Araz çayının sakit suları boyunca uzanan Şərur düzənliyində adını iki kiçik yüksəklikdən alan Düdəngə kəndi Naxçıvan Muxtar Respublikasının dayanıqlı kənd təsərrüfatı modelini səciyyələndirən yaşayış məntəqələrindəndir. Tarixi karvan yollarının kəsişməsində yerləşməsi ona həm ticarət, həm strateji baxımdan önəm qazandırıb. Bakı-Təbriz yol xəttinə yaxınlıq sovet dövründə pambıq və üzüm sovxozlarının məhsulunu operativ şəkildə bazara çıxarmaq imkanı verib. Kənd 1991-ci ildən sonra özünüidarəetmə qurumlarını inkişaf etdirərək suvarma sistemini yeniləyib, müasir damcı texnologiyasını tətbiq edən ilk Şərur icmalarından birinə çevrilib. Düdəngə əhlinin ailə təsərrüfatı ənənələri ilə kooperativ şəbəkə modeli paralel yürüyür; kəndli öz bağında bostan becərdiyi kimi, icma fondu vasitəsilə soyuducu anbar tikintisinə də ortaq sərmayə qoyur. Coğrafi cəhətdən quru subtropik iqlim zonasına daxil olsa da, Arazın yaxınlığı bu torpaqlara ilıq mikroiqlim bəxş edir, suvarılan sahələrdə göyərti iki dəfə yığılır. Mədəniyyət baxımından qədim zərdüştilik izləri, orta əsr türbələri və XIX əsr mədrəsə binaları kəndin ətrafında maraqlı tarixi qat yaradır. Burada məskunlaşan ailələr Qaraqoyunlu tayfasının qollarından sayılan Bayat və Əfşar nəsillərinə bağlıdır, el şənliklərində köhnə dastan parçaları hələ də canlı ifa edilir. Müasir nəsil mobil internet və distant təhsil vasitəsilə şəhər ritminə yaxınlaşsa da, Düdəngə hələ də kənd məişətinin ahəngdar ritmini qoruyur. Turistləri isə əsasən ekoloji təsərrüfat nümunələrinə, torpaq qoxusuna və qədim abidələrin yenilənmiş ekspozisiyasına cəlb edir.
Coğrafi mövqe və təbii resurslar
Düdəngə Şərur şəhərindən cənub-qərbdə cəmi beş kilometr aralıda, dəniz səviyyəsindən 840 metr yüksəklikdə yerləşir. Köhnə Araz ləpədöyəni ilə kənd arasında geniş qamışlıq zolağı mövcuddur, bu da nəm balansını tənzimləyərək yay aylarındakı kəskin isti tufanların təsirini azaldır və buna görə də bostan sahələri hətta iyulun qovurğasında yanmır.İqlim illik 290-300 gün günəşli hava, 240-260 millimetr yağıntı ilə xarakterizə olunur, suvarma üçün Arazdan ayrılan Düdəngə kanalı və altı ədəd artezian quyusu istifadə edilir.
Tarixi inkişaf mərhələləri
Erkən orta əsr mənbələrində kənd “Dudəngə” şəklində xatırlanır və Sasani dövrünün gömrük məntəqəsi kimi qeyd edilir, çünki Arazı keçərək Culfa istiqamətinə gedən duz karvanları burada dayanaraq rüsum ödəyirdi.Səfəvilər zamanında Düdəngə ətraf torpaqları ilə birlikdə Qaraqoyunlu tayfa bəylərinin malikəsi sayılır, lakin Nadir şahın islahat dövründə bu mülkiyyət dövlət xərac sisteminə keçir və kəndin sakinləri əkin-biçin qarşılığında vergi güzəştləri alır.
Demoqrafik göstəricilər və sosial infrastruktur
2024 bələdiyyə səsvermə siyahılarına əsasən Düdəngədə daimi qeydiyyatda olan əhali 2450 nəfərdir; onların 32 faizi 18 yaşadək gənclər, 58 faizi əmək qabiliyyətli, 10 faizi isə pensiya yaşlılar qrupuna daxildir.Kənddə 320 şagirdlik tam orta məktəb, günlük gücü 30 ziyarətçiyə hesablanmış həkim məntəqəsi, 6000 kitab fondu olan kitabxana və 250 yerlik mədəniyyət evi fəaliyyət göstərir.
Kənd təsərrüfatı və iqtisadiyyat
Əsas sahələr taxılçılıq, bostançılıq, heyvandarlıq və bağçılıqdır; 2023-cü ildə arpa və buğda daxil olmaqla 630 ton taxıl, 780 ton bostan məhsulu, 1,2 min ton üzüm tədarük olunub.Hazırda kənddə iki mini-kooperativ fəaliyyət göstərir: biri soğan və sarımsaq istehsal zəncirini, digəri isə süd-pendir emalını bölgə bazarına inteqrasiya edir, məhsullar Şərur bazarında “Düdəngə bio” etiketi ilə satılır.
Təhsil və mədəni irs
Kənd məktəbi rəqəmsal siniflərlə təchiz olunub, şagirdlər “Elektron dərs” platforması vasitəsilə Bakı və Naxçıvan tədris mərkəzlərinin onlayn kurslarına qoşulurlar.Ədəbiyyat müəllimləri interaktiv dərslərdə “Sürməli gözlü Leyli” yerli xalq dastanını yeni ssenari quruluşu ilə şagird teatrlara təqdim edir, bu da şifahi ənənəni nəsildən-nəsilə ötürür.
Memarlıq və arxeologiya
Düdəngə ərazisində XII əsrə aid Nəhəng kümbəzdə beşguşəli türbə planı diqqəti cəlb edir; burada sənətkarlar kərpic səthində kabartma naxış üçün yerli vulkanik toz qatışığından istifadə ediblər.Kəndin Qaraçalı adlanan yüksəkliklərində əyri kəsilmiş daşlardan qurulmuş kurqan tipli qəbir dairələri aşkar edilib; arxeoloqlar bunları miladdan əvvəl II minilliyin sonuna aid edirlər.
Ekoloji təşəbbüslər və su idarəetməsi
2018-ci ildən bələdiyyə və “Azərsu” əməkdaşlığı ilə 14 kilometr uzunluğunda plastik təzyiq boruları çəkilərək su itkisi 28 faizdən 9 faizə endirilib.Eyni vaxtda “Yaşıl bağ” aksiyası çərçivəsində kəndlilər hər il 2000 badam və nar tingi əkir, suvarma damcı üsulu ilə aparıldığından 1 hektar sahədə su sərfi 40 faiz azalır.
Rəqəmsal transformasiya və turizm
Kənd rəqəmsal xidmətlərlə bağlı “Smart Düdəngə” layihəsinə qoşulub; icra hakimiyyəti qərarları, torpaq kadastr məlumatları və icma toplantılarının protokolları bələdiyyənin veb portalında açıq yerləşdirilir.Turizm istiqamətində eko-marşrut və kulinar qonaq evi paketi formalaşdırılıb; yerli aşbazlar qarğıdalı çörəyi, Araz balığı küküsü və üzüm şirəsindən hazırlanan doşab ilə qonaqları cəlb edirlər.
| İllik məhsul (2023) | Kəmiyyət | Pay (%) |
|---|---|---|
| Taxıl (buğda + arpa) | 630 ton | 31 |
| Bostan (qarpız, qovun) | 780 ton | 38 |
| Üzüm | 1200 ton | 19 |
| Süd-pendir | 270 ton | 12 |
Düdəngə kəndi Araz boyunun münbit çökəkliklərini el birliyinin gərgin zəhməti və innovativ yanaşması ilə birləşdirərək Şərur bölgəsinin dayanıqlı inkişaf modeli kimi diqqət çəkir. Əsrlərdən bəri davam edən suvarma ənənəsi müasir damcı texnikası ilə güclənərək su ehtiyatını qoruyur, kooperativ şəbəkələri isə ailə təsərrüfatlarını bazarın qənaətcillik tələblərinə uyğunlaşdırır. Kənd məktəbində rəqəmsal dərslər yeni bilik üfüqləri açır, mədəniyyət evində isə qədim dastan motivləri müasir teatr estetikasına inteqrasiya olunur. Arxeoloji kurqanlar və XII əsr türbəsi yerli memarlığın canlı muzeyi kimi qonaqları qarşılayır, badam bağlarında aparılan genişləndirmə aksiyaları ekoloji tarazlığı möhkəmləndirir. Sosial demoqrafik balans gənc əhali üstünlüyü ilə seçilir, bu isə əmək ehtiyatının sabitliyinə zəmanət verir. Rəqəmsal bələdiyyə portalları qərar qəbul etmə prosesini şəffaflaşdırır, “Smart Düdəngə” təşəbbüsü kənd statistikasını real vaxtda əlçatan edir. Bütün bu amillər Düdəngəni Araz kənarı kəndlərinin müasir simasına çevirir və göstərir ki, lokal resurslar, innovasiya və icma həmrəyliyi bir araya gəldikdə, kiçik yaşayış məntəqəsi böyük inkişaf yoluna çıxa bilər.
Ən Çox Verilən Suallar
Kənd Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şərur rayonunda, Araz çayından cəmi iki kilometr aralıda, rayon mərkəzi ilə beş kilometrlik məsafədədir. Coğrafi koordinatları təxminən 39,53° şimal enliyi və 44,92° şərq uzunluğuna uyğundur.
2024 bələdiyyə səsvermə siyahılarında daimi qeydiyyatda olan sakinlərin ümumi sayı 2450 nəfər göstərilir. Yay mövsümündə bağ təsərrüfatı ilə bağlı müvəqqəti köç hesabına bu rəqəm üç minə yaxınlaşır.
Taxılçılıq, bostançılıq, üzümçülük və süd-pendir emalı kəndin əsas gəlir mənbələridir. İki mini-kooperativ mövcuddur: sarımsaq-soğan istehsalı və süd məhsullarının soyuducu anbarla bazara çıxarılması.
Araz çayından ayrılan Düdəngə kanalı, altı artezian quyusu və damcı suvarma xətləri su təminatını qarşılayır. Son altı ildə plastik təzyiq boruları çəkildiyi üçün su itkisi 28 faizdən 9 faizə enib.
Ən mühüm abidə XII əsrə aid beşguşəli Nəhəng kümbəzdir. Bundan başqa, Qaraçalı yüksəkliklərində miladdan əvvəl II minilliyin sonuna aid kurqan tipli qəbir dairələri var.
Bəli, kənd tam orta məktəbi “Elektron dərs” platformasına qoşulub. Şagirdlər Naxçıvan Dövlət Universitetinin onlayn məzmununa da daxil ola bilirlər.
Şərur şəhər mərkəzindən hər saatda bir dəfə işləyən marşrut avtobusu mövcuddur. Yol asfalt örtüklü olduğundan səyahət 10-15 dəqiqə çəkir.
Artezin suyu ilə damcı üsulu əkilən badam-nar bağları ekoloji balansı bərpa edir. Hər yaz bələdiyyə və könüllülər iki minədək ting əkərək ‘Yaşıl bağ’ aksiyasını davam etdirir.
Eko-marşrut, yerli mətbəx təqdimatı və tarixi kurqan ziyarəti turistlərin əsas seçimidir. Kənd kulinar mərkəzində qarğıdalı çörəyi, Araz balığı küküsü və doşab şirniyyatı təqdim olunur.
Bələdiyyə 2030-a qədər süd emalı zavodu, saxsı su borusu istehsalı sexi və alternativ enerji parkı yaratmağı planlaşdırır. Eyni zamanda kəndi Araz çayı boyunca velosiped turizm xəttinə qoşmaq layihəsi müzakirə olunur.
