Müasir dövlət idarəçiliyində və vətəndaşlarla dövlət arasında rəsmi münasibətlərin qurulmasında “dövlət rüsumu”anlayışı mühüm yerdədir . İstər notarial əməliyyatlar zamanı, istər məhkəməyə müraciət edərkən, istərsə də daşınmaz əmlakın qeydiyyatında bu anlayışla qarşılaşmaq mümkündür. Vətəndaşların, hüquqi şəxslərin və sahibkarların rəsmi prosedurlarla üzləşdiyi hər mərhələdə “Dövlət rüsumu haqqında qanun” əsas istinad mənbəyi sayılır.
Dövlət rüsumu haqqında qanun nədir?
“Dövlət rüsumu haqqında” qanun 1992-ci il tarixində qəbul edilib və son illərdə bir sıra aktual dəyişikliklərlə yenilənərək bu günə qədər qüvvədə qalır. Bu qanun Azərbaycan Respublikasında dövlət orqanları tərəfindən həyata keçirilən hüquqi və inzibati xidmətlərə görə ödənilən rəsmi ödənişlərin əsaslarını və məbləğini tənzimləyir.
Başqa sözlə, dövlət rüsumu dedikdə – dövlətin göstərdiyi rəsmi xidmətlərə görə vətəndaş və ya hüquqi şəxsin ödəməli olduğu məcburi ödəniş başa düşülür. Bu ödəniş dövlət büdcəsinə yönəldilir və dövlət xidmətlərinin göstərilməsi üçün əlavə maliyyə mənbəyi kimi çıxış edir.
Bu rüsum hansı sahələrdə tətbiq olunur?
| Sahə | Tətbiq nümunələri |
|---|---|
| Notariat | Vəsiyyətnamə, alqı-satqı aktları, etibarnamələr |
| Məhkəmələr | İddia ərizələri, kassasiya şikayətləri |
| Əmlak qeydiyyatı | Çıxarış, ipoteka, daşınmaz əmlakın qeydiyyatı |
| Miqrasiya və pasport | Xarici pasport, şəxsiyyət vəsiqəsi dəyişdirilməsi |
| Müqavilə və lisenziya | Fərdi sahibkarlıq qeydiyyatı, ticarət lisenziyaları |
| Nəqliyyat | Avtomobil qeydiyyatı, sürücülük vəsiqəsi |
| Təhsil | Diplomların təsdiq olunması |
| Əcnəbilərlə bağlı sənədlər | Müvəqqəti və daimi yaşamaq icazəsi |
Rüsum məbləğləri necə müəyyən edilir?
Rüsum məbləğləri qanunla tənzimlənən cədvəllərlə müəyyən edilir. Onlar aşağıdakı faktorlardan asılı olaraq dəyişə bilər:
- Xidmətin növü (məsələn: adi və ya təcili xidmət)
- Şəxsin statusu (fiziki şəxs, hüquqi şəxs, güzəştli kateqoriya)
- Sənədin növü (məsələn: təkrar çıxarış, əsas sənəd)
- Əməliyyatın əhəmiyyəti və miqyası
Qeyd olaraq, bir çox sosial qruplar üçün güzəştlər mövcuddur – o cümlədən şəhid ailələri, müharibə veteranları, əlilliyi olan şəxslər və tələbələr üçün rüsum ya azaldılır, ya da tamamilə ləğv olunur.
2025-ci il üçün dəyişikliklər
2025-ci ildə “Dövlət rüsumu haqqında” qanunda bir sıra texnoloji uyğunlaşma məqsədilə dəyişikliklər edilmişdir:
- Elektron xidmətlərə keçid sürətləndirilib – Rüsumların ödənişi əsasən e-Gov, ASAN ödəniş, MyGov və bank sistemləri vasitəsilə onlayn həyata keçirilir.
- Yeni sahələr əlavə olunub – Kriptovalyuta, rəqəmsal əmlak qeydiyyatı və onlayn notariat üçün yeni rüsum maddələri qanuna daxil edilib.
- Differensial rüsum sistemi – Rüsumlar artıq regionlara görə fərqləndirilə bilər. Bölgələrdə rüsumlar aşağı, Bakı və iri şəhərlərdə daha yüksək ola bilər.
- Rəqəmsal yoxlama sistemi – Vətəndaş artıq ödədiyi rüsumun statusunu və təyinatını real vaxtda e-vergi platformasında yoxlaya bilir.
Bu dəyişikliklər vətəndaş üçün həm şəffaflıq yaradır, həm də zaman və bürokratik maneələri azaldır.
Dövlət rüsumunun ödənməməsi nə ilə nəticələnə bilər?
Dövlət rüsumunu vaxtında və düzgün şəkildə ödəməmək aşağıdakı hallara səbəb ola bilər:
- Məhkəmə sənədlərinin qəbul olunmaması
- Notariat aktlarının qüvvəyə minməməsi
- Əmlakın qeydiyyatının dayandırılması
- İddia və şikayətlərə baxılmaması
- Lisenziya və şəhadətnamələrin verilməməsi və s.
Bu səbəbdən, hər hansı dövlət xidməti istifadə etməzdən əvvəl rüsumun dəqiq məbləğini və ödəniş formasını öyrənmək vacibdir.
“Dövlət rüsumu haqqında” qanun 2025-ci ildə də hüquqi sistemin əsas sütunlarından biri olaraq aktuallığını qoruyur. Bu qanun sayəsində dövlət xidmətlərinin maddi təminatı formalaşır, vətəndaş-dövlət münasibətləri hüquqi əsasla dəstəklənir. Qanunun mütəmadi yenilənməsi və rəqəmsal infrastrukturla inteqrasiyası onu daha şəffaf və istifadəçi yönümlü edir.
Əgər siz də hər hansı rəsmi əməliyyat həyata keçirmək niyyətindəsinizsə – rüsum ödəmək sizin hüququnuzun qanuni qapısıdır. Bu hüququ düzgün və vaxtında istifadə olunmalıdır ki, həm özümüz, həm də dövlətimiz qazansın.
