Azərbaycan mədəniyyət tarixində parlaq iz qoymuş şəxsiyyətlər arasında Ədil İsgəndərovun yeri xüsusi qeyd olunur. Onun sənətə və cəmiyyətə verdiyi töhfələr nəinki öz dövrünü, hətta sonrakı illəri də əhatə edərək Azərbaycan incəsənətində yeni istiqamətlərin yaranmasına və inkişafına təkan verdi. Ədil İsgəndərov yaradıcılığı, insanlığı, peşəkarlığı, estetik baxışları və milli kimliyə bağlılığı ilə yaddaşlarda silinməz iz qoymuş bir sənətkar, pedaqoq və mədəniyyət təşkilatçısı idi. Həyatını, düşüncəsini və fəaliyyətini Azərbaycan teatrının və kino sənayesinin yüksəlişinə həsr edən bu dəyərli şəxsiyyətin zəngin irsi bu gün də yeni nəsil sənətçilər üçün məktəb rolunu oynayır.
Ədil İsgəndərovun keçdiyi həyat yolu və peşəkar fəaliyyəti milli teatr və kino məktəbinin inkişaf mərhələlərinin aydın şəkildə izlənilməsinə imkan verir. O, təkcə rejissor kimi deyil, həm də insanpərvər, tələbkar pedaqoq və yaradıcı təşkilatçı kimi tanınıb. Onun sənətə gətirdiyi yeniliklər, qurduğu məktəb, yetişdirdiyi aktyorlar və səhnə əsərləri təkcə incəsənət aləmi üçün deyil, bütövlükdə Azərbaycan cəmiyyətinin mədəni səviyyəsinin formalaşmasında mühüm rol oynayıb.
Uşaqlıq və ilk addımlar
Ədil İsgəndərov 1910-cu il mayın 5-də Şuşa şəhərində anadan olub. Azərbaycanın ənənəvi mədəniyyət beşiyi olan Şuşa, onun bədii-estetik duyumunun, musiqi və poeziya zövqünün formalaşmasında əvəzsiz rol oynadı. Hələ uşaqlıq illərindən incəsənətə maraq göstərən Ədil, ailəsinin himayəsi ilə təhsil aldı və erkən yaşlarından oxumağa, öyrənməyə həvəs göstərdi. Orta məktəbi bitirdikdən sonra Bakıya gəlir və burada peşəkar səhnə fəaliyyətinin təməlini qoyur.
1927-ci ildə Azərbaycan Dövlət Teatr Texnikumuna daxil olur. Burada dövrünün tanınmış pedaqoqları və rejissorlarından dərs alır, peşəkar səhnə təcrübəsini artırır. Onun ilk rolları, səhnədəki uğurları və yaradıcı yanaşması tezliklə diqqəti cəlb edir və Ədil İsgəndərov yeni teatr nəsli arasında seçilən simalardan birinə çevrilir.
Teatr fəaliyyəti və rejissor yaradıcılığı
1930-cu illərdən etibarən Ədil İsgəndərov Azərbaycan Dövlət Akademik Dram Teatrında çalışır. Əvvəlcə aktyor kimi tanınsa da, rejissorluq fəaliyyətinə keçməsi ilə teatr səhnəsində yeni dövrün başlanğıcını qoyur. O, klassik və çağdaş dramaturqların əsərlərinə özünəməxsus interpretasiya gətirir, tamaşalarda psixoloji dərinlik və bədii həssaslıqla fərqlənir.
Ədil İsgəndərov Azərbaycan səhnəsində ilk dəfə monumental tamaşalar, müasir və milli mövzulu pyeslər hazırlayır. Onun quruluş verdiyi “Vaqif”, “Almaz”, “Otello”, “Ölülər”, “Sevil”, “Knyaz İqor”, “Fırtına” kimi əsərlər Azərbaycan teatr tarixində unudulmaz iz qoyub. Bu tamaşalarda səhnə tərtibatı, aktyor oyununun dərinliyi, musiqi və işıq həlli rejissorun sənətkarlıq imkanlarının göstəricisi idi.
Ədil İsgəndərovun əsas xüsusiyyəti əsərlərdə milli koloritlə bəşəri ideyaların vəhdətini yaratmaq, tamaşaçıya həm milli dəyərləri, həm də ümumbəşəri düşüncə tərzini çatdırmaq idi. O, aktyorlarla işləyərkən tələbkar olmaqla yanaşı, onların daxili potensialını üzə çıxarır, hər bir obrazın fərdi xüsusiyyətlərini dərindən təhlil edirdi.
Kino sahəsində fəaliyyəti
Ədil İsgəndərovun kino sahəsində fəaliyyəti də parlaqdır. O, Azərbaycan kino sənətinin əsas inkişaf mərhələlərində yaxından iştirak edib və milli kino məktəbinin formalaşmasında önəmli rol oynayıb. 1955-1960-cı illərdə Azərbaycanfilm kinostudiyasında baş rejissor vəzifəsində çalışıb. Onun quruluş verdiyi filmlər sırasında “Böyük dayaq”, “Əsl dost”, “Əlibaba və qırx quldur”, “Mən ki gözəl deyildim”, “Onun böyük ürəyi”, “İnsan məskən salır”, “Leyli və Məcnun”, “O olmasın, bu olsun” və digər ekran əsərləri xüsusi yer tutur.
Ədil İsgəndərovun kino rejissorluğu Azərbaycan mədəniyyətinin milli xüsusiyyətlərini qorumaqla bərabər, universal kino dilinin də inkişafına yönəlmişdi. O, filmlərində insan psixologiyasını, sosial problemləri və milli dəyərləri ustalıqla birləşdirirdi. Rejissor kimi onun filmləri həm Azərbaycan, həm də sovet kino tənqidçiləri tərəfindən yüksək qiymətləndirilib, müxtəlif mükafatlara layiq görülüb.
Pedaqoji fəaliyyəti və yeni nəslin yetişdirilməsi
Ədil İsgəndərov yalnız yaradıcı işlə kifayətlənmirdi. O, uzun illər Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda (indiki Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti) dərs deyib, gənc aktyor və rejissorların peşəkar formalaşmasına mühüm töhfə verib. Onun yetirmələri arasında Azərbaycanın tanınmış sənətkarları, teatr və kino xadimləri yer alır.
Ədil müəllim tələbələrinə yalnız peşə öyrətmirdi, həm də onları sənətə, xalqa və milli mədəniyyətə sədaqətlə xidmət etməyə çağırırdı. Onun pedaqoji sistemi tələbkar və qayğıkeş münasibət üzərində qurulmuşdu. Məhz bu xüsusiyyət sayəsində, o, müəllim və müəllimlik ideyasının canlı nümunəsinə çevrilmişdi.
Cəmiyyət və mədəniyyət təşkilatçısı kimi fəaliyyəti
Ədil İsgəndərovun fəaliyyəti təkcə sənət və pedaqoji sahələrlə məhdudlaşmırdı. O, mədəniyyət təşkilatçısı kimi respublikanın incəsənət həyatında fəal iştirak edib, Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqında müxtəlif vəzifələrdə çalışıb, beynəlxalq festivallarda Azərbaycanı təmsil edib. Onun təşkilatçılıq istedadı yeni layihələrin və yaradıcı təşəbbüslərin həyata keçirilməsində mühüm rol oynayıb.
1961-ci ildə ona Azərbaycan SSR xalq artisti adı verilib, müxtəlif dövlət mükafatları və fəxri fərmanlarla təltif olunub. O, həm də Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı seçilmiş və mədəniyyət sahəsində ictimai təşəbbüslərin irəli sürülməsinə rəhbərlik etmişdir.
Ədil İsgəndərov Azərbaycan teatr və kino sənətinin ən böyük simalarından biri kimi tarixdə qalır. Onun sənətə və cəmiyyətə verdiyi töhfələr müasir Azərbaycan mədəniyyətinin əsas dayaqlarındandır. İsgəndərovun həyatı, yaradıcılığı və pedaqoji fəaliyyəti bir məktəb, bir ənənə və bir yol kimi bu gün də yaşamaqdadır. Onun sənət irsi yeni nəsillər üçün vətənə, mədəniyyətə və sənətə sevgi örnəyidir.
Ədil İsgəndərovun adı Azərbaycan incəsənətinin tarixinə qızıl hərflərlə yazılıb. O, həm yaradıcılığı, həm pedaqoji fəaliyyəti, həm də ictimai mövqeyi ilə milli kimliyin, humanist ideyaların və peşəkarlığın daşıyıcısı kimi daim yaddaşlarda qalacaq. Onun irsi daim yaşadılacaq və gələcək nəsillərin ruhunu, düşüncəsini formalaşdıracaq.
Ən Çox Verilən Suallar
1. Ədil İsgəndərov kimdir?
Ədil İsgəndərov Azərbaycan teatr və kino sənətinin görkəmli nümayəndəsidir. O, rejissor, aktyor, pedaqoq və mədəniyyət təşkilatçısı kimi fəaliyyət göstərmişdir.
2. Harada və nə zaman anadan olub?
1910-cu ildə Şuşa şəhərində anadan olub.
3. Hansı təhsil müəssisələrində oxuyub?
Azərbaycan Dövlət Teatr Texnikumunda və daha sonra Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda təhsil alıb.
4. Teatr sahəsində hansı işləri ilə yadda qalıb?
Azərbaycan Dövlət Akademik Dram Teatrında rejissor və aktyor kimi çalışıb, bir çox klassik və müasir əsərlərə uğurlu quruluş verib.
5. Kino sahəsində hansı filmlərə quruluş verib?
“Böyük dayaq”, “Əsl dost”, “Əlibaba və qırx quldur”, “Onun böyük ürəyi”, “Leyli və Məcnun”, “O olmasın, bu olsun” kimi filmlərə rejissor olub.
6. Pedaqoji fəaliyyəti barədə nə deyə bilərik?
Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda uzun illər dərs deyib, bir çox tanınmış aktyor və rejissorların yetişməsində böyük rol oynayıb.
7. Hansı mükafatlara və fəxri adlara layiq görülüb?
Azərbaycan SSR xalq artisti adına və bir çox dövlət mükafatlarına layiq görülüb.
8. İctimai fəaliyyətində nələrə imza atıb?
Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqında, Ali Sovetdə və müxtəlif mədəni tədbirlərdə fəal iştirak edib, yeni layihələrə rəhbərlik edib.
9. Ədil İsgəndərovun sənət irsinin müasir Azərbaycan üçün əhəmiyyəti nədir?
Onun sənət irsi Azərbaycan mədəniyyətinin əsas dayaqlarından biridir və yeni nəsil sənətçilər üçün məktəbdir.
10. Ədil İsgəndərovun adı Azərbaycan tarixində necə xatırlanır?
Onun adı Azərbaycan teatr və kino sənətinin qızıl fonduna daxil olub və daim hörmətlə yad edilir.
