Dölün Hipoksiyası: Yaranma Səbəbləri, Əlamətləri

Dölün hipoksiyası — tibbi termin olaraq, ana bətnində olan dölün orqanizminin lazımi qədər oksigenlə təmin olunmaması, yəni oksigen çatışmazlığı vəziyyətidir. Bu hal həm hamiləlik, həm də doğuş zamanı baş verə bilər və körpənin həyatı üçün ciddi risklər yarada bilər. Dölün hipoksiyası, müasir doğum və ginekologiyada ən çox rast gəlinən və mütəxəssislər tərəfindən ciddi nəzarət olunan problemlərdən biridir. Hipoksiyanın vaxtında aşkar olunması, səbəblərinin aradan qaldırılması və profilaktik tədbirlərin görülməsi sağlam ana və uşaq üçün əsas şərtlərdəndir. Hipoksiya, dölün inkişafında ləngimə, nevroloji problemlər, orqanların zədələnməsi və bəzən ölümə qədər aparan təhlükəli fəsadlara yol aça bilər. Azərbaycanda anaların və ailələrin bu problem barədə maariflənməsi, tibbi xidmətlərin səviyyəsinin yüksəldilməsi döl hipoksiyasından qorunmada əsas amillərdən biridir.

Dölün hipoksiyası nədir?

Dölün hipoksiyası — döl orqanizminin oksigen aclığı, yəni ana orqanizmi ilə döl arasında qaz mübadiləsinin pozulması və ya müxtəlif səbəblərlə oksigenin dölə tam çatmaması halıdır. Hipoksiya zamanı döl toxumaları və orqanları öz funksiyalarını tam yerinə yetirə bilmir, bu da hüceyrə səviyyəsində zədələnmələrə və inkişafdan qalmalara səbəb olur. Hipoksiya akut (qəfil) və ya xroniki (uzunmüddətli) formada baş verə bilər.

Hipoksiyanın əsas səbəbi ya ana qanında oksigenin aşağı olması, ya da plasentadan dölə oksigenin ötürülməsində problemlərin olmasıdır. Bəzən hipoksiya hamiləliyin son dövrlərində və ya doğuş zamanı müşahidə edilir.

Dölün hipoksiyasının yaranma səbəbləri

Dölün hipoksiyasının yaranmasında bir sıra amillər rol oynayır. Bunlar əsasən ana, döl və plasenta ilə əlaqəli faktorlarla bağlıdır:

• Ana orqanizmindən qaynaqlanan səbəblər: Anemiyalar, ürək-damar, tənəffüs və endokrin xəstəliklər, ağır infeksiyalar, qan təzyiqinin pozulması, zərərli vərdişlər (siqaret, spirtli içki), ağır stress və travmalar.
• Plasentar faktorlar: Plasentanın vaxtından əvvəl ayrılması, plasenta yetməzliyi, döl yollarının patalogiyaları, göbək ciyəsinin qısa olması və ya dolanması.
• Dölə aid səbəblər: Dölün anadangəlmə qüsurları, infeksion xəstəliklər, çoxsu və ya azsu olması, doğuşda dölün başının sıxılması və ya uzanmış doğuş.
• Ətraf mühit və sosial amillər: Ananın yaşadığı mühitdə oksigenin aşağı olması, zərərli iş şəraiti və qeyri-sağlam həyat tərzi.

Hər bir faktor ayrıca və ya birgə təsir göstərərək hipoksiyanın inkişafına səbəb ola bilər.

Hipoksiyanın növləri

Dölün hipoksiyası iki əsas növə bölünür: xroniki və akut hipoksiya.

• Xroniki hipoksiya — dölün uzun müddət ərzində az miqdarda oksigen alması nəticəsində inkişaf edir. Adətən, plasenta funksiyasının zəifləməsi, ananın xroniki xəstəlikləri və ya hamiləliyin patoloji gedişi nəticəsində yaranır. Xroniki hipoksiya dölün inkişafdan qalması, çəkisinin az olması, orqanların natamam formalaşması kimi fəsadlara səbəb olur.
• Akut hipoksiya — qəfil, qısa müddət ərzində baş verən oksigen çatışmazlığıdır. Ən çox doğuş zamanı, göbək ciyəsinin sıxılması, plasentanın ayrılması və ya doğuş prosesində ana qanının dövranının pozulması nəticəsində rast gəlinir. Akut hipoksiya döl üçün həyati təhlükəli hesab olunur.

Döl hipoksiyasının əlamətləri və diaqnostikası

Dölün hipoksiyasının əsas klinik əlamətləri aşağıdakılardır:

• Döl hərəkətlərinin zəifləməsi və ya anormal artması
• Ana bətnində dölün ürək döyüntülərinin normadan sapması (bradikardiya, taxikardiya)
• Hamilə qadında plasentar qanaxma, qarında narahatlıq, ağrı və təzyiqin dəyişməsi

Diaqnostika üçün əsas metodlar:

• Ultrasəs müayinəsi (USM): Dölün inkişafının və hərəkətinin vizual müşahidəsi
• Kardiotokoqrafiya: Dölün ürək döyüntülərinin ritminin və gücünün qeydiyyatı
• Doppler müayinəsi: Ana-döl qan axınının qiymətləndirilməsi
• Qan analizləri və digər laborator testlər: Ana və dölün qanında oksigen və digər maddələrin miqdarının ölçülməsi

Müasir tibbdə hipoksiyanın vaxtında aşkar olunması üçün hamilə qadınlara müntəzəm tibbi nəzarət və profilaktik yoxlamalar tövsiyə olunur.

Döl hipoksiyasının fəsadları

Dölün hipoksiyası vaxtında və düzgün müalicə edilmədikdə, ağır nəticələrə səbəb ola bilər:

• Sinir sisteminin zədələnməsi və nevroloji problemlər
• Dölün inkişafdan qalması, bədən çəkisinin aşağı olması
• Orqan və toxuma nekrozu, iç orqanlarda dəyişikliklər
• Ağciyər və ürək çatışmazlığı, reflekslərin zəifləməsi
• Doğuşdan sonra neonatal ölüm və ya uzunmüddətli fiziki-psixoloji problemlər

Fəsadların ağırlıq dərəcəsi hipoksiyanın davametmə müddəti və intensivliyindən asılıdır.

Hipoksiyanın profilaktikası və müalicəsi

Dölün hipoksiyasından qorunmaq və ya riskləri azaltmaq üçün hamilə qadınlar aşağıdakılara diqqət etməlidirlər:

• Sağlam həyat tərzi və balanslı qidalanma
• Spirtli içki və siqaretdən uzaq durmaq
• Qan təzyiqinin və şəkər xəstəliyinin nəzarətdə saxlanması
• Stress və ağır fiziki yüklənmədən qaçmaq
• Müntəzəm tibbi müayinələr, ultrasəs və kardiotokoqrafiya

Hipoksiyanın aşkarlanması halında:

• Anaya oksigen terapiyası, damardaxili infuziyalar, bəzi hallarda dərmanlar təyin olunur
• Dölün vəziyyəti ağırlaşarsa və ya doğuş yaxınlaşarsa, erkən doğuş və ya keysəriyyə əməliyyatı məsləhət görülə bilər

Müalicənin uğuru vaxtında diaqnoz və həkim nəzarətindən asılıdır.

Hipoksiya və gələcəkdə uşağın sağlamlığı

Ana bətnində hipoksiya keçirən uşaqlarda bəzi hallarda nevroloji problemlər, inkişaf ləngiməsi, yaddaş və diqqət pozuntuları, fiziki çatışmazlıqlar müşahidə edilə bilər. Xroniki hipoksiya uzunmüddətli tibb nəzarətini, reabilitasiya və erkən müdaxilə tədbirlərini zəruri edir.

Azərbaycanda döl hipoksiyasının statistikası və tibbi xidmət

Azərbaycanda ana və uşaq sağlamlığına dair dövlət proqramları çərçivəsində döl hipoksiyasının qarşısının alınması, profilaktika və müalicə tədbirləri daim inkişaf etdirilir. Tibbi xidmətin səviyyəsi yüksəlmiş, yeni texnologiyalar, ultrasəs cihazları və monitorinq sistemləri tətbiq olunmuşdur. Əhali arasında maarifləndirici tədbirlər və ana məktəbləri təşkil edilir.

Döl hipoksiyası ilə bağlı maarifləndirmənin əhəmiyyəti

Ailələrin və cəmiyyətin hipoksiya barədə maariflənməsi, hamiləlik dövründə profilaktik tədbirlərin tətbiqi, erkən həkimə müraciət mədəniyyətinin formalaşması, doğuş evlərinin və həkimlərin peşəkarlığının artırılması uşaqların sağlam dünyaya gəlməsi üçün vacibdir.

Dölün hipoksiyası — müasir tibb və ginekologiyada ən aktual problemlərdən biridir. Oksigen çatışmazlığının vaxtında aşkarlanması, səbəblərin aradan qaldırılması və düzgün profilaktika gələcək nəsillərin sağlamlığı üçün vacibdir. Hər bir ailə, ana və cəmiyyət bu barədə bilikli olmalı, uşaqların sağlam inkişafı üçün maarifli və məsuliyyətli olmalıdır.

Ən Çox Verilən Suallar