Dırnaq göbələyi, tibbi terminologiyada onixomikoz kimi tanınır və həm əllərdə, həm də ayaqlarda dırnaqların ən çox rast gəlinən infeksion xəstəliklərindən biridir. Bu xəstəlik dırnaq lövhəsini, dırnaq yatağını və bəzən dırnaq ətrafı toxumaları zədələyir. Dırnaq göbələyi, xüsusilə isti, rütubətli və bağlı mühitlərdə sürətlə yayılır. Əhalinin müxtəlif yaş qruplarında rast gəlinən bu problem gigiyena, həyat tərzi, immunitet vəziyyəti və bəzi xroniki xəstəliklərlə sıx əlaqəlidir.
Dırnaq göbələyi sadəcə kosmetik bir narahatlıq deyil, həm də sağlamlıq üçün ciddi risk daşıyır. Müalicəsi çətin və uzunmüddətli ola bilər. Xəstəlik ilk mərhələdə simptom vermədən inkişaf edə bilər, lakin zamanla dırnaqda qalınlaşma, rəng dəyişikliyi, laylanma, qopma, qırılma, ağrı və pis qoxu müşahidə olunur. Onixomikozun vaxtında aşkarlanması və müalicəsi həm sağlamlığın qorunması, həm də sosial-psixoloji rahatlıq baxımından vacibdir.
Dırnaq göbələyinin səbəbləri və yoluxma yolları
Dırnaq göbələyi əsasən dermatofit adlanan göbələk növləri, həmçinin maya göbələkləri və kif göbələkləri tərəfindən törədilir. Bu mikroorqanizmlər üçün optimal şərait – rütubətli, isti və qapalı mühitdir. Ayaqlarda göbələk infeksiyası əllərlə müqayisədə daha çox yayılır, çünki ayaqlar daim ayaqqabı içində, tərləyən və havasız olur.
Əsas yoluxma yolları aşağıdakılardır:
- İctimai hovuzlar, hamamlar, sauna və duş kabinələri
- Başqasının ayaqqabısından, corabından, dırnaq qayçısından və ya dırnaq pilkəsindən istifadə
- Gigiyenik qaydalara əməl etməmək
- Daim nəm və ya tərləyən ayaqlar
- Ayaqlarda və əllərdə mikrotravmalar, çatlar, sıyrıqlar
- Aşağı immunitet, diabet, qan dövranı problemləri
Bəzi hallarda, uzunmüddətli antibiotik və hormon müalicələri, yaşlılıq, damar xəstəlikləri və artıq çəki də dırnaq göbələyi riskini artırır.
Dırnaq göbələyinin klinik əlamətləri və mərhələləri
Dırnaq göbələyi bir neçə mərhələdə inkişaf edir və əlamətləri dırnağın forması, rəngi, qalınlığı və səthində dəyişikliklərlə müşahidə olunur. Erkən mərhələdə xəstəlik simptomsuz və ya çox zəif əlamətlərlə başlayır. Ən tipik əlamətlər bunlardır:
- Dırnağın rənginin ağ, sarı, qəhvəyi və ya yaşıl çalara dəyişməsi
- Dırnaq lövhəsinin qalınlaşması və kobudlaşması
- Dırnağın laylanması və soyulması
- Dırnağın kənarlarının, bəzən bütün lövhənin qopması
- Dırnaq səthinin dalğalı və qeyri-bərabər olması
- Pis qoxu, dırnaq ətrafı toxumalarda ağrı və qaşınma
İrəliləmiş mərhələlərdə dırnaq tamamilə deformasiyaya uğrayır, asanlıqla qırılır, bəzən dırnaq yatağından ayrılır və hətta infeksiya dırnaq ətrafı dəriyə yayılır.
Diaqnostika və laborator analizlər
Dırnaq göbələyinin dəqiq diaqnostikası üçün dermatoloq və ya mikoloq tərəfindən klinik müayinə aparılır. Dırnaqdan və dırnaq yatağından nümunə götürülərək mikroskopik və ya mədəni analiz edilir. Bəzi hallarda göbələyin dəqiq növünü təyin etmək üçün PCR (polimeraz zəncirvari reaksiya) analizi tətbiq edilir. Müasir diaqnostik üsullar göbələk infeksiyasının səbəbini və növünü dəqiqləşdirməyə imkan verir ki, bu da müalicənin uğurlu olmasında böyük rol oynayır.
Dırnaq göbələyinin müalicə üsulları
Dırnaq göbələyinin müalicəsi uzunmüddətli və ardıcıl olmalıdır. Erkən mərhələdə topikal (yerli) dərmanlar – laklar, məlhəmlər, spreylər və losyonlar tətbiq olunur. Daha dərin və irəliləmiş hallarda sistemik (daxilə qəbul olunan) göbələkəleyhinə dərmanlar – flukonazol, terbinafin, itrakonazol və başqaları istifadə edilir.
Bəzi hallarda dırnağın mexaniki təmizlənməsi, lazer terapiyası və fotodinamik terapiya da effektivdir. Xüsusilə diabet xəstələrində və immuniteti zəif insanlarda müalicə daha diqqətlə aparılmalıdır. Müalicə kursu bəzən 6-12 ay davam edə bilər. Özbaşına müalicə, xalq təbabəti və ya təsadüfi dərmanlardan istifadə xəstəliyin ağırlaşmasına səbəb ola bilər.
Dırnaq göbələyinin profilaktikası
Dırnaq göbələyindən qorunmaq üçün bir sıra gigiyenik qaydalara ciddi əməl etmək lazımdır. Bunlara aiddir:
- Ayaqların və əllərin hər gün yuyulması və qurulanması
- İctimai yerlərdə şəxsi ayaqqabı və corabdan istifadə
- Hovuz və saunada şəxsi şip-şip və ya slanets geyinmək
- Dırnaq qayçısı, pilkə və digər manikür alətlərinin fərdi istifadəsi
- Quru və təmiz corab, təmiz ayaqqabı geyinmək, nəmli ayaqqabını dəyişmək
- Ayaqlarda və əllərdə xırda zədələri vaxtında müalicə etmək
Dırnaq göbələyinin qarşısının alınmasında ailə üzvlərinin də gigiyena qaydalarına əməl etməsi vacibdir.
Dırnaq göbələyi və risk qrupları
Dırnaq göbələyinin yayılmasında bəzi risk faktorları mühüm rol oynayır. Ən çox risk altında olanlar:
- Yaşlı şəxslər
- Diabet və digər xroniki xəstəliyi olanlar
- İmmunitet sistemi zəif olanlar
- Ayaqları daim tərləyənlər
- Uzun müddət bağlı ayaqqabı geyinənlər
- İctimai yerlərdə çalışanlar (hovuz, idman zalı və s.)
- Manikür və pedikür alətlərindən birgə istifadə edənlər
Bu qruplara daxil olan şəxslər daha diqqətli olmalı və profilaktik tədbirlərə xüsusi önəm verməlidirlər.
Dırnaq göbələyinin fəsadları və uzunmüddətli nəticələri
Dırnaq göbələyi vaxtında müalicə olunmadıqda bir sıra ciddi fəsadlara səbəb ola bilər. Bunlar arasında dırnağın tam qopması, ikincili bakterial infeksiyalar, dəri və digər dırnaqlara yayılma, uzunmüddətli ağrı və narahatlıq, estetik və psixoloji problemlər yer alır. Diabetik xəstələrdə bu tip infeksiyalar ciddi komplikasiyalara yol aça bilər və hətta orqanizmin digər nahiyələrinə yayılaraq ümumi sağlamlığı təhlükə altına ata bilər.
Dırnaq göbələyinin xalq təbabəti və səhv yanaşmalar
Bəzi insanlar dırnaq göbələyini xalq təbabəti və ev üsulları ilə müalicə etməyə çalışırlar. Sirkə, soda, limon, sarımsaq və digər vasitələr infeksiyanı müvəqqəti zəiflədə bilər, amma kökündən aradan qaldırmır. Bu üsullar yalnız müalicəyə köməkçi və ya erkən mərhələdə dəstək rolu oynaya bilər, lakin dermatoloq nəzarətində dərman müalicəsi əsas olmalıdır. Özbaşına və ya təsadüfi üsullarla müalicə xəstəliyin xroniki hal almasına və ağırlaşmasına səbəb olur.
Dırnaq göbələyinin cəmiyyətdə sosial və psixoloji təsiri
Dırnaq göbələyi estetik və gigiyenik baxımdan insanlarda narahatlıq, özgüvən əksikliyi, utancaqlıq və hətta depressiyaya səbəb ola bilər. Xüsusilə ictimai yerlərdə, iş və şəxsi münasibətlərdə dırnağın görkəmi insanda sosial diskomfort yarada bilər. Ona görə də, dırnaq göbələyinin vaxtında və düzgün müalicəsi təkcə fiziki deyil, həm də psixoloji sağlamlıq üçün vacibdir.
Dırnaq göbələyi hər kəsin rast gələ biləcəyi və vaxtında düzgün yanaşılmadıqda ciddi fəsadlar verə biləcək infeksion xəstəlikdir. Onun profilaktikası, erkən diaqnostikası və sistemli müalicəsi insan sağlamlığının və sosial rifahın qorunmasında əsas rol oynayır. Gigiyenik qaydalara əməl etmək, risk faktorlarından uzaq durmaq və peşəkar tibbi yardıma vaxtında müraciət etmək bu xəstəliklə mübarizədə ən effektiv yoldur.
Ən Çox Verilən Suallar
Dırnaq göbələyi (onixomikoz) dırnaq lövhəsi və yatağında göbələk mikroorqanizmlərinin törətdiyi infeksiyadır. Əsas səbəbi dermatofit, maya və kif göbələkləridir.
Dırnaqda rəng dəyişikliyi, qalınlaşma, laylanma, çatlama, pis qoxu, dırnağın qopması və səthdə dalğalanma əsas əlamətlərdir.
Ən çox ictimai hovuz, hamam, sauna, başqasının ayaqqabısı və alətlərindən istifadə, gigiyena qaydalarına əməl etməmək, nəm və bağlı mühitdə qalmaqla yayılır.
Ayaqlar və əllər gündəlik yuyulmalı, şəxsi gigiyena qaydalarına riayət olunmalı, ictimai yerlərdə şəxsi ayaqqabı və dəsmal istifadə edilməlidir.
Erkən mərhələdə yerli (topikal) lak, məlhəm və losyonlar, ağır hallarda isə sistemik göbələkəleyhinə dərmanlar və mexaniki təmizləmə tətbiq olunur.
Müalicə prosesinin müddəti xəstəliyin ağırlıq dərəcəsinə görə 3-12 ay arasında dəyişə bilər.
Bəli, yoluxucudur və gigiyena qaydalarına əməl olunmazsa, həm öz dırnaqlarına, həm də başqalarına keçə bilər.
Xalq təbabəti simptomları müvəqqəti yüngülləşdirə bilər, amma əsas müalicə dermatoloq tərəfindən təyin edilməlidir.
Vaxtında müalicə olunmazsa dırnaq tam qopa bilər, dəriyə və digər dırnaqlara yayılıb əlavə infeksiyalara və psixoloji narahatlığa səbəb ola bilər.
Daha çox yaşlılarda, diabet və xroniki xəstəlikləri olanlarda, immuniteti zəif şəxslərdə, idmançılarda və ictimai yerlərdə çalışanlarda rast gəlinir.
