Əbəsə Surəsi: Mənası,Tərcüməsi

Qurani-Kərimdə yer alan surələrin hər biri, özünəməxsus məna yükü, tarixi konteksti və əxlaqi mesajları ilə insanın həyatına işıq tutan ilahi rəhbərlik nümunəsidir. Bu surələr arasında Əbəsə surəsi həm mövzu baxımından, həm də Allahın Rəsuluna olan xəbərdarlığı ilə xüsusilə diqqət çəkir. Məkkə dövründə nazil olmuş bu surə, Quranın sosial ədalət, bərabərlik və insan dəyəri ilə bağlı gətirdiyi ilahi prinsipləri açıq şəkildə göstərir. Əbəsə surəsi yalnız bir hadisənin təsviri deyil, həm də İslamın təbliğindəki yanaşmanı formalaşdıran, davranış modellərinə işıq salan və insanlara yönəlmiş birmənalı mesajlarla dolu bir surədir.

Surə həm Peyğəmbər Əleyhissəlamın üzərinə endirilmiş ilahi tənqid kimi qəbul edilir, həm də Quranın bütün insanlara, istər varlı, istər kasıb, istər görən, istər kor fərq qoymadan yönəldiyini vurğulayır. Əbəsə surəsinin bu cür çoxqatlı məzmunu onu yalnız dini deyil, həm də ictimai və fəlsəfi baxımdan dərindən təhlil edilməyə layiq bir surəyə çevirir.

Əbəsə surəsinin nazil olma səbəbi və tarixi kontekst

Əbəsə surəsi Məkkədə nazil olmuş və ümumilikdə 42 ayədən ibarətdir. Surənin adı onun ilk ayəsindən götürülüb: “Əbəsə və təvəllə” – yəni “Qaşqabağını tökdü və üz çevirdi.” Burada istinad edilən hadisə, İslam tarixində çox məşhur və təsirlidir. Peyğəmbərimiz bir gün Məkkənin nüfuzlu adamlarına İslamı izah etdiyi zaman görmə əngəlli bir səhabə, Abdullah ibn Ümmü Məktum yanına gəlib sual verir. Peyğəmbər bu anı daha mühüm hesab etdiyi danışıq səbəbilə önəmsəmir və ondan üz çevirir. Bunun üzərinə bu surə nazil olur və Allah Rəsuluna bu davranışa görə xəbərdarlıq edilir.

Hadisənin məğzi odur ki, Allah, heç bir insanın sosial statusuna və fiziki vəziyyətinə görə kiçildilməsini qəbul etmir. Hətta Peyğəmbər belə olsa, kasıb bir kor insanı görməməzlikdən gəlməsi qəbul edilmir. Bu hadisə təkcə konkret bir zamanın deyil, bütün zamanların təbliğ və əxlaq qaydalarına yön verən nümunə halına gəlir.

Surənin əsas mövzusu və struktur baxımından bölgüsü

Əbəsə surəsi üç əsas tematik hissədən ibarətdir. İlk bölmədə Allahın Rəsuluna yönəlik xəbərdarlıq və Allahın ümumi risalət prinsipləri bildirilir. İkinci bölmədə Quranın dəyəri, onun tərbiyəvi və mənəvi mahiyyəti vurğulanır. Üçüncü bölmədə isə insanın yaradılışı, həyat dövrü və axirət həyatı haqqında dərin düşüncəyə çağırış edilir.

Bu struktur surənin təkcə bir xəbərdarlıqla bitmədiyini, əksinə daha geniş teoloji və əxlaqi çərçivəyə malik olduğunu göstərir. Qurani-Kərimdə insanın doğuluşundan ölümünə, təbliğdən Allaha itaətə qədər hər halı bütüncül sistem kimi izah edilir və Əbəsə surəsi də bu sistemin təcəssümüdür.

“Əbəsə və təvəllə” ifadəsinin mənası və təsiri

Surənin ilk ayəsindəki ifadə “Əbəsə və təvəllə” bir tərəfdən Peyğəmbərin emosional vəziyyətini təsvir edir, digər tərəfdən isə ilahi baxışla həmin davranışa münasibəti bildirir. “Əbəsə” yəni qaşqabaq tökmək, “təvəllə” isə üz çevirmək deməkdir. Bu iki söz birgə işlədikdə, özünəməxsus psixoloji mənzərə yaradır: bir insan qarşısındakını önəmsəmir, onun varlığını görməzdən gəlir.

Məhz bu davranışa Allahın dərhal reaksiya verməsi, Quranda ilk dəfə belə açıq formada xəbərdarlığın edilməsi, İslamın təməlindəki insan bərabərliyinin necə ciddi və pozulmaz prinsip olduğunu sübut edir. Əbəsə surəsi təkcə kor Abdullah ibn Ümmü Məktumun dəyərini göstərmir, eyni zamanda görməyənlərin, zəiflərin, ehtiyaclıların da Allah qarşısında eyni haqqa sahib olduğunu bəyan edir.

Surənin insan hüquqları və bərabərlik prinsiplərinə verdiyi töhfə

İslam dünyasında insan hüquqları müasir dövrün terminləri ilə adlandırılsa da, Qurani-Kərimdə bu anlayışlar çoxdan mövcuddur. Əbəsə surəsi bu baxımdan əsas sübutlardandır. Burada həm fiziki qüsurlu şəxsin önəmliliyi göstərilir, həm də varlılara və mövqeyi olanlara üstünlük verilməsinin rədd edildiyi bildirilir. Bu, istər fərdi, istər ictimai, istər də siyasi təbliğdə ədalət prinsipinin qorunmasını vacib sayır.

Surədə diqqət çəkən əsas ideya budur ki, Allah üçün əhəmiyyətli olan şəxsin ictimai nüfuzu deyil, qəlbinin təmizliyi və iman meyli ilə yaxınlaşmaq istəyidir. Bu mesaj, islam cəmiyyətlərinin təməl fəlsəfəsinə çevrilməli və bütün zamanlarda unudulmamalıdır.

Qurani-Kərimin tərbiyəvi vəzifəsi Əbəsə surəsində necə əks olunur

Əbəsə surəsi Quranın tərbiyəvi yönünü açıq şəkildə ortaya qoyur. Quran təkcə ilahi əmrlər kitabı deyil, həm də bir əxlaq kitabıdır. Əbəsə surəsində Rəsulun etdiyi bir davranışın tənqid olunması, digər müsəlmanlara bu cür davranışın nə qədər yanlış olduğunu göstərir. Quranın təlimləri sadəcə nazil olduğu dövrün deyil, bütün zamanların insanına ünvanlanır. Bu baxımdan surə hər bir din təbliğatçısı, müəllim, rəhbər və valideyn üçün örnək olmalıdır.

Burada verilən mesaj aydındır: heç bir şəxs, nə qədər müdrik və məqamlı olsa da, qarşısındakı insanı dəyərsiz görə bilməz. Əks halda bu, Allahın razı qalmadığı davranış olur.

İnsanın yaradılışı və həyat dövrü surənin davamında necə təqdim olunur

Surənin ortasından sonrakı ayələrdə Allah insanın yaradılışına diqqət çəkir. “İnsan nədən yaradılıb?” sualı ilə başlayaraq, insanın mərhələli şəkildə yaranması, qidalanması, ölümü və torpağa dönməsi təsvir olunur. Bu hissələrdə insanın acizliyi və Allaha möhtaclığı xatırladılır. Bütün varlığımız, rifahımız, nəslimizin davamı yalnız Allahın iradəsi ilə baş verir.

Bu dərin mənalı təsvirlər, insanı təkəbbürdən çəkindirməyə, Allahın qarşısında təvazökarlığa çağırmağa xidmət edir. İnsan öz mənşəyini, həyat prosesini və aqibətini dərk etdikdə daha vicdanlı, mehriban və mərhəmətli olmağa meyillidir. Əbəsə surəsi bu anlayışı elə poetik və dərindən çatdırır ki, onu hər oxuyan insan daxilində təlatüm hiss edir.

Əbəsə surəsinin təbliğ və ünsiyyət mədəniyyətinə təsiri

Surənin verdiyi dərslərdən biri də təbliğ və ünsiyyət mədəniyyətidir. Peyğəmbər örnəyində göstərilir ki, hətta ən doğru olan bir məqsəd (yəni dini yaymaq) belə yanlış vasitə ilə həyata keçirilərsə, Allahın qəzəbinə səbəb ola bilər. Bu, müasir dövrdə təbliğatçılara, din alimlərinə, müəllimlərə çox mühüm mesajdır. Ünsiyyət qurulan insanların sosial vəziyyəti, fiziki məhdudiyyətləri, təhsil səviyyəsi nəzərə alınmadan edilən təbliğat faydalı olmur, əksinə mənfi nəticələr doğura bilər.

Əbəsə surəsi insanlara dinin yayılmasında necə həssas, anlayışlı, mərhəmətli və bərabərlikçi olunmalı olduğunu göstərən nümunədir.

Əbəsə surəsi yalnız bir davranışın tənqidi deyil, həm də bir məktəbdir. Bu məktəb insanı öz davranışlarını, niyyətlərini və münasibətlərini dərin təhlil etməyə çağırır. Surənin ilk ayələri Peyğəmbərə xəbərdarlıqdırsa, sonrakı ayələri ümumilikdə insanlığın əxlaqi və mənəvi inkişafı üçün göndərilən bir nurdur. Bu surədəki ayələr, Quranın necə həm tərbiyəvi, həm ədalətli, həm də bəşəri mesajlarla zəngin olduğunu göstərir. Müsəlman cəmiyyətləri bu surədən alacaqları dərslərlə daha insani, daha bərabərlikçi və daha mərhəmətli ola bilər. Hər bir müsəlmanın bu surəni oxuyarkən yalnız bir hadisəni xatırlaması deyil, eyni zamanda bu hadisəni öz həyatında təkrarlamamağa çalışması vacibdir. Əbəsə surəsi hər bir insan üçün güzgüdür və bu güzgüdə hər kəs öz mənəvi əksini görə bilər.

Ən Çox Verilən Suallar