHT-nin səviyyəsinə təsir edən müalicə əsasən hormonal balansı tənzimləməkdən ibarətdir. Tibbdə aşağıdakı metodlar geniş tətbiq olunur:
- 5-alfa-reduktaza inhibitorları: Finasterid və dutasterid kimi dərmanlar testosteronun DHT-yə çevrilməsinin qarşısını alır.
- Hormonal terapiya: Hormon balansı pozulduqda, endokrinoloq tərəfindən uyğun preparatlar təyin olunur.
- Saç əkimi və estetik prosedurlar: Saç tökülməsi üçün cərrahi və qeyri-cərrahi üsullar tətbiq edilir.
- Fitoterapiya və qidalanma: Təbii bitki ekstraktları və düzgün pəhriz DHT səviyyəsinin normallaşmasına dəstək ola bilər.
Müalicə individual yanaşma tələb edir və hər zaman peşəkar həkim nəzarətində aparılmalıdır.
DHT və həyat tərzi faktorları
Stress, qeyri-sağlam qidalanma, alkoqol və siqaret istifadəsi, fiziki passivlik və yuxu rejiminin pozulması hormonal balansı və DHT səviyyəsini mənfi təsir edə bilər. Sağlam həyat tərzi, müntəzəm idman, balanslı pəhriz və psixoloji rahatlıq DHT səviyyəsinin tənzimlənməsində mühüm rol oynayır.
Bundan əlavə, bəzi dərman və steroidlərə ehtiyatla yanaşmaq lazımdır, çünki bunlar DHT-ni süni şəkildə artıra və ya azalda bilər.
DHT ilə bağlı yanlış təsəvvürlər və elmi yanaşma
Cəmiyyətdə DHT ilə bağlı bir sıra miflər yayılıb. Bəzi insanlar düşünür ki, bu hormonun yalnız mənfi təsiri var və ya tamamilə bloklanmalıdır. Əslində isə DHT insan orqanizmi üçün vacibdir və yalnız patoloji hallarda müdaxilə tələb edir. Hər hansı müalicə və ya profilaktik tədbir elmi əsaslı yanaşma və peşəkar diaqnoz tələb edir.
Dihidrotestosteron insan sağlamlığında və estetik görünüşündə aparıcı rola malik olan vacib hormonlardandır. Onun düzgün tənzimlənməsi və elmi yanaşma ilə nəzarət altında saxlanması bir sıra tibbi və kosmetik problemlərin qarşısını almağa kömək edir.
Ən Çox Verilən Suallar
Dihidrotestosteron (DHT) əsas kişi cinsi hormonlarından biridir, testosterondan 5-alfa-reduktaza fermentinin təsiri ilə yaranır və kişi cinsiyyət orqanlarının, ikincili cinsi əlamətlərin inkişafında, saç follikullarının fəaliyyətində, prostat vəzinin böyüməsində və dərinin yağlılığında mühüm rol oynayır.
DHT-nin səviyyəsi qan analizi ilə ölçülür. Kişilərdə orta norması 250–990 pq/ml, qadınlarda isə 24–368 pq/ml arası qəbul olunur.
DHT-nin yüksəkliyi kişi tipli saç tökülməsi (androgenetik alopesiya), prostat vəzinin böyüməsi, qadınlarda hirşutizm, sızanaq və dəri yağlılığı artışı ilə nəticələnə bilər.
DHT-nin azlığı testosteronun azlığı, 5-alfa-reduktaza fermentinin çatışmazlığı, bəzi genetik sindromlar və hormonal pozuntularla bağlı ola bilər. Bu zaman kişi cinsi əlamətləri zəifləyə və reproduktiv problemlər baş verə bilər.
DHT başın ön və təpə nahiyəsində saç follikullarının kiçilməsinə və androgenetik alopesiyanın inkişafına səbəb olur. Saçlar nazikləşir və tədricən tökülür.
Qadınlarda DHT səviyyəsi yüksək olduqda kişi tipli tüklənmə (hirşutizm), səs qalınlaşması, menstruasiya pozuntusu və hətta sonsuzluq riski yaranır.
Tənzimləmə üçün 5-alfa-reduktaza inhibitorları (məsələn, finasterid, dutasterid), hormonal terapiya, həyat tərzi dəyişiklikləri, düzgün qidalanma və həkim nəzarəti altında fərdi müalicə üsulları istifadə edilir.
Birbaşa DHT preparat kimi istifadə edilmir, lakin onun səviyyəsinin azaldılması və ya tənzimlənməsi androgenetik alopesiya, prostat hiperplaziyası və s. kimi xəstəliklərin müalicəsində geniş tətbiq olunur.
Stress, qeyri-sağlam qidalanma, alkoqol, siqaret, fiziki passivlik və bəzi dərmanlar DHT səviyyəsini artıra və ya azalda bilər. Sağlam həyat tərzi və balanslı pəhriz hormon balansını dəstəkləyir.
Bəzi insanlar DHT-ni yalnız zərərli hesab edir və tamamilə bloklanmasının vacib olduğunu düşünür. Əslində, DHT bədən üçün vacibdir və yalnız patoloji hallarda müdaxilə tələb edir. Elmi əsaslı diaqnoz və müalicə vacibdir.
