Əbu Cəhl İslam tarixi və ərəblərin ictimai-siyasi həyatında çox mühüm və mürəkkəb bir fiqur kimi tanınır. Onun adı Quran və Sünnədə “küfrün, inadkarlığın və düşmənçiliyin simvolu” olaraq yadda qalmışdır. Əsl adı Əmr ibn Hişam olan Əbu Cəhl Qurayş qəbiləsinin mənsublarından biri, Məkkənin ən nüfuzlu və varlı adamlarından sayılırdı. Onun İslamın ilk illərində Məhəmməd peyğəmbərə və ilk müsəlmanlara qarşı göstərdiyi düşmənçilik, qatı müqavimət və təzyiqlər İslam tarixi üçün klassik nümunələrdəndir. Əbu Cəhlin həyatı, fəaliyyəti, şəxsiyyəti, ailə nəsli, siyasi və dini mövqeyi, Quran və hədislərdəki yeri, eləcə də sonu, müsəlmanların bu şəxsə münasibəti hər zaman maraq doğurmuş və müxtəlif aspektlərdən tədqiq edilmişdir. Onun simasında cəhalət, təkəbbür, inad və Allahın ayələrinə qarşı çıxmaq, haqqı qəbul etməmək kimi mənfi xüsusiyyətlər təcəssüm edir.
Əbu Cəhlin əsil adı, nəsli və ailəsi
Əbu Cəhlin əsl adı Əmr ibn Hişam ibn Muğira əl-Məxzumi idi. Qurayşın ən nüfuzlu tayfalarından olan Bəni Məxzumun başçılarından biri hesab edilirdi. Atası Hişam ibn Muğira Məkkənin tanınmış zadəganlarından idi. Əbu Cəhlin anası Əsma bint Müntəfiq, nəsli isə Əbdüddər klanına bağlı idi. Əbu Cəhl evli idi, övladları var idi və onun ailəsi İslamdan əvvəl Məkkədə nüfuz və var-dövlət baxımından öncül mövqedə dayanırdı.
Əbu Cəhlin uşaqlıq və gənclik illəri
Əbu Cəhl uşaq yaşlarından bəri liderlik xüsusiyyətləri, cəsarəti və nitq qabiliyyəti ilə seçilirdi. Gəncliyində dövrünün adət-ənənələrinə dərindən bələd olmuş, ticarət, siyasi və ictimai əlaqələri ilə Qurayş elitasında xüsusi yer tutmuşdu. Məkkədə “Əbu-l-Həkəm” (hikmət sahibi, ağsaqqal) ləqəbi ilə tanınırdı, lakin İslamın zühurundan sonra müsəlmanlar tərəfindən “Əbu Cəhl” (cəhalət atası) adlandırıldı.
İslamın zühuru və Əbu Cəhlin ilk reaksiyaları
Məhəmməd peyğəmbər İslamı təbliğ etməyə başladıqda, Qurayş elitası arasında ilk narahatlıq yaradanlardan biri məhz Əbu Cəhl oldu. O, İslamın yeni ideyalarının Qurayşın sosial, iqtisadi və dini strukturlarına təhlükə olacağını tezliklə dərk etdi və ilk gündən İslama qarşı kəskin mövqe tutdu. Onun fəaliyyəti Qurayş rəhbərliyində müsəlmanlara qarşı təqib və təzyiqlərin təşkili ilə səciyyələnirdi.
İslamın ilk illərində müsəlmanlara qarşı düşmənçilik
Əbu Cəhl Məkkədə Məhəmməd peyğəmbərə və ilk müsəlmanlara qarşı zorakılıq, fiziki və psixoloji təzyiqlərin təşkilatçısı və əsas icraçılarından biri kimi çıxış edirdi. O, xüsusilə Bilal ibn Rəbah kimi azad və ya kölə müsəlmanlara amansız işgəncələr verirdi. Əbu Cəhlin İslam və müsəlmanlara qarşı sərt davranışları bir neçə səbəbdən irəli gəlirdi: status və hakimiyyətini qorumaq, iqtisadi maraqlarını müdafiə etmək, Qurayşın mövcud dini sistemini saxlamaq istəyi və şəxsi kin-küdurəti.
Əbu Cəhlin Quranda və hədislərdə yeri
Quranın bir sıra ayələrində, xüsusilə Ələq, Məaric və digər surələrdə, açıq şəkildə olmasa da, Əbu Cəhlin davranış və düşüncəsinə işarə edilir. Məsələn, Ələq surəsinin son ayələrində Allahın ayələrini inkar edən, haqqı görməyən və peyğəmbəri təkzib edən adamdan bəhs olunur. Hədislərdə isə Əbu Cəhlin adı birbaşa çəkilir və onun küfr, təkəbbür və haqqa qarşı inadkarlığı sərt şəkildə qınanır. O, “bu ümmətin fironu” adlandırılmışdır.
Məkkədə müsəlmanlara qarşı təşkil olunan müqavimət və sosial təcrid
Əbu Cəhlin rəhbərliyi altında Qurayş rəhbərliyi müsəlmanların sosial, iqtisadi və ictimai təcridini gücləndirdi. Bəni Haşim və müsəlmanlar bir neçə il “şəb-i Əbu Talib” adlı ərazidə blokada və təcrid altında yaşamağa məcbur oldular. Əbu Cəhl burada da barışmaz mövqe tuturdu və hər cür kömək və əlaqəni qadağan etdi.
Hicrətdən sonra və Bədr döyüşünə qədərki fəaliyyət
Müsəlmanların Mədinəyə hicrətindən sonra da Əbu Cəhl İslamın yayılmasının qarşısını almaq üçün planlar qurdu, Məkkədə müsəlmanların mal-mülkünü müsadirə etdirdi, onlara qarşı hücumlar təşkil etdi. O, Qurayş ordusunun komandanı və Bədr döyüşünün əsas təşəbbüskarlarından biri idi.
Bədr döyüşü və Əbu Cəhlin ölümü
624-cü ildə baş vermiş Bədr döyüşü İslam tarixinin dönüş nöqtələrindən biri oldu. Bu döyüşdə Əbu Cəhl Qurayş ordusuna rəhbərlik edirdi. Döyüş zamanı Əbu Cəhl 15 yaşlı iki müsəlman gənc – Muaz ibn Amr və Muavviz ibn Əfra tərəfindən məğlub edildi və öldürüldü. Onun ölümü Qurayşda böyük sarsıntıya səbəb oldu və müsəlmanlar üçün böyük mənəvi qələbə idi.
Əbu Cəhlin irsi və müsəlmanların ona münasibəti
Əbu Cəhl İslam tarixində inkar, inadkarlıq, küfr və haqqı qəbul etməməyin simvolu kimi qalır. Onun adı “cəhalətin atası” kimi tarixə düşüb. Müsəlmanlar arasında Əbu Cəhlin nümunəsində hər dövr üçün bir ibrət dərsi var: haqqa qarşı inadkarlığın və küfrün sonu məğlubiyyətdir. Onun həyatı, sonu və irsi barədə Quranda və Sünnədə dərslər, xatırlatmalar çoxdur. Bəzi alimlərə görə, Əbu Cəhl İslamdan əvvəlki ərəb cəmiyyətində cəsarət, liderlik və var-dövlət simvolu olsa da, İslamın baxışında onun həyatı yanlış seçimin, inadkarlığın və haqqı danmağın klassik simvoludur.
Əbu Cəhl İslamın ilk illərində müsəlmanlara qarşı barışmaz mövqeyi, qəddarlığı və təkəbbürü ilə seçilən bir şəxsiyyət idi. Onun həyatı və sonu, dini və ictimai baxışdan cəmiyyətə mühüm dərslər verir. Əbu Cəhlin davranışları və nəticəsi haqq yolunu tərk etməyin və Allahın ayələrinə inadkarlıq göstərməyin sonunun acı olduğunu göstərir. O, həm İslam tarixində, həm də ümumbəşəri ədəbiyyatda mənfi lider, cəhalət və təkəbbür rəmzi kimi qalır.
Ən Çox Verilən Suallar
Əsl adı Əmr ibn Hişam olan Əbu Cəhl Qurayşın Məxzum tayfasının başçılarından, İslamın ilk illərində Məhəmməd peyğəmbərə ən kəskin düşmənçilik etmiş şəxs idi.
Əvvəlcə ‘Əbu-l-Həkəm’ (hikmət sahibi) ləqəbi daşıyırdı, İslamdan sonra isə müsəlmanlar tərəfindən ‘Əbu Cəhl’ – ‘cəhalətin atası’ adlandırıldı.
Mövcud sosial, dini və iqtisadi strukturların pozulmasından ehtiyat etdiyi, status və nüfuzunu qorumaq istədiyi üçün.
O, küfr, təkəbbür və inadın, haqqı inkar etməyin simvolu kimi təsvir edilir. Hədislərdə ‘bu ümmətin fironu’ adlandırılır.
Bədr döyüşündə Qurayş ordusuna başçılıq edirdi və döyüş zamanı gənc müsəlmanlar Muaz ibn Amr və Muavviz ibn Əfra tərəfindən öldürüldü.
Əbu Cəhl Bəni Məxzum nəslindəndir, varlı və nüfuzlu bir ailədə doğulub, bir neçə övladı var idi.
Təkəbbürlü, cəsarətli, bacarıqlı lider, amma eyni zamanda haqqı qəbul etməyən və barışmaz düşmən idi.
Çünki o, haqqı və həqiqəti inkar edib, İslamın inkişafına ən çox mane olan və barışmaz mövqe tutan fiqurlardan idi.
Haqq yoluna qarşı inadkarlıq və təkəbbürün sonu məğlubiyyətdir, həqiqətdən qaçmaq cəmiyyət və insan üçün faciə gətirir.
O, hər zaman cəhalət, inad, küfr və haqqı danmağın simvolu kimi mənfi xatirə olaraq anılır.
