Əcəm: Lüğəvi Mənası, Muğamı, Xüsusiyyətləri

Azərbaycanın zəngin musiqi xəzinəsində elə adlar var ki, onların fəaliyyət sahəsi yalnız bir dövrlə məhdudlaşmır, bir epoxanın, bir mədəni düşüncə mərhələsinin təməl daşı kimi tarixdə öz möhürünü qoyur. Belə sənətkarların adı zaman keçsə də, xalqın yaddaşında əbədi olaraq yaşayır. Əcəm adı Azərbaycan musiqi sənətində bu səpkidə səslənən və təkcə bir fərdi deyil, bütöv bir estetik ənənəni, musiqi məktəbini təmsil edən anlayışa çevrilmişdir.

Əcəm Sözü – Lüğəvi Və Tarixi Mənası

Əcəm sözü ərəb mənşəlidir və ilkin anlamı ilə “ərəb olmayan”, “qeyri-ərəb”, xüsusilə də fars mənşəli insanlar üçün işlədilmişdir. Zamanla bu termin coğrafi və etnik mənalarını aşıb, mədəniyyətlərarası təsirlərlə sənət sahələrinə də keçmişdir. Əcəm sözü, xüsusilə musiqidə – muğam sistemində bir sıra janr, lad və ifa tərzlərini ifadə edən anlayış kimi formalaşmışdır. Əcəm həm də qədim Şərq musiqi sistemində xüsusi lad tipini – yəni muğamın əsas melodiya quruluşunu təmsil edir. Bu termin həm musiqişünaslıqda, həm praktiki ifaçılıqda geniş yayılmışdır.

Muğamda Əcəm Ladı Və Onun Xüsusiyyətləri

Azərbaycan muğam sistemində Əcəm ladı xüsusi yer tutur. Bu lad emosional baxımdan yüksək dramatik gərginlik, fəlsəfi dərinlik və kədərli lirika ilə xarakterizə olunur. Əcəm ladında ifa olunan muğam parçaları adətən dinləyicidə qəlbə nüfuz edən təəssürat yaradır. Əcəm ladının əsas xüsusiyyəti onun melodik quruluşundakı yarımton və tamton keçidlərinin xüsusi ardıcıllığı ilə bağlıdır.

Ənənəvi muğam icralarında Əcəm ladı əsasən Rast, Şur və Segah muğamlarında modulasiya və keçid vasitəsi kimi istifadə olunur. Əcəm muğamına aid olan melodik quruluşlar daha çox vokal imkanlara əsaslanır və mükəmməl texniki hazırlıq tələb edir. Bu səbəbdən Əcəm ladı Azərbaycan muğam ifaçılığında həm ustalıq göstəricisi, həm də sənətkarlıq sınağı hesab edilir.

Əcəm Muğamı – Klassik İfaçılıq Ənənəsinin Nümayəndəsi

Əcəm təkcə lad deyil, həm də muğamın konkret adı kimi klassik musiqi sistemində öz yerini tutmuşdur. Əcəm muğamı əsasən Rast muğamının qollarından biri hesab olunur və bu muğam özündə zəngin emosional-psixoloji mənzərə yaradır. Muğam sənətində Əcəm melodiyası xalq musiqisi ilə klassik muğam arasında bir körpü rolunu oynayır.

Əcəm muğamı adətən təkbaşına deyil, digər muğam parçaları ilə birgə ifa olunur. Onun məqam və intonasiya quruluşu ifaçılardan yüksək professional hazırlıq və improvizasiya bacarığı tələb edir. Əcəm muğamı həm də xalq musiqisi və klassik muğam sintezinin ən parlaq nümunələrindən biri kimi qəbul olunur. Bu muğamın ifasında istifadə olunan spesifik lad quruluşu Azərbaycan musiqisinin orijinallığına və milli dəyərinə işıq tutur.

Tarixi Şəxsiyyət Kimi Əcəm Xanəndələr

Əcəm adı təkcə lad və muğamla deyil, eyni zamanda bu sənətin ən parlaq ifaçıları ilə də bağlıdır. Tarixdə “Əcəm” təxəllüsü ilə tanınan və muğam ifaçılığında iz qoyan bir neçə sənətkar olmuşdur. Bunlardan biri Əcəm Əsədoğlu (19-cu əsrin sonları – 20-ci əsrin əvvəlləri) kimi tanınan məşhur xanəndədir. O, xüsusilə Şuşa musiqi məktəbinin yetirməsi olmuş, muğamın klassik ifaçılıq ənənələrinə sadiqliyi və qeyri-adi vokal qabiliyyəti ilə tanınmışdır.

Əcəm Əsədoğlu səhnə həyatında muğamı sadəcə oxumaqla kifayətlənməyib, onun fəlsəfi və psixoloji qatlarını da tamaşaçılara çatdırmağa çalışıb. O, muğamı dərin fəlsəfi monoloq kimi təqdim edən ilk ifaçılardan olmuş və öz vokal texnikası ilə Əcəm muğamına xüsusi çalarlar qatmışdır. Onun ifasında Əcəm muğamı həm də dini-mistik və irfani mənalarla zənginləşmişdir.

Əcəm İfaçılığı Və Müasir Xanəndəlik Məktəbi

Müasir dövrdə Əcəm ladı və Əcəm muğamı klassik ifaçılıq məktəblərinin vacib elementlərindən biri kimi qorunub saxlanılır və yeni nəsil xanəndələr tərəfindən ustalıqla ifa olunur. Azərbaycan Milli Konservatoriyasında və digər musiqi tədris müəssisələrində Əcəm muğamı xüsusi proqramla tədris olunur, gənc ifaçılar bu muğam vasitəsilə klassik vokal texnikanı mənimsəyirlər.

Tanınmış müasir xanəndələr – Alim Qasımov, Mənsum İbrahimov, Gülyaz Məmmədova kimi sənətkarlar Əcəm muğamını müntəzəm şəkildə ifa edir və bu ladı yeni tərzdə təqdim etməyə çalışırlar. Onların ifasında Əcəm muğamı həm klassik əsasını qoruyur, həm də yeni estetik axtarışlara cavab verir.

Əcəm Muğamının Notlaşdırılması Və Elmi Tədqiqatlar

Əcəm muğamının ilk notlaşdırılma cəhdləri Sovet dövründə baş tutmuşdur. Azərbaycanın görkəmli musiqişünasları – Üzeyir Hacıbəyli, Mir Möhsün Nəvvab, Rauf Hacıyev və Firəngiz Əlizadə bu muğamın melodik strukturunun analizini aparmış, onun sistemli not yazısına salınmasına səy göstərmişlər. Əcəm ladının xüsusiyyətləri, onun Rast və Şur ladları ilə əlaqəsi, melodik keçidləri və ritmik quruluşu haqqında müxtəlif elmi əsərlər yazılmışdır.

Əcəm muğamının elmi araşdırması həm də onu sübut edir ki, bu muğam sadəcə musiqi deyil, həm də xalqın tarixi, mənəvi dünyası və bədii təfəkkürünün bir təcəssümüdür. Bu muğam Azərbaycan muğam sistemində milli identikliyi ən dolğun əks etdirən formalardan biridir.

Teatr, Kino Və Estrada Musiqisində Əcəm Əks-Sədası

Maraqlı məqamlardan biri də budur ki, Əcəm ladı təkcə muğam sənətində deyil, həm də müasir teatr musiqisi, kino və estrada sahəsində də müəyyən qədər istifadə olunur. Müxtəlif filmlərdə və dram tamaşalarında fon musiqisi kimi Əcəm ladında yazılmış melodiyalar insan duyğularına təsir etmək üçün effektiv vasitə kimi tətbiq olunur. Bəstəkarlar bu ladın fəlsəfi və emosional potensialından yararlanaraq obrazların psixoloji vəziyyətlərini musiqi dili ilə ifadə edirlər.

Bu yanaşma Əcəm muğamının yalnız tarixi ənənə deyil, həm də müasir bədii düşüncəyə cavab verən musiqi forması olduğunu sübut edir.

Əcəm – Yaddaşlarda Qalan Mədəni İrs

Əcəm adı ilə bağlı olan bütün musiqi və mədəni irs Azərbaycanın mənəvi varlığının, bədii təfəkkürünün və emosional duyumunun ifadəsidir. Əcəm muğamı, ladı və ifaçılıq məktəbi təkcə keçmişin yox, həm də bu günün və gələcəyin mədəni sərvətidir. O, musiqidə fəlsəfi təhkiyə, emosional dərinlik və milli ruhun ən dolğun ifadələrindən biridir. Əcəm həm folklorun, həm klassikanın, həm də müasir musiqi axtarışlarının bir nöqtədə birləşdiyi məfhumdur.

Əcəm adı Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin dərin köklərindən süzülüb gələn və daim yeni nəsillərə ötürüləcək bir ruhun daşıyıcısıdır. Onunla tanış olmaq, onu yaşatmaq və inkişaf etdirmək bizim hər birimizin mədəni borcudur.

Ən Çox Verilən Suallar