Duty Free : Sərhəddə Vergisiz Alış

Səyahət edən şəxslər üçün hava limanlarında, sərhəd məntəqələrində və beynəlxalq terminallarda tanış olan “Duty Free” anlayışı, həm cəlbedici qiymətləri, həm də özünəməxsus alış təcrübəsi ilə diqqət çəkir. Azərbaycan da daxil olmaqla bir çox ölkədə Duty Free mağazaları turizmin ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Bu məqalədə “duty free”nin mənası, yaradılma səbəbləri, üstünlükləri və mənfi tərəfləri, eləcə də Bakıdakı duty free mağazaları və onların fəaliyyət prinsipləri barədə məlumatlar təqdim edilir.

Duty Free Nədir?

“Duty Free” ifadəsi ingilis dilində “vergisiz” və ya “rüsumdan azad” mənasını verir. Bu tip mağazalar, əsasən, beynəlxalq səyahət edən şəxslər üçün nəzərdə tutulmuşdur və burada satılan məhsullara əksər hallarda ölkədaxili ƏDV (Əlavə Dəyər Vergisi), aksiz vergisi və digər gömrük rüsumları tətbiq edilmir. Bu səbəbdən, duty free mağazalarındakı məhsulların qiyməti əksər hallarda daxili bazardakından daha ucuz olur.

Duty Free Mağazalarının Yaranması

Duty Free mağazalarının ilk nümunəsi 1947-ci ildə İrlandiyanın Şannon Hava Limanında fəaliyyətə başlamışdır. Hava limanı operatorları bu təşəbbüslə həm səyahətçilərin alış-veriş rahatlığını artırmaq, həm də sərhədlərarası ticarəti stimullaşdırmaq məqsədi güdmüşdülər. Sistem uğur qazandıqdan sonra dünyanın müxtəlif ölkələrində, xüsusilə də beynəlxalq hava limanlarında geniş yayılmışdır. Hal-hazırda duty free mağazaları Avropa, Asiya, Şimali Amerika və digər qitələrdə geniş şəkildə fəaliyyət göstərir.

Duty Free Harada Yerləşir?

Duty free mağazaları əsasən aşağıdakı məkanlarda yerləşir:

• Beynəlxalq hava limanlarının gediş və gəliş terminallarında
• Dəniz limanlarında və kruiz gəmilərində
• Sərhəd keçid məntəqələrində
• Təyyarədaxili satış sistemlərində

Bu mağazalardan yalnız beynəlxalq səyahət edən və ölkənin gömrük nəzarət zonasını keçmiş şəxslər yararlana bilir.

Duty Free-də Satılan Ən Populyar Məhsullar

Duty free mağazaları əsasən bu kateqoriyalarda məhsullar təklif edir:

• Parfümeriya və kosmetika məhsulları
• Spirtli içkilər (viski, konyaq, şərab və s.)
• Tütün məmulatları
• Şokolad və konfetlər
• Brend saatlar, eynəklər və aksessuarlar
• Elektron cihazlar (qulaqlıqlar, adapterlər, kiçik cihazlar)
• Suvenirlər və hədiyyələr

Bu məhsulların seçim çeşidi hava limanının böyüklüyü və ticarət siyasətindən asılı olaraq dəyişə bilər.

Duty Free-nin Üstünlükləri

1. Vergidən azad qiymət – ƏDV və aksiz kimi rüsumların tətbiq olunmaması məhsulların daha sərfəli qiymətlə alınmasına imkan verir.
2. Brend seçimi – Dünyaca məşhur brendlər orijinal və rəsmi şəkildə satılır.
3. Vaxt qənaəti – Gözləmə müddətində rahat alış-veriş imkanı yaradılır.
4. Unikal məhsullar – Bəzi brendlər yalnız duty free satış üçün xüsusi paketlər və qiymətlər təqdim edir.
5. Səyahətçi üçün son fürsət – Gedilən ölkədən hədiyyə və ya xatirə məhsulları almaq üçün ideal məkandır.

Duty Free-nin Mənfi Cəhətləri

1. Çəki və miqdar məhdudiyyətləri – Hər ölkənin duty free-dən gətirilən məhsullara dair gömrük limiti var.
2. Bəzi məhsullar üçün real qənaət olmaya bilər – Bəzi hallarda daxili bazarda kampaniyalı məhsullar daha ucuz olur.
3. Dil və valyuta problemi – Xarici ölkə hava limanlarında qiymətlər fərqli valyutada olur, bu isə alıcını çaşdıra bilər.
4. Məhdud satış hüququ – Duty free alış-veriş yalnız beynəlxalq reyslərə çıxan şəxslər üçün mümkündür.

Duty Free-nin İnsanlara Faydası

Duty free mağazaları yalnız sərfəli alış imkanları ilə deyil, həm də ölkənin turizm və iqtisadiyyatına fayda verir. Xarici valyutanın daxil olması, brendlərin tanıdılması və səyahətçilər üçün müsbət təəssüratın yaradılması bu sistemin əsas üstünlüklərindəndir. Yerli iş yerlərinin artması və xidmət sektorunun genişlənməsi də duty free mağazalarının sosial təsirlərindəndir.

Bakı şəhərində yerləşən Heydər Əliyev Beynəlxalq Hava Limanı Azərbaycanda duty free anlayışının əsas ünvanıdır. “Duty Free Azerbaijan” brendi adı altında fəaliyyət göstərən bu mağazalarda həm gediş, həm də gəliş zonasında müxtəlif məhsullar təqdim olunur. Dünyaca məşhur brendlər, orijinal kosmetika, ətirlər, içkilər və şirniyyatlar burada satışdadır.

Bakıda Duty Free-də Satılanlar:

• Chanel, Dior, Gucci kimi lüks brend ətirlər
• Absolut, Chivas Regal, Hennessy kimi içkilər
• Toblerone, Ferrero Rocher və Lindt şokoladları
• Marlboro və Camel markalı tütün məmulatları
• Makyaj məhsulları, dəri baxımı və səyahət dəstləri

Duty Free Bakı Qiymətləri və Seçim Aralığı

Bakı duty free mağazalarındakı məhsullar, daxili bazarla müqayisədə 10–25% arası daha ucuz ola bilər. Xüsusilə spirtli içkilər və tütün məhsullarında bu fərq daha çox hiss olunur. Parfümeriya və kosmetika məhsulları üçün isə qiymətlər brendə görə dəyişir. Məsələn:

• Dior J’adore EDT – təxminən 90–110 EUR
• Chivas Regal 1L – təxminən 25–30 EUR
• Toblerone 360g – təxminən 6–8 EUR

Əlavə olaraq, müəyyən reyslər üçün xüsusi endirimlər və bonuslar da tətbiq edilir.

Duty Free Bakı Yaradılması və Genişlənmə Planları

Heydər Əliyev Beynəlxalq Hava Limanında duty free mağazası 2007-ci ildən etibarən fəaliyyət göstərir. Son illərdə yeni dizayn və xidmət keyfiyyətinin artırılması istiqamətində yenidənqurma işləri aparılmışdır. “Duty Free Azerbaijan” layihəsi çərçivəsində əlavə satış sahələrinin genişləndirilməsi və rəqəmsal ödəmə sistemlərinin tətbiqi həyata keçirilmişdir.

Duty Free Mağazalarının Hüquqi Əsası və Qaydaları

Duty free mağazalarının fəaliyyəti konkret beynəlxalq və milli gömrük qanunvericiliyinə əsaslanır. Azərbaycanda bu mağazaların fəaliyyəti “Gömrük Məcəlləsi”, “ƏDV haqqında qanun” və “Aksiz vergiləri haqqında qanun” ilə tənzimlənir. Bu sənədlərə əsasən, duty free-dən alış-veriş yalnız aşağıdakı hallarda mümkündür:

• Alıcı beynəlxalq səfərə çıxmalıdır (bileti və pasportu olmalıdır)
• Alış-veriş gömrük zonasında (pasport nəzarətindən sonra) edilməlidir
• Hər ölkənin kvota limiti var (məsələn: 1 litr spirtli içki, 200 ədəd siqaret və s.)

Azərbaycan və digər ölkələrin duty free kvotaları aşağıdakı kimidir:

Bu cədvəldən də göründüyü kimi, hər ölkənin öz duty free siyasəti və icazə verdiyi limitlər var. Bu səbəbdən, səyahətçilər alış-verişdən əvvəl getdikləri ölkənin gömrük qaydaları ilə tanış olmalıdırlar. Əks halda, limiti keçən məhsullar gömrükdə müsadirə oluna bilər və cərimə tətbiq oluna bilər.

Duty Free-də Qiymətlər Həqiqətən Sərfəlidirmi?

Bu, çoxlarının maraqlandığı əsas suallardandır. Əslində duty free mağazalarının qiymətləri məhsulun tipinə və ölkəyə görə dəyişir. Misal üçün:

• Ətirlər və kosmetika: Avropa ölkələrinin duty free mağazalarında 20–40% daha ucuz olur, çünki bu məhsullarda ƏDV yüksəkdir.
• Spirtli içkilər və siqaret: Bu kateqoriyalarda da aksiz vergisi yüksək olduğuna görə duty free-də kifayət qədər ucuz satılır.
• Elektronika və aksesuarlar: Bəzən mağazalarda daxili bazardan baha da ola bilər, çünki bu məhsullarda aksiz və ƏDV azdır və duty free qiymət üstünlüyü olmur.

Mütəxəssislər tövsiyə edirlər ki, duty free-dən əvvəl onlayn qiymət yoxlaması aparılsın. Məsələn, eyni ətir duty free-də 85 avro olduğu halda, Azərbaycanda kampaniya zamanı 75 AZN-ə tapıla bilər.

Psixoloji Təsiri və Marketinq Strategiyaları

Duty free mağazaları yalnız vergi güzəştləri ilə deyil, psixoloji yanaşmalarla da insanları alış-verişə təşviq edir. Aşağıdakılar bu mağazaların effektiv strategiyalarındandır:

1. Zaman məhdudiyyəti – Sərnişinlər bilet gözləyərkən, alış-veriş etmək üçün müəyyən qısa müddətə malik olur. Bu isə qərarların tez və emosional verilməsinə səbəb olur.
2. Lüks və prestij hissi – Brend dizaynı, dekorasiya və işıqlandırma məhsulları daha cəlbedici edir.
3. Təklif qıtlığı – “Yalnız bu gün üçün”, “yalnız bu reys üçün” kimi şüarlar istifadə olunur.
4. Set pack-lar və limitli məhsullar – Duty free mağazaları üçün xüsusi buraxılmış məhsullar alıcılarda “burada alım, çöldə yoxdur” fikrini yaradır.

Bu strategiyalar səbəbindən bir çox sərnişin özündən asılı olmadan büdcəsindən artıq xərcləyir.

Duty Free-nin Turizm və İqtisadiyyata Təsiri

Duty free yalnız sərnişin üçün deyil, ölkə üçün də iqtisadi dəyər yaradır. Məsələn:

• Valyuta daxilolması – Xarici vətəndaşlar xarici valyuta ilə alış-veriş etdiyindən, ölkəyə valyuta axını təmin olunur.
• İş yerləri yaradılır – Duty free mağazaları, logistika və xidmət sektorunda yüzlərlə insana iş imkanı yaradır.
• Brend reputasiyası – Duty free brendlərin və ölkənin təqdimat vitrinidir. Orada satılan məhsullar ölkə haqqında ilk təəssüratı formalaşdırır.

Bakı aeroportunda yerləşən “Duty Free Azerbaijan” brendi 2020-ci ildən sonra əhatə dairəsini genişləndirib və hazırda müasir POS sistemləri, elektron ödəmə, müxtəlif dillərdə xidmət və s. imkanlarla təchiz olunmuşdur.

Bakıda Duty Free ilə Əlaqəli Yaxın Gələcək Planlar

Mövcud məlumata görə, Bakının Zəngəzur dəhlizinə inteqrasiyası ilə bağlı layihələr çərçivəsində yeni sərhəd-keçid duty free zonaları planlaşdırılır. Eyni zamanda, daxili turizmi dəstəkləmək üçün müəyyən hava limanlarında daxili reyslər üçün də vergisiz ticarət zonalarının yaradılması barədə təkliflər gündəmdədir.

Bundan əlavə, rəsmi duty free veb saytının yaradılması, onlayn sifariş və hava limanında təhvil modeli, AZAL ilə inteqrasiya olunmuş alış-veriş xalları (loyalty points) sistemi üzərində də iş aparılır.

Tövsiyələr və Alıcılar üçün Yekun Məlumat

• Alış etməzdən əvvəl məhsulun qiymətini onlayn araşdırın.
• Limit və gömrük qaydalarını əvvəlcədən yoxlayın.
• Duty free kart və ya hava yollarının bonus proqramlarına üzv olun – xüsusi endirimlərdən faydalanmaq olar.
• Gəliş duty free mağazalarında da əlverişli qiymətlər olur – gedərkən almağa tələsməyin.
• Kosmetika və ətirlərdə “tester” istifadə edin, bəzi məhsullar yalnız duty free üçün hazırlanmış ola bilər.

Bakıdakı duty free mağazalarının yüksək xidmət səviyyəsi, məhsul müxtəlifliyi və müasir texnoloji imkanları onu Cənubi Qafqazın ən önəmli alış-veriş mərkəzlərindən birinə çevirir. Gələcəkdə bu sistemin daha da inkişaf etdirilməsi Azərbaycanın regional iqtisadi mövqeyini gücləndirə bilər. Duty free – sadəcə alış-veriş deyil, təcrübədir. Onu ağıllı istifadə etmək isə hər bir səyahətçinin seçimidir.