Azərbaycan mətbəxinin ən qədim və ən ləzzətli təbii qidalarından biri doşabdır. Xüsusən kənd həyatında, ənənəvi süfrələrdə və xalq təbabətində doşab hər zaman xüsusi yer tutub. Meyvələrin saf və təmiz şirəsindən, uzun bişirmə prosesi ilə əldə edilən bu təbii məhsul həm ləzzəti, həm də sağlamlığa faydası ilə seçilir. Doşab müxtəlif meyvələrdən hazırlanır, lakin ən məşhur növləri üzüm, tut, alça və armud doşabıdır. Doşab Azərbaycan ailələrində təkcə qida kimi deyil, həm də dərman, enerji mənbəyi, bəzi xəstəliklərin müalicə vasitəsi kimi qəbul olunur.
Limon isə dünyada ən çox istifadə olunan və sevilən meyvələrdən biridir. Təzə limonun, limon şirəsinin, qurudulmuş limonun və limonun müxtəlif formada istifadəsi Azərbaycan mətbəxində və xalq təbabətində geniş yayılıb. Limonun tərkibində bol miqdarda C vitamini, orqanik turşular və antioksidantlar var. Bu meyvə immunitetin güclənməsi, xəstəliklərin qarşısının alınması və ümumi sağlamlığın qorunması üçün əvəzolunmazdır.
Azərbaycan mətbəxində, xüsusilə qış aylarında doşab və limonun birlikdə istifadəsi həm ləzzət, həm də sağlamlıq baxımından dəyərli ənənədir. Bu iki təbii məhsulun birləşməsi xalq arasında bədəni möhkəmləndirən, soyuqdəymə və qripə qarşı qoruyucu təsirə malik vasitə kimi məşhurdur.
Doşabın mənşəyi və hazırlanma üsulu
Doşabın tarixi min illər əvvələ, qədim Şərq sivilizasiyalarına gedib çıxır. Xüsusilə Azərbaycan, İran, Türkiyə, Orta Asiya ölkələrində doşab hazırlamaq kənd ənənələrinin ayrılmaz hissəsidir. Ənənəvi olaraq doşab müxtəlif meyvələrin şirəsindən hazırlanır. Azərbaycanda əsasən üzüm doşabı, tut doşabı, alça və armud doşabı populyardır.
Doşabın hazırlanma prosesi çətin və zəhmətlidir. İlk növbədə, təzə və sağlam meyvələr yuyulur, əzilir və şirəsi sıxılır. Şirə iri qazanda və ya qazanlarda odun üstündə, açıq havada yavaş-yavaş qarışdırılaraq qaynadılır. Bu proses bəzən bir neçə saat davam edir və məqsəd, şirənin suyu tam buxarlanana qədər bişirmək, tərkibindəki təbii şəkərin konsentrasiyasını artırmaqdır. Nəticədə, tünd rəngli, sıx, şirin və faydalı bir məhlul alınır.
Doşab heç bir konservant və kimyəvi qatqı olmadan təbii üsulla əldə edilir. Onun tərkibində meyvənin bütün vitamin və mineralları qalır, orqanizm üçün enerji və immunitet mənbəyidir.
Doşab növləri və xüsusiyyətləri
Azərbaycanda ən çox istifadə olunan doşab növləri aşağıdakılardır:
- Üzüm doşabı: Ən çox rast gəlinən və vitaminlərlə, minerallarla zəngin olan növdür. Qaraciyərin, qan damarlarının təmizlənməsinə, anemiya və zəifliyə qarşı faydalıdır.
- Tut doşabı: Orqanizmə güc və enerji verir, qan azlığı və zəiflik üçün təbii vasitədir. Xüsusilə uşaqlara və zəif bədənli şəxslərə məsləhət görülür.
- Alça doşabı: Mədə-bağırsaq sisteminə, həzmə kömək edir, orqanizmin təmizlənməsi üçün faydalıdır.
- Armud doşabı: Qan dövranını yaxşılaşdırır, böyrəklər üçün faydalıdır və sidikqovucu təsirə malikdir.
Hər növ doşab fərqli ləzzət, rəng və tərkibə malikdir. Onların hər biri həm süfrə məhsulu, həm də təbii dərman kimi istifadə edilir.
Limonun mənşəyi və xüsusiyyətləri
Limon (Citrus limon) Cənub-Şərqi Asiya mənşəli, sitrus meyvələri ailəsinə daxil olan bir bitkidir. Azərbaycanda limon əsasən Astara, Lənkəran, Masallı kimi subtropik iqlimə malik bölgələrdə becərilir. Limonun ən böyük üstünlüyü onun C vitamini ilə zəngin olmasıdır. Bundan əlavə, limonun tərkibində flavonoidlər, kalium, kalsium, maqnezium, dəmir, pektin və orqanik turşular var.
Limon meyvəsi həm təzə, həm də qurudulmuş halda istifadə edilir. O, müxtəlif yeməklərin, salatların, içkilərin, desertlərin dadını və ətrini zənginləşdirir. Limonun şirəsi, qabığı və hətta toxumları xalq təbabətində də geniş istifadə olunur.
Limonun tərkibindəki antioksidantlar, immuniteti gücləndirir, bədəni zərərli maddələrdən təmizləyir və hüceyrələri sərbəst radikallardan qoruyur.
Doşab və limonun xalq təbabətində rolu
Doşab və limon xalq təbabətində yüzillərdir ki, təbii müalicə vasitəsi kimi istifadə olunur. Xüsusilə soyuqdəymə, qrip, boğaz ağrısı, halsızlıq, iştahasızlıq, qanazlığı, zəiflik və həzm pozğunluqları zamanı doşab və limonun qarışığı geniş istifadə edilir.
Ən məşhur reseptlərdən biri də doşabın az miqdarda qaynar su ilə qarışdırılması və üzərinə limon şirəsi əlavə edilməsidir. Bu içki orqanizmi isti saxlayır, bədəni gücləndirir, immun sistemini stimullaşdırır və öskürəyə, soyuqdəyməyə qarşı təbii vasitə kimi qəbul edilir.
Bundan əlavə, limonun tərkibindəki C vitamini doşabın enerji və vitamin təsiri ilə birləşərək bədənin tez bərpasına kömək edir.
Doşab və limonun sağlamlığa təsiri
Doşab və limonun faydaları bunlardır:
- İmmuniteti gücləndirir: C vitamini və təbii şəkərlər bədəni infeksiyalardan qoruyur.
- Qan dövranını yaxşılaşdırır: Xüsusən üzüm və tut doşabı qan azlığına və zəifliyə qarşı faydalıdır.
- Həzm sisteminə kömək edir: Limon mədə turşusunu normallaşdırır, doşab isə bağırsaqların fəaliyyətini tənzimləyir.
- Antimikrob təsir: Həm limon, həm də doşab bədəndə mikrobların inkişafını zəiflədir.
- Enerji və canlılıq verir: Xüsusilə yorğunluq, halsızlıq və zəiflikdə orqanizmin tez bərpasına kömək edir.
- Dəri və saç sağlamlığı: Limon və doşab birgə istifadə olunduqda dərini və saçları qidalandırır, parlaq və sağlam görünüş verir.
- Ağciyər və boğaz problemlərində: Xalq təbabətində soyuqdəymə, öskürək, angina və bronxit kimi hallarda limonlu doşabdan geniş istifadə edilir.
Doşab və limonun birgə istifadəsi və reseptlər
Ənənəvi olaraq doşab və limonun birgə istifadəsi soyuqdəymə, qrip və immunitetin zəiflədiyi dövrlərdə geniş yayılıb. Ən sadə və təsirli resept belədir:
- 1 xörək qaşığı doşab (üzüm, tut və ya armud doşabı)
- 1 stəkan ilıq və ya qaynar su
- Yarım limonun şirəsi
Doşab suya əlavə edilir, tam həll olana qədər qarışdırılır, sonra limon suyu sıxılır və birbaşa içilir. Bu içki bədəni tez isidir, gücləndirir və enerjini artırır.
Bundan əlavə, doşab və limon qarışığı bəzən balla birlikdə, bəzi hallarda isə müxtəlif bitki dəmləmələri ilə birlikdə də içilir. Bu reseptlərə xalq arasında “can qidası”, “qış içkisi” və ya “enerji içkisi” deyirlər.
Doşab və limonun kosmetikada istifadəsi
Limon və doşab yalnız qida və təbabətdə deyil, kosmetologiyada da geniş istifadə olunur. Hər iki məhsul dərinin təmizlənməsi, nəmləndirilməsi və canlanması üçün ev şəraitində hazırlanmış maskalarda istifadə edilir.
- Dəri üçün maska: 1 çay qaşığı doşab, 1 çay qaşığı limon suyu və bir az bal qarışdırılıb, üzə sürtülür və 10-15 dəqiqə saxlanılır. Dəriyə parlaqlıq və yumşaqlıq verir.
- Saçlar üçün: 1 xörək qaşığı doşab, 1 xörək qaşığı limon suyu və 1 yumurta sarısı qarışdırılır, saçlara çəkilir və 20 dəqiqə saxlanılır. Saçların qidalanmasına, parlaq və sağlam görünməsinə kömək edir.
Limonun ağardıcı və doşabın qidalandırıcı təsiri birlikdə dərini və saçları bərpa edir.
Doşab və limonun pəhriz və diabetdə rolu
Doşab təbii şəkərlə zəngin olduğu üçün diabet və şəkərli qida məhdudiyyəti olanlar üçün diqqətlə istifadə olunmalıdır. Həkim məsləhəti olmadan bu qidaların miqdarına nəzarət edilməlidir. Limon isə kalorisi az, faydası böyük olan bir meyvədir və pəhriz zamanı rahatlıqla istifadə oluna bilər.
Doşab və limon birlikdə istifadə olunduqda bədəni zəiflədən diyetlərdə enerji və vitamin mənbəyi kimi, həm də iştaha açıcı, immunitet gücləndirici vasitə kimi məşhurdur.
Doşab və limonun tarixi və mədəniyyətdə yeri
Azərbaycan xalqı üçün doşab və limon yalnız qida deyil, həm də mədəniyyət və ənənəvi həyat tərzinin bir hissəsidir. Doşabın hazırlanması ailəvi ənənəyə çevrilib, hər yay sonu və payızda ailələr bir araya gəlib doşab bişirir. Limon isə cənub bölgələrində hər evin həyətində yetişir və qonaq süfrəsinin ayrılmaz hissəsidir.
Azərbaycan xalq mahnılarında, nağıllarında, atalar sözlərində limon və doşab bəzən bərəkət, sağlamlıq, şirinlik və sevinc rəmzi kimi yer alır.
Doşab və limonun saxlanması və keyfiyyət göstəriciləri
Doşab təbii və qatqısız hazırlanarsa, sərin və qaranlıq yerdə, qapalı qabda uzun müddət (1 ilə qədər) saxlanıla bilər. Rəngi tünd, qatı, yaxşı bişmiş olmalı, dadı şirin, meyvə ətri və tamı saxlanmalıdır. Limon isə soyuducuda, quru və sərin yerdə, hava keçirməyən qabda 1-2 həftə təzə qalır.
Keyfiyyətli doşab və limon istifadə edildikdə həm qida, həm də dərman kimi faydalı təsir göstərir.
Doşab və limon Azərbaycan mətbəxinin və xalq təbabətinin ən dəyərli məhsullarındandır. Hər ikisi təbii, vitamin və mineral baxımından zəngin, həm ləzzətli, həm də sağlamlıq üçün əvəzolunmazdır. Doşab və limonun birlikdə istifadəsi xüsusilə qış aylarında bədəni gücləndirir, immuniteti artırır, bir çox xəstəliklərin qarşısını almağa kömək edir. Azərbaycan mədəniyyətində bu iki məhsulun yeri və rolu illər boyu qorunub və gələcək nəsillərə də ötürüləcəkdir.
Ən Çox Verilən Suallar
Doşab müxtəlif meyvələrin təmiz şirəsindən, od üzərində uzun müddət qaynadılaraq əldə edilən təbii, şirin və qatı məhsuldur. Ənənəvi üsulla heç bir qatqı əlavə edilmədən hazırlanır.
Limon immuniteti gücləndirir, orqanizmi toksinlərdən təmizləyir, C vitamini və antioksidantlarla zəngindir, soyuqdəyməyə və halsızlığa qarşı faydalıdır.
Ən çox soyuqdəymə, qrip, halsızlıq və zəiflik zamanı, immunitetin zəiflədiyi dövrlərdə bədənə güc və enerji vermək üçün istifadə edilir.
Ən çox üzüm, tut, armud və alça doşabı hazırlanır. Hər birinin dadı, rəngi və faydası fərqlidir; üzüm və tut doşabı qanazlığına, armud doşabı böyrəklərə, alça doşabı həzmə kömək edir.
Bəli, hər ikisi evdə hazırlanmış dəri və saç maskalarında istifadə olunur, dərini qidalandırır, ağardır və canlandırır.
Doşab təbii şəkərlə zəngin olduğundan diabet xəstələri ehtiyatla istifadə etməli, həkim məsləhəti ilə miqdarı müəyyən etməlidir.
Pəhriz zamanı limon rahatlıqla istifadə edilə bilər, doşab isə enerji və vitamin mənbəyi kimi az miqdarda, xüsusilə zəiflikdə və iştahasızlıqda istifadə olunur.
Azərbaycanın bütün bölgələrində istifadə olunsa da, doşab əsasən Şəki, Gəncə, Quba, Şirvan, limon isə Astara, Lənkəran, Masallı bölgələrində daha məşhurdur.
Bədənə güc və enerji verir, immuniteti artırır, soyuqdəyməyə, öskürəyə, boğaz ağrısına və zəifliyə qarşı effektivdir.
Doşab sərin, quru və qapalı qabda, limon isə soyuducuda, havadan qorunan qabda saxlanmalıdır. Keyfiyyətli məhsul uzun müddət təzə qalır.
