Əbülfəz Elçibəy adı Azərbaycan tarixinə yalnız siyasətçi və dövlət başçısı kimi deyil, həm də ideoloq, alim və xalq adamı kimi həkk olunub. O, Azərbaycan xalqının müstəqillik uğrunda mübarizəsinin simvolu, milli azadlıq hərəkatının öncüllərindən biri, türk dünyasının birləşməsi ideyasını daşıyan nadir şəxsiyyətlərdəndir. Bu məqalədə Elçibəyin həyatı, fəaliyyəti, elmi mirası, siyasi irsi və bugünkü cəmiyyətdəki rolu ətraflı araşdırılır.
Soykökü və erkən həyatı
Əbülfəz Elçibəy (Əbülfəz Qədirqulu oğlu Əliyev) 24 iyun 1938-ci ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının Kələki kəndində anadan olub. Ailəsi kəndli zümrəsinə mənsub idi. Uşaqlıq illərində xalqın vətənpərvərlik ruhunda böyüdülməsi onun sonrakı mübariz və milli düşüncəli şəxsiyyət kimi formalaşmasına zəmin yaratdı.
Erkən yaşlarından elmə, ədəbiyyata və siyasətə maraq göstərən Elçibəy orta məktəbi bitirdikdən sonra Bakı Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsinə daxil olur.
Elmi fəaliyyəti və intellektual mirası
Elçibəy ərəb dili və ədəbiyyatı üzrə ixtisaslaşıb, bu sahədə dərin elmi biliklərə malik olub. Universiteti bitirdikdən sonra Misirdə (Qahirədə) elmi təcrübə keçmiş, burada ərəb mədəniyyəti ilə yaxından tanış olmuşdur.
O, Sovet Azərbaycanında ərəbşünaslıq üzrə tanınmış mütəxəssislərdən biri idi və SSRİ Elmlər Akademiyasında elmi fəaliyyətlə məşğul olmuşdur. Əsas tədqiqat sahələri:
- Ərəb xalqlarının tarix və ədəbiyyatı
- Ərəb dilinin filoloji əsasları
- Türk-ərəb mədəni əlaqələri
Əbülfəz Elçibəyin bu sahədə yazdığı əsərlər və tərcümələr Azərbaycan elmi ictimaiyyəti tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. Onun elmi əsərləri təkcə ərəbşünaslığa deyil, bütövlükdə Şərqşünaslıq məktəbinə töhfə verib.
Siyasi fəaliyyətə keçidi və Milli Azadlıq Hərəkatı
1980-ci illərin sonlarına doğru SSRİ-nin zəifləməsi fonunda Azərbaycanda milli hərəkatlar baş qaldırmağa başladı. Əbülfəz Elçibəy bu dövrdə öncül simalardan biri kimi meydana çıxdı. 1989-cu ildə Azərbaycan Xalq Cəbhəsini (AXC) təsis edənlərdən biri və onun lideri oldu.
Onun rəhbərliyi ilə AXC:
- Sovet rejiminə qarşı mübarizə apardı
- Azərbaycan xalqını milli azadlıq ideyası ətrafında birləşdirdi
- Vətəndaş cəmiyyətinin əsaslarını qoydu
Elçibəy tribunaların lideri, xalqla birbaşa təmasda olan, mitinqlərdə çıxış edən, xalqı düşünməyə və azadlığa çağıran bir fiqura çevrildi.
Prezidentlik dövrü (1992–1993)
1992-ci ilin iyun ayında keçirilən birbaşa ümumxalq seçkilərində Əbülfəz Elçibəy 60 faizdən çox səs toplayaraq Azərbaycanın 2-ci prezidenti seçildi. Bu, Azərbaycan tarixində xalqın birbaşa səsi ilə prezident seçilən ilk şəxs idi.
Prezident kimi fəaliyyəti zamanı o, bir çox mühüm addımlar atdı:
Əsas qərar və təşəbbüslər:
- Sovet ordusunun Azərbaycandan çıxarılması
- Milli ordu quruculuğu
- Türkiyə və Qərb ölkələri ilə diplomatik əlaqələrin genişləndirilməsi
- Rusiyanın 366-cı motoatıcı alayının Qarabağda iştirakına son qoyulması
- Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi təsdiqlənməsi
Lakin onun dövrü eyni zamanda ciddi daxili və xarici təzyiqlərlə, iqtisadi çətinliklərlə və Qarabağda davam edən müharibə ilə müşayiət olunurdu.
1993-cü ilin yayında Gəncə qiyamı və siyasi böhran nəticəsində hakimiyyət de-fakto əl dəyişdi və Elçibəy Bakıdan Naxçıvanın Kələki kəndinə getdi.
Prezidentlikdən sonrakı dövr
Elçibəy siyasi səhnədən çəkilmədi. 1997-ci ildə Bakıya qayıtdı və Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin yenidən təşkili və müxalifətin birləşməsi istiqamətində çalışdı. Müxtəlif siyasi bloklar və birliklərin yaradılmasında fəal rol oynadı.
O, hər zaman xalqla təmasda qaldı, çıxışlar etdi, müsahibələr verdi. Milli ideyaların daşıyıcısı və müxalif düşüncənin simvoluna çevrildi.
Yaradıcılığı və müəllifi olduğu əsərlər
Elçibəy siyasi və elmi fəaliyyətlə yanaşı, ədəbiyyat və publisistika sahəsində də zəngin irs buraxıb. Onun əsərləri ideoloji, tarixi və mədəni cəhətdən mühüm əhəmiyyət daşıyır.
Əsas kitab və yazıları:
- “Azərbaycan türklərinin soykökü” – tarixi və etnogenetik tədqiqat
- “Türkçülüyə giriş” – ideoloji manifest
- “Qan Yaddaşımız” – milli tarixə baxış
- Ərəb ədəbiyyatı ilə bağlı tərcümə və təhlil yazıları
Elçibəy haqqında yazılmış kitablar və araşdırmalar
Elçibəyin irsi təkcə öz qələmindən çıxan əsərlərlə məhdudlaşmır. Onun haqqında yazılmış onlarla kitab və monoqrafiya var. Bu əsərlər onun siyasi portretini, şəxsiyyətini və milli ideologiyasını müxtəlif bucaqlardan dəyərləndirir.
Nümunəvi kitablar:
- “Elçibəy: Düşüncələr, Faktlar, Sənədlər” (Musa Yaqub)
- “Qayıdış – Elçibəyin Bakıya dönüşü” (Eldar Namazov)
- “Milli lider və türk dünyası” (Siyasi elmlər üzrə araşdırma)
Əbülfəz Elçibəyin ölümü və məzarı
Əbülfəz Elçibəy 22 avqust 2000-ci ildə, 62 yaşında vəfat etdi. Uzun sürən xəstəlikdən (prostat vəzi xərçəngi) sonra Türkiyədə müalicə aldığı klinikada dünyasını dəyişdi. Onun ölümü bütün Azərbaycanda dərin hüznə səbəb oldu.
Elçibəy Fəxri Xiyabanda, ümummilli lider Heydər Əliyevin məzarına yaxın ərazidə dəfn olunmuşdur. Onun məzarı bu gün də ziyarət edilir, xüsusi günlərdə üzərinə gül qoyulur və anım mərasimləri təşkil olunur.
Elçibəy İrsi və Elçibəy İnstitutu
Onun xatirəsini yaşatmaq məqsədi ilə “Elçibəy İnstitutu” yaradılmışdır. Bu institut:
- Elçibəyin ideyalarını təbliğ edir
- Onun əsərlərini nəşr və tərcümə edir
- Milli şüurun inkişafına yönəlmiş layihələr reallaşdırır
- Gənc nəslə vətənpərvərlik ruhunu aşılamaq üçün seminar və tədbirlər keçirir
Bugünkü Azərbaycan cəmiyyətində Elçibəyə olan rəğbət
Əbülfəz Elçibəy bu gün də geniş ictimaiyyət arasında rəğbətlə xatırlanır. Xüsusilə milli dəyərləri qorumağa çalışan gənc nəsil arasında Elçibəyin düşüncə tərzi, sadə həyatı, səmimi çıxışları və sarsılmaz mövqeyi nümunə olaraq təqdim olunur.
Onun “Türk olmaq – böyük şərəfdir” şüarı bu gün də ictimai debatlarda, sosial şəbəkələrdə tez-tez səslənir. Milli kimliyini qorumaq istəyən hər bir azərbaycanlı üçün Elçibəyin siyasi və mənəvi mirası örnəkdir.
Əbülfəz Elçibəyin həyatı, fəaliyyəti və mirası Azərbaycan tarixində silinməz iz buraxıb. O, həm bir dövlət başçısı, həm elm adamı, həm də xalqın düşünən beyni kimi tarixə düşdü. Elçibəyin dürüstlüyü, sadəliyi və xalqa yaxınlığı onu başqa liderlərdən fərqləndirdi.
Bugünkü Azərbaycan üçün onun irsi yalnız keçmişin xatirəsi deyil, həm də gələcəyin ideoloji mayasıdır. Elçibəy yaşadığı kimi də xatırlanır: sadə, millətsevər və şəffaf.
