Müasir texnologiyaların sürətli inkişafı həyatın bir çox sahələrində olduğu kimi, ticarət və əmlak satışı sahəsində də köklü dəyişikliklər yaradıb. Ənənəvi hərraclar artıq tədricən yerini elektron platformalarda keçirilən e-hərraclara verir. Azərbaycan da bu tendensiyadan geri qalmayaraq dövlət səviyyəsində rəqəmsallaşma prosesinə ciddi yanaşır və e-hərrac sistemi vasitəsilə şəffaflıq, operativlik və ictimai iştirakçılıq kimi mühüm prinsiplərin təmin edilməsinə nail olur. E-hərrac və ya elektron hərrac anlayışı təkcə daşınmaz əmlakların deyil, həm də dövlətə məxsus daşınar əmlakların, nəqliyyat vasitələrinin və digər aktivlərin elektron mühitdə satış prosesini əhatə edir.
Elektron hərrac sisteminin tətbiqi və genişlənməsi bir çox hallarda alıcılar və investorlar üçün əlverişli imkanlar yaradır. Bu sistem vasitəsilə iştirakçılar yerindən asılı olmayaraq, yalnız internet bağlantısı və sadə qeydiyyatla dövlətə məxsus mülklərin satışında iştirak edə bilirlər. Belə şərait şəffaf və rəqabətli bazarın formalaşmasına kömək edir və həm dövlət, həm də vətəndaş üçün iqtisadi faydalar gətirir. Aşağıdakı bölmələrdə e-hərracın hüquqi əsaslarından tutmuş texniki funksionallığına, növlərinə və üstünlüklərinə qədər ətraflı məlumat təqdim edilir.
E-hərrac nədir və necə fəaliyyət göstərir?
E-hərrac termini “elektron hərrac” anlamını verir və ənənəvi hərracların internet mühitinə daşınmış versiyasıdır. Bu sistem vasitəsilə iştirakçılar müəyyən edilmiş vaxtda onlayn platforma üzərindən qiymət təkliflərini irəli sürərək, əmlak və ya əşyaların sahibi olmağa çalışırlar. Hərracın sonunda ən yüksək qiymət təklifi verən şəxs həmin malın və ya əmlakın sahibi olur.
Azərbaycan Respublikasında e-hərrac prosesi əsasən Əmlak Məsələləri Dövlət Xidməti tərəfindən təşkil edilir və elektron platforma olaraq emlak.gov.az portalından istifadə olunur. Sistemə daxil olmaq üçün fiziki və hüquqi şəxslər əvvəlcədən qeydiyyatdan keçməli, identifikasiya olunmalı və satışda olan obyektlər üzrə seçim edə bilərlər. Hərrac günündə isə real vaxt rejimində qiymət artırmaq və ya mövcud qiyməti izləmək mümkündür.
E-hərracların hüquqi əsasları
Elektron hərracların hüquqi bazası Azərbaycan Respublikasının “Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi haqqında” qanunu və Nazirlər Kabinetinin qəbul etdiyi müvafiq qərarlarla müəyyən edilir. Bu normativ sənədlər e-hərracların təşkilinin prinsiplərini, iştirak qaydalarını, müqavilələrin rəsmiləşdirilməsini və tərəflərin hüquq və vəzifələrini əhatə edir.
Bundan əlavə, “Elektron ticarət haqqında” və “Elektron imza və elektron sənəd haqqında” qanunlar da e-hərracın texniki hüquqi əsaslarını formalaşdırır. Bu hüquqi çərçivə vasitəsilə istifadəçilər rəqəmsal imza ilə sənədləri təsdiq edə, elektron müqavilələr bağlaya və eyni hüquqi nəticələr əldə edə bilirlər.
E-hərracda iştirak üçün tələblər
E-hərracda iştirak etmək istəyən şəxslər aşağıdakı addımları yerinə yetirməlidirlər:
- Qeydiyyat: İstifadəçi ilk növbədə e-hərrac platformasında qeydiyyatdan keçməlidir. Bunun üçün şəxsiyyət vəsiqəsi məlumatları və əlaqə vasitələri tələb olunur.
- Elektron imza: Hərracda iştirak üçün Elektron İmza Sertifikatı tələb olunur. Bu imza vasitəsilə hüquqi sənədlər imzalanır və istifadəçinin identifikasiyası həyata keçirilir.
- Əlavə sənədlər: Seçilmiş əmlakın növündən asılı olaraq (məsələn, torpaq sahəsi, avtomobil və s.) əlavə sənədlərin təqdim olunması istənilə bilər.
- Əlavə ödənişlər: Bəzi hərraclarda ilkin depozit və ya qeydiyyat haqqı tələb oluna bilər.
Hərrac günü iştirakçı öz hesabına daxil olaraq real vaxtda qiymət təkliflərini artıra bilər. Ən yüksək təkliflə hərrac başa çatdıqdan sonra həmin şəxs qalib elan olunur və rəsmi sənədləşmə başlayır.
E-hərracın növləri
Elektron hərraclar müxtəlif məqsədlərə və obyektlərə əsasən bir neçə növə bölünür:
- Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi üzrə e-hərraclar: Dövlətə məxsus müəssisələr, ofislər, anbarlar və digər qeyri-yaşayış sahələrinin satışı.
- Torpaq sahələrinin satışı üzrə e-hərraclar: Dövlət ehtiyat fondunda olan torpaqların hüquqi və fiziki şəxslərə satılması.
- Avtomobil və digər daşınar əmlakların e-hərracı: Dövlət təşkilatlarının balansında olan avtomobillər, mebel, texniki avadanlıqlar.
- İcarəyə verilməsi üzrə e-hərraclar: Dövlət əmlaklarının və torpaq sahələrinin icarəyə verilməsi hüququ üçün keçirilən hərraclar.
Bu növlərin hər biri üçün ayrı texniki tələblər, sənədlər və proses mərhələləri mövcuddur.
E-hərracın üstünlükləri
E-hərracın ən böyük üstünlüklərindən biri şəffaflıqdır. Ənənəvi hərraclarla müqayisədə burada manipulyasiya, kənar müdaxilə və qeyri-şəffaf qərarların qarşısı alınır. İstifadəçilər hərracın gedişatını onlayn şəkildə izləyə və qiymət təkliflərini rəqabət şəraitində təqdim edə bilirlər.
İkinci mühüm üstünlük isə əlçatanlıqdır. İştirakçılar coğrafi məhdudiyyətsiz şəkildə, ölkənin istənilən nöqtəsindən e-hərraca qoşula bilirlər. Bu isə bazarın genişlənməsinə, daha çox alıcı və təklifin formalaşmasına səbəb olur.
Digər üstünlüklər:
- Sürətli sənədləşmə
- Vaxta qənaət
- Onlayn ödəmə imkanları
- Qanuni təminat və elektron müqavilələrin hüquqi qüvvəsi
E-hərrac platformalarının texniki funksionallığı
Azərbaycanda e-hərrac əsasən emlak.gov.az portalı vasitəsilə həyata keçirilir. Bu platforma real vaxtda aşağıdakı funksiyaları təqdim edir:
- Satışda olan əmlakların axtarışı və filtrlənməsi
- Hərrac vaxtlarının və qaydalarının elan olunması
- İştirak üçün sənədlərin yüklənməsi və təsdiqi
- Qiymət artırma sistemi
- Qalibin elan olunması və nəticələrin qeydiyyatı
Platforma eyni zamanda mobil telefon və planşetlərə uyğunlaşdırılmış versiyaya malikdir. İstifadəçi dostu interfeys və avtomatik bildiriş sistemi istifadəçi təcrübəsini artırır.
E-hərracla bağlı risklər və məhdudiyyətlər
Hərçənd e-hərrac sisteminin üstünlükləri çoxdur, lakin bəzi risklər və çətinliklər də mövcuddur. İstifadəçilərin texniki biliklərinin kifayət qədər olmaması, elektron imzanın olmaması, bəzi hallarda internetə çıxışın zəif olması iştirakçılığın səviyyəsini aşağı sala bilər.
Digər məhdudiyyətlər isə aşağıdakılardır:
- Seçilmiş obyektlərin tam və şəffaf məlumat bazası ilə təmin olunmaması
- Yalnız e-imzaya sahib olan şəxslərin iştirak edə bilməsi
- Hərracların vaxtının dəyişməsi və ya gecikməsi
Bu səbəblə, istifadəçilərə sistemdən istifadə etməzdən əvvəl tam texniki və hüquqi məlumat almaq tövsiyə olunur.
E-hərrac və dövlət iqtisadiyyatına təsiri
Elektron hərraclar dövlət büdcəsinin gəlirlərini artırmaqla yanaşı, dövlət əmlakının daha effektiv istifadəsini təmin edir. Eyni zamanda özəlləşdirmə prosesini sürətləndirərək iqtisadi aktivliyi stimullaşdırır.
İnvestorlar üçün açıq və rəqabətli mühit yaradılması isə yerli və xarici biznes subyektlərinin Azərbaycandakı investisiya fəaliyyətinə marağını artırır. Bununla da dövlət, ictimaiyyət və sahibkarlar arasında qarşılıqlı etimad formalaşır.
E-hərrac sisteminin gələcək inkişaf istiqamətləri
Azərbaycan Respublikasının rəqəmsal iqtisadiyyat sahəsindəki inkişaf planları e-hərrac sisteminin də təkmilləşdirilməsini nəzərdə tutur. Bu istiqamətdə aşağıdakı tədbirlər planlaşdırılır:
- Süni intellekt və avtomatlaşdırılmış qərar sistemlərinin tətbiqi
- Mobil identifikasiya və biometrik autentifikasiya sistemlərinin inteqrasiyası
- Elektron müqavilələrin blokçeyn texnologiyası ilə təhlükəsizliyi
- Hərraclar üçün çoxdilli interfeysin yaradılması
Bu yeniliklər və texnoloji inteqrasiya e-hərrac sisteminin daha sürətli, təhlükəsiz və inklüziv olmasını təmin edəcək.
E-hərrac sistemi müasir dövrdə dövlət əmlakının şəffaf, səmərəli və ədalətli yollarla idarə olunmasında mühüm vasitəyə çevrilib. Bu sistem təkcə texnoloji yenilik deyil, eyni zamanda hüquqi, iqtisadi və ictimai iştirakçılığın simvoludur. Azərbaycan dövlətinin bu sahədə atdığı addımlar rəqəmsal transformasiyanın uğurlu nümunəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Əhalinin bu sistemə daha çox inteqrasiya olunması üçün maarifləndirmə tədbirləri, texniki dəstək və normativ-hüquqi sənədlərin təkmilləşdirilməsi davamlı şəkildə həyata keçirilməlidir. E-hərracın tətbiqi həm dövlətin gəlirlərinin artırılmasına, həm də vətəndaşların sərbəst və şəffaf iqtisadi fəaliyyət imkanlarının genişlənməsinə səbəb olur.
Ən Çox Verilən Suallar
E-hərrac internet üzərindən keçirilən elektron hərracdır. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları və hüquqi şəxslər iştirak edə bilərlər.
Bəli, e-hərracda iştirak üçün elektron imza tələb olunur, çünki sənədlər rəqəmsal formada imzalanır.
Qalib olmadığınız halda, depozit tam şəkildə geri qaytarılır. Qalib olduğunuzda isə ödənişin bir hissəsi kimi qəbul olunur.
Dövlətə məxsus daşınar və daşınmaz əmlaklar, torpaq sahələri, nəqliyyat vasitələri və digər aktivlər.
Hər hərracın müddəti sistem tərəfindən əvvəlcədən təyin olunur və adətən bir neçə saat çəkir.
Sistem qalibi avtomatik elan edir, sonra müvafiq sənədlər hazırlanır və əmlakın təhvil prosesi başlayır.
emlak.gov.az platformasında qeydiyyatdan keçməli, e-imzanı aktivləşdirməli və seçilmiş əmlak üzrə hərracda iştirak etməlisiniz.
Bəli, hüquqi əsaslar varsa, nəticəyə qarşı müvafiq dövlət orqanlarına müraciət etmək mümkündür.
Hərracda iştirak üçün minimum yaş həddi 18-dir.
Hərrac günləri Əmlak Xidməti tərəfindən elan olunur və sayt üzərindən yayımlanır.
