Əhd Duası : Mənası, Dini Kökləri

İslam mədəniyyətində dua və niyaz insanın mənəvi aləminin ayrılmaz hissəsi kimi hər zaman mühüm rol oynayıb. Azərbaycan xalqının inanc və ənənələrində də dua, xüsusi ilə əhd duası qədimdən bəri xüsusi məna və əhəmiyyət kəsb edir. Əhd duası insanın bir məqsəd, niyyət və ya ehtiyacla Allahın dərgahına səmimi şəkildə üz tutması, müəyyən bir arzusuna çatmaq üçün Yaradana, müqəddəslərə, İmam Hüseyn (ə) və ya digər övliya və peyğəmbərlərə ümid etməsidir. Əhd duası fərdi iman və mənəvi inamla yanaşı, ictimai-sosial həyatın, ailə dəyərlərinin, dini mərasimlərin də ayrılmaz hissəsi kimi yaşadılır. Bu dua həm gündəlik həyatda, həm də dini mərasim və ziyarətlərdə xüsusi ruh yüksəkliyi ilə oxunur, insanların çətinliklərə səbr, ümid və təvəkkül ilə yanaşmasına səbəb olur. Əhd duası, xüsusilə müsəlman dünyasında, o cümlədən Azərbaycanda min illərdir insanlar arasında yayılıb və nəsildən-nəslə ötürülür.

Əhd duasının mənası və dini kökləri

Əhd sözü ərəbcə “and”, “müqavilə”, “söz”, “qəti qərar” mənasında işlədilir. Dini baxımdan, əhd insanın Allahla və ya müqəddəslərlə öz arasında bağladığı mənəvi razılaşmadır. Əhd duası isə, əsasən, bir niyyət, arzunun yerinə yetməsi üçün Allahdan kömək və şəfaət dilənərkən oxunan, xüsusi məzmunlu duadır. İslamda əhdin yerinə yetirilməsi iman və əxlaqın tələbi hesab olunur. Qurani-Kərimdə dəfələrlə əhdə vəfa etməyin vacibliyi qeyd olunub: “Əhdə vəfa edin. Çünki əhd barədə soruşulacaqdır” (İsra surəsi, 34-cü ayə). Beləliklə, əhd duası insanın Uca Yaradana və müqəddəs şəxsiyyətlərə dərin inam və bağlılığının, eyni zamanda mənəvi öhdəlik hissinin təzahürüdür.

Əhd duasının tarixi və ənənəvi yeri

Əhd duası yalnız İslam mədəniyyəti ilə məhdudlaşmır, ümumilikdə Şərqdə və Qafqaz xalqlarının dini ənənələrində köklü şəkildə yer alır. Xüsusilə Aşura və Məhərrəm aylarında, imam Hüseyn (ə) və Kərbəla şəhidləri xatirəsinə edilən mərasimlərdə, habelə ziyarətgahlarda və övliya məzarlarında əhd duası xüsusi yer tutur. Ənənəyə görə, insanlar böyük bir arzusu və ya ehtiyacı olduqda Allahın adını, peyğəmbərləri və imamları şəfaətçi tutaraq dua edir, bir əhd verir: “Əgər istəyim yerinə yetərsə, filan xeyir iş görəcəyəm, nəzir verəcəyəm, sədəqə verəcəyəm…” Müxtəlif bölgələrdə əhd duasının məzmunu və qaydaları fərqli ola bilər, lakin əsas məqam səmimiyyət və niyyətin təmizliyidir.

Əhd duasının oxunma qaydası və mərasimləri

Əhd duası şəxsi və ya kollektiv şəkildə, evdə, məsciddə, ziyarətgahda və ya müqəddəs yerlərdə oxuna bilər. Adətən, dua öncəsi insan qəlbini saflaşdırır, niyyətini müəyyən edir və ehtiyacını Allaha bildirir. Dua zamanı insan bəzən əllərini açır, qibləyə tərəf yönəlir, ürəkdən və səssiz şəkildə dua edir. Xüsusilə Aşura, İmam Hüseyn (ə) ziyarəti və ya digər dini mərasimlərdə xüsusi dua kitablarından və ya hafizlərdən istifadə olunur. Əhd duası bəzən dini mərasimlərin sonunda, qurban və ya nəzir vermə ərəfəsində, yeni başlanğıclar zamanı, xəstələrin şəfası və ya uşaqların salamatlığı üçün xüsusi niyyətlə oxunur. Əhd duaları ənənəvi mətnlərlə yanaşı, bəzən insanın öz sözləri və istəkləri ilə də ifadə edilir.

Əhd duasının sosial və ailəvi həyatda rolu

Azərbaycanda əhd duası ailələrin, fərdlərin və hətta bütöv icmaların mənəvi həyatında mühüm yer tutur. Xüsusilə ailə problemləri, xəstəlik, uşaqların təhsili, işsizlik, miqrasiya, müharibə və digər çətin dövrlərdə insanlar birgə əhd dua mərasimləri keçirirlər. Çox zaman qadınlar ailə üzvlərinin salamatlığı, gənclərin xoşbəxtliyi və uğurlu gələcəyi üçün birgə dua edir, əhd edir, nəzir və sədəqə verir. Hər bölgədə əhd duası və nəzir ənənələri xüsusi formalarda qorunub saxlanılıb. Əhd duası ailə və cəmiyyət üzvləri arasında həmrəyliyi, ümid və mənəvi dəstəyi gücləndirir.

Əhd duasının növləri və nümunə mətnləri

Əhd duasının bir neçə növü mövcuddur. Ən məşhurları İmam Zaman (ə.f.) üçün “Dua-Əhd”, İmam Hüseyn (ə), İmam Əli (ə), İmam Rza (ə) və digər müqəddəs şəxslər üçün oxunan dualardır. Xalq arasında yayılmış dua nümunələri aşağıdakılardır: “Ya Allah, bu niyyətim qəbul olarsa, nəzir kəsəcəyəm”, “Uşağım sağalsa, Kərbəlaya ziyarət edəcəyəm”, “İmtahanı keçsəm, sədəqə paylayacağam”, “Ailəmdə barışıq olsa, 40 gün dua edəcəyəm” və s. Eyni zamanda, Qurandan ayə və surələr də əhd duası üçün oxunur, məsələn, “Fatihə”, “İxlas”, “Ayətül-kürsi”, “Yasin” surələri. Rəsmi dua mətnləri isə xüsusi dua kitablarında yer alır.

Əhd duasının qəbul olunma şərtləri

Əhd duasının qəbul olunması üçün İslam alimləri və ruhani şəxslər bir neçə əsas şərt göstərir. Bunlara ixlas və səmimiyyət, haramdan uzaq durmaq, halal ruzi, paklıq, əvvəlki əhdə vəfa, günahlardan tövbə, səbr və təvəkkül daxildir. İnsan Allaha və müqəddəs şəxslərə səmimi, təmiz qəlblə üz tutarsa, duaların qəbul olacağına dair inam güclənir. Əhdin yerinə yetirilməsi dini və mənəvi baxımdan çox vacibdir, çünki Allah-Təala Quranda əhdə vəfa etməyi təkid edir.

Əhd duası və nəzir ənənəsi

Əhd duası tez-tez nəzir və sədəqə ilə müşayiət olunur. Nəzir – insanın duası, arzusu qəbul olunduqdan sonra yerinə yetirməli olduğu bir xeyir iş, ibadət, qurban və ya maddi yardımdır. Azərbaycanda nəzir ənənəsi həm fərdi, həm də kollektiv şəkildə yaşadılır. Əhd tutan şəxs və ya ailə nəzirini yerinə yetirmək üçün qurban kəsir, məscidə və ya kasıblara ianə verir, ehsan süfrələri açır. Bu ənənə həm mənəvi borcun, həm də sosial həmrəyliyin simvoludur.

Əhd duasının mənəvi və psixoloji təsiri

Əhd duası insanın daxili dünyasında ümid, ruhi rahatlıq, mənəvi möhkəmlik yaradır. Çətinliklər qarşısında Allahdan kömək istəmək, niyyət və arzunu dua ilə dilə gətirmək insanı səbrə, mübarizəyə və ümidə sövq edir. Bu dua həm də stress və narahatlıq hallarının azalmasına, insanın ruh yüksəkliyinin qorunmasına səbəb olur. Əhd duası insanın öz daxili ilə səmimi söhbəti, Allaha güvəni və imanının möhkəmlənməsi üçün güclü vasitədir.

Müasir dövrdə əhd duasının rolu və cəmiyyətə təsiri

Müasir Azərbaycanda əhd duası dini mərasimlərdə, ziyarətgahlarda, ailə içində və ictimai həyatın müxtəlif sferalarında yenə də aktuallığını qoruyur. İnternet və sosial şəbəkələr vasitəsilə dua mətnləri, dini məlumatlar, onlayn dua oxuma imkanları daha geniş yayılıb. Gənc nəsil arasında da əhd və nəzir ənənəsi yaşayır, insanlar ən çətin anda ümidini dua və əhdə bağlayır. Bu, cəmiyyətin mənəvi birliyini və dəyərlərinin qorunmasını təmin edir.

Əhd duası Azərbaycan xalqının və İslam dünyasının mənəvi irsinin dəyərli hissəsidir. O, yalnız dini rituallar deyil, insan həyatının bütün çətin və xoşbəxt anlarında sarsılmaz dayaqdır. Əhd duası insanın ruhunu, ailə və cəmiyyətin həmrəyliyini, Allaha və müqəddəs şəxslərə bağlılığını gücləndirir. Həm dini, həm psixoloji, həm də sosial baxımdan əhd duası bəşəriyyətin yüzillərlə sınaqdan çıxmış mənəvi qüvvəsidir. Onun yaşadılması və gələcək nəsillərə ötürülməsi mənəvi inkişaf üçün mühüm amildir.

Ən Çox Verilən Suallar