Azərbaycan Respublikasında dövlət idarəçiliyinin hüquqi əsaslarını təşkil edən əsas sənədlərdən biri də “Dövlət Qulluğu haqqında” Qanundur. Bu qanun dövlət orqanlarında xidmət edən əməkdaşların hüquqi statusunu, vəzifə və öhdəliklərini, peşəkar fəaliyyət prinsiplərini və dövlətin kadr siyasətini müəyyən edən normativ hüquqi aktdır. Yazının məqsədi bu qanunun yaranması, əsas müddəaları, test mexanizmləri, 2024 və 2025-ci illərdə edilən dəyişikliklər, ixtisas dərəcələri və təsnifat sisteminə dair dərin, təsdiqli və araşdırılmış məlumat təqdim etməkdir.
Qanunun qəbul tarixi və hüquqi əsası
“Dövlət Qulluğu haqqında” Qanun 21 iyul 2000-ci il tarixində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi tərəfindən qəbul olunmuş, 1 sentyabr 2001-ci il tarixindən qüvvəyə minmişdir. Qanunun əsas məqsədi dövlət qulluğunun hüquqi bazasının yaradılması, dövlət qulluqçularının fəaliyyət prinsiplərinin, sosial təminatlarının və vəzifə səlahiyyətlərinin dəqiq müəyyənləşdirilməsidir.
Bu qanun Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına uyğun olaraq qəbul edilmiş və dövlət qulluqçularının hüquqlarını qorumaq, onların peşəkarlığını artırmaq və dövlət idarəçiliyinin səmərəliliyini yüksəltmək kimi funksiyalar daşıyır.
Dövlət Qulluğu Haqqında Qanunun Əsas Prinsipləri
Qanunda dövlət qulluğunun aşağıdakı prinsipləri qeyd olunmuşdur:
- Qanunçuluq
- Vətəndaşlara xidmət
- Peşəkarlıq və şəffaflıq
- Karyera inkişafı
- Dürüstlük və tərəfsizlik
- Müsabiqə əsasında işə qəbul
Bu prinsiplər dövlət orqanlarında çalışanların yalnız formal idarəetmə subyekti deyil, eyni zamanda vətəndaşlara xidmət edən məsuliyyətli şəxslər olaraq fəaliyyət göstərməsini şərtləndirir.
Dövlət Qulluğuna Qəbul və Test Prosesi
Dövlət qulluğuna qəbul Dövlət İmtahan Mərkəzi (DİM) tərəfindən həyata keçirilir. İmtahanlar test və müsahibə mərhələlərindən ibarətdir. Test imtahanlarında “Dövlət Qulluğu haqqında” Qanun üzrə suallar xüsusi yer tutur və namizədlərin bu qanun üzrə bilikləri ciddi şəkildə yoxlanılır.
Test sualları əsasən aşağıdakı mövzuları əhatə edir:
- Dövlət qulluğunun anlayışı və hüquqi status
- Dövlət qulluqçusunun hüquqları və vəzifələri
- Kadr ehtiyatları və müsabiqə qaydaları
- Vəzifə dərəcələri və xidmətdə irəliləmə
- Əmək haqqı və sosial təminat
Namizədlər üçün müxtəlif hazırlaşma materialları – konspektlər, test topluları və onlayn simulyatorlar mövcuddur. DİM-in rəsmi saytında yerləşdirilmiş nümunə testlər bu baxımdan effektiv vasitədir.
Qanuna edilən dəyişikliklər: 2024 və 2025 yenilikləri
2024-cü il dəyişiklikləri
2024-cü ildə qüvvəyə minmiş əsas dəyişikliklərdən biri dövlət qulluğunda şəffaflığı və hesabatlılığı artırmaq üçün nəzərdə tutulan elektron təsdiq sisteminin tətbiqi oldu. Bundan əlavə:
- Xidmətdə irəliləyişin yalnız attestasiya nəticələri ilə deyil, eyni zamanda fəaliyyət göstəriciləri ilə müəyyən edilməsi tətbiq olundu.
- Xidmət vaxtına əsaslanan əlavələr yenidən tənzimləndi.
- Kadr ehtiyatı üzrə kriteriyalar daha dəqiq və şəffaf formalaşdırıldı.
2025-ci il gözlənilən və edilən dəyişikliklər
2025-ci ildə qanuna edilən dəyişikliklər daha çox dövlət qulluqçularının ixtisaslaşdırılması və rəqəmsal bacarıqlarının artırılması istiqamətində oldu:
- Rəqəmsal savadlılıq üzrə minimum standartlar müəyyən edildi.
- Dövlət qulluqçuları üçün illik onlayn təlim sertifikasiyası məcburi hala gətirildi.
- Regionlarda çalışan dövlət qulluqçularına xüsusi stimullaşdırıcı əlavələr tətbiq edildi.
Dövlət qulluğu üzrə ixtisas dərəcələri
Qanuna əsasən, dövlət qulluğunda vəzifələr ixtisas dərəcələrinə görə aşağıdakı kimi təsnif edilir:
- Ali kateqoriyalı vəzifələr
- Aparıcı dövlət idarəetmə orqanlarının rəhbər vəzifələri
- Baş vəzifələr
- Şöbə müdirləri, sektor rəhbərləri
- Aparıcı vəzifələr
- Mütəxəssislər, baş məsləhətçilər
- İcraçı vəzifələr
- Referentlər, kiçik mütəxəssislər
Bu ixtisaslar əsasında dövlət qulluqçularının əmək haqqı, sosial təminatı və irəliləmə şərtləri müəyyən olunur.
Dövlət Qulluğuna Qəbul Prosesində “Dövlət Qulluğu haqqında” Qanunun Rolu
Dövlət qulluğuna qəbul prosesi Azərbaycanda ciddi və çoxmərhələli şəkildə həyata keçirilir. Bu prosesin əsas hüquqi dayaq nöqtələrindən biri məhz “Dövlət Qulluğu haqqında” Qanundur. Qanunun məqsədi yalnız dövlət qulluqçularının hüquqlarını tənzimləmək deyil, eyni zamanda qəbul mərhələsində şəffaf və obyektiv mexanizmləri təmin etməkdir.
Namizəd dövlət qulluğuna qəbul olunmaq üçün ilk növbədə Dövlət İmtahan Mərkəzi (DİM) tərəfindən təşkil edilən test imtahanlarında iştirak etməlidir. Bu testlərdə “Dövlət Qulluğu haqqında” Qanun üzrə biliklər ön planda dayanır. Qanunda göstərildiyi kimi, dövlət qulluğuna qəbul yalnız müsabiqə əsasında həyata keçirilə bilər. Müsabiqə test və müsahibə mərhələlərindən ibarət olur. Test mərhələsində iştirakçının hüquqi bilikləri, məntiqi təfəkkürü və analitik qabiliyyəti qiymətləndirilir. Əgər namizəd test mərhələsini uğurla keçərsə, onu növbəti – müsahibə mərhələsi gözləyir.
Bu mərhələdə isə qanunun tələb etdiyi kimi, namizədin etik davranışı, vətəndaşlara xidmətə yanaşması, səlahiyyətlərə münasibəti və şəxsi keyfiyyətləri qiymətləndirilir. Qanun testlərdəki sualların formalaşdırılması və qiymətləndirilməsində açıq, bərabər və qərəzsiz yanaşmanı tələb edir. Məhz bu cəhətlərə görə, “Dövlət Qulluğu haqqında” Qanun bu prosesin həm normativ əsasını, həm də ədalət prinsiplərinin təminatçısını təşkil edir.
Dövlət Qulluğu haqqında Qanunun Əhəmiyyəti və Cəmiyyətə Təsiri
“Dövlət Qulluğu haqqında” Qanun yalnız dövlət qulluqçularını deyil, eyni zamanda geniş mənada cəmiyyətin idarə olunmasına təsir göstərən fundamental sənəddir. Bu qanun dövlət idarəçiliyində şəffaflığın, məsuliyyətin və peşəkarlığın artırılmasına yönəlib. Hər bir vətəndaşın dövlət orqanları ilə qarşılıqlı münasibəti, əslində, dövlət qulluqçuları vasitəsilə həyata keçirilir. Buna görə də, bu qanunun tənzimlədiyi norma və prinsiplər vətəndaş məmnuniyyətinin artırılmasında xüsusi rol oynayır.
Qanun dövlət qulluqçularının etik davranış kodeksini, vəzifələrini, məsuliyyətlərini və vətəndaşa xidmət prinsiplərini açıq şəkildə müəyyən edir. Beləliklə, dövlət qulluqçuları öz fəaliyyətlərində qanuna əsaslanaraq, vətəndaşların hüquq və mənafelərini qorumağa borclu olurlar. Eyni zamanda, qanunda nəzərdə tutulan ixtisas dərəcələri və vəzifə təsnifatları dövlət qulluğunda karyera inkişafına imkan verir. Bu isə peşəkar kadrların sayının artmasına və idarəçiliyin keyfiyyətinin yüksəlməsinə səbəb olur.
Cəmiyyətə olan digər bir təsiri də ondan ibarətdir ki, qanun vətəndaşlara dövlət orqanlarında işləmək üçün bərabər imkanlar yaradır. Müsabiqə əsasında qəbul sistemi korrupsiya və qohumbazlıq hallarının qarşısını alır, bu da ictimai etimadın artmasına səbəb olur. Nəticədə isə bu qanun yalnız hüquqi akt kimi deyil, həm də dövlətlə vətəndaş arasında sağlam münasibətlərin qurulmasında strateji alət kimi çıxış edir.
Təsnifatlar və vəzifə qrupları
“Dövlət Qulluğu haqqında” Qanunda dövlət vəzifələri iki əsas qrupa bölünür:
- İnzibati vəzifələr
- Dövlət siyasətinin formalaşdırılması və tətbiqinə nəzarət edən vəzifələr
- Yardımçı vəzifələr
- Dövlət idarələrinin fəaliyyəti üçün texniki və təşkilati dəstək verən vəzifələr
Bu təsnifat vəzifələrə qoyulan tələblərin, əmək haqqının və məsuliyyət dərəcəsinin müəyyənləşdirilməsi baxımından əhəmiyyətlidir.
Konspekt formasında əsas məqamlar
Dövlət Qulluğu haqqında Qanunun konspekti:
- Qəbul tarixi: 21 iyul 2000
- Qüvvəyə minmə: 1 sentyabr 2001
- Əsas prinsiplər: şəffaflıq, dürüstlük, qanunçuluq
- Qulluğa qəbul: test + müsahibə
- İxtisas dərəcələri: Ali, Baş, Aparıcı, İcraçı
- Dəyişikliklər: 2024 – elektron sistem, 2025 – rəqəmsal təlimlər
- Vəzifə qrupları: İnzibati və Yardımçı
Bu qanun niyə vacibdir?
“Dövlət Qulluğu haqqında” Qanun təkcə dövlət qulluqçularının deyil, bütün cəmiyyətin maraqlarına xidmət edir. Bu qanun sayəsində:
- Dövlət orqanlarında şəffaf və obyektiv işə qəbul sistemi formalaşır
- Vətəndaşların hüquqları daha səmərəli qorunur
- Dövlətin idarəetmə mexanizmi peşəkar kadrlarla təchiz olunur
- Qanun pozuntularının qarşısı sistemli şəkildə alınır
“Dövlət Qulluğu haqqında” Qanun Azərbaycanda dövlət idarəetmə sisteminin hüquqi dayağı, səmərəliliyinin və şəffaflığının əsas təminatçısıdır. Bu qanunun daim yenilənməsi, müasir tələblərə uyğunlaşdırılması dövlət idarəçiliyinin çevik və effektiv olmasını təmin edir. İstər bu sahəyə hazırlaşan namizədlər, istərsə də vətəndaşlar üçün bu qanunun məzmununu bilmək hüquqi savadlılıq baxımından olduqca vacibdir. 2024 və 2025-ci illərdə edilən dəyişikliklər bu sahənin daim inkişafda olduğunu və yenilənməyə açıq olduğunu göstərir.
