Əhəng: İnşaat, Məişətdə Rolu

Əhəng sözü Azərbaycan dilində əsasən iki istiqamətdə işlənir: maddi-substansial və simvolik-mənəvi. Maddi baxımdan əhəng kalsium oksidin (CaO) elmi adı, yəni xalq arasında “yanmış əhəng” kimi tanınan ağ rəngli, bərk, suda asanlıqla əriyən inşaat və sənaye materialıdır. Eyni zamanda, əhəng musiqidə səs harmoniyası, söz və səslərin vəhdəti, rənglərin və bədii təsvirlərin uyumu kimi poetik və obrazlı məna daşıyır.

Əhəngin lüğəvi kökü qədim türk və fars dillərinə söykənir və əsasən “ağartmaq”, “ağ rəng vermək”, “harmoniya yaratmaq”, “uyğunluq” kimi anlayışları özündə birləşdirir. Tarix boyu əhəng həm material, həm də simvolik resurs kimi mədəniyyət və təsərrüfatın ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir.

Əhəngin inşaat və məişətdə rolu

Əhəng maddəsi qədim zamanlardan bu günə qədər inşaat və məişətdə ən çox istifadə olunan materiallardan biridir. Əhəng, əsasən, daş və kərpic binaların inşasında suvaq, yapışdırıcı və ağartma vasitəsi kimi istifadə olunur. Onun antibakterial və dezinfeksiyaedici xüsusiyyətləri, elastikliyi və davamlılığı insanlara təbii və etibarlı quruluşlar tikməyə imkan verir. Əhəng məhlulu divarların, tavanların və müxtəlif səthlərin ağardılması üçün geniş tətbiq edilir.

Əhəngin ev təsərrüfatında istifadəsi, xüsusilə kənd yerlərində geniş yayılıb. Xüsusilə taxıl anbarlarının, mal-qara tövlələrinin, su quyularının dezinfeksiyasında əhəng məhlulu vacib rol oynayır. Əhəngin tərkibindəki aktiv maddələr mikrobları məhv edir, pis qoxuları aradan qaldırır, tikililərin və ərzaq məhsullarının daha uzun müddət saxlanmasını təmin edir.

Bundan əlavə, bağçılıqda və əkinçilikdə torpağın pH balansının tənzimlənməsi üçün də əhəng istifadə olunur. Torpağın turşuluğu artdıqda əhəng əlavə etməklə torpaq daha məhsuldar və əlverişli hala gətirilir. Bağlarda ağac gövdələrinin əhəng məhlulu ilə ağardılması həm ziyanvericilərdən qorunma, həm də dekorativ görünüş baxımından faydalıdır.

Əhəngin kimyəvi və texnoloji xüsusiyyətləri

Kimyəvi baxımdan əhəng kalsium oksiddir və əsasən əhəngdaşının (kalsium karbonat) yüksək temperaturda yandırılması ilə əldə olunur. Bu proses zamanı əhəngdaşı parçalanır, karbon qazı çıxır və nəticədə təmiz kalsium oksid – “yanmış əhəng” alınır. Əhəng su ilə qarışdırıldıqda sönmüş əhəng (kalsium hidroksid) əmələ gəlir. Sönmüş əhəng inşaatda, kənd təsərrüfatında, kimya və qida sənayesində geniş tətbiq olunur.

Əhəng asanlıqla rənglənir, digər inşaat materialları ilə yaxşı birləşir, həmçinin təbii filtr və dezinfeksiyaedici kimi faydalıdır. Əhəngin əsas üstünlükləri onun ekoloji təhlükəsizliyi, ucuz başa gəlməsi və təbii sərvət kimi geniş yayılmasıdır. Müasir texnologiyalarda, o cümlədən poladəritmə, şəkər istehsalı, dərman və əczaçılıq sənayesində də əhəng geniş istifadə edilir.

Əhəngin musiqidə və ədəbiyyatda simvolik mənası

Azərbaycan dilində əhəng təkcə maddi substansiya deyil, həm də ahəng, yəni harmoniya, uyğunluq, səs və ritmin vəhdəti, melodiyanın gözəlliyi anlamında işlədilir. Xüsusilə musiqi və poeziyada əhəng sözün, səsin, mətnin və obrazların harmoniyası, insanda estetik zövq doğuran bir vəhdət kimi qəbul olunur. Musiqiçilər bir melodiyanın və ya ifanın “əhəngdar”, “səs ahəngli” olduğunu deyərkən, burada məhz səs uyğunluğu, musiqi harmoniyası nəzərdə tutulur.

Ədəbiyyatda və bədii yaradıcılıqda əhəng obrazı poeziya, nəsr və dram əsərlərinin ritmi, struktur bütövlüyü və daxili uyğunluq hissi ilə bağlıdır. Azərbaycan xalq mahnılarında, aşıq yaradıcılığında, klassik poeziyada əhəng və ahəngsizlik mövzuları mütəmadi işlənir. Ahəngli söz, musiqi və həyat bir-biri ilə birləşərək insanda zövq və ruh yüksəkliyi yaradır.

Əhəngin xalq inancında və mədəni irsdə yeri

Əhəng Azərbaycan xalqının gündəlik həyatında, inanc və rituallarında, həm də milli irs nümunələrində tez-tez rast gəlinən motivlərdəndir. Kənd yerlərində evlərin, həyətlərin, qəbiristanlıqların, hətta yeni tikililərin əhənglənməsi təmizliyin, paklığın və mənəvi saflaşmanın rəmzi kimi dəyərləndirilir. Əhəngin “ağ” rəngi paklıq, məsumluq və günahsızlıq simvoludur.

Azərbaycan mifologiyasında və xalq nağıllarında əhəng bəzən qoruyucu güc, mənfi enerjidən təmizləyici vasitə, ailə və evin bərəkət simvolu kimi təqdim olunur. Əhənglənmiş divarlar, qapı və pəncərələr bəd nəzərdən qorunmaq, evə ruzi və bərəkət gəlməsi üçün seçilən ənənəvi üsullardandır.

Əhəngin ekoloji və sağlamlıq baxımından əhəmiyyəti

Əhəng təkcə inşaatda və sənayedə deyil, həm də ətraf mühitin qorunması, suyun və torpağın təmizlənməsi, sanitariya və gigiyenada da mühüm rol oynayır. Əhəng vasitəsilə su mənbələri təmizlənir, torpaqda ziyanlı mikroorqanizmlər, göbələklər və zərərli maddələr neytrallaşdırılır. Mal-qara üçün tövlələrin dezinfeksiyasında və ərzaq saxlanan anbarların təmizliyində əhəng məhlulu ən ucuz və effektiv vasitə sayılır.

Ev təsərrüfatında əhənglə dezinfeksiya həm antik dövrlərdə, həm də bu gün – xüsusilə kənd yerlərində çox geniş yayılıb. Suda həll olmuş əhəng maddələri patogen mikroorqanizmləri məhv edir və insan sağlamlığı üçün təhlükənin qarşısını alır.

Əhəngin müasir istifadəsi və alternativləri

Texnoloji inqilab və müasir inşaat materiallarının meydana çıxması ilə ənənəvi əhəngdən istifadə bir qədər azalsa da, o hələ də bir çox sahələrdə əvəzsizdir. Ekoloji cəhətdən təmiz və zərərsiz olması, əlçatan və ucuz başa gəlməsi, müxtəlif rəng və formalarda istehsal imkanı əhəngin müasir dövrdə də aktuallığını qorumasını təmin edir.

Alternativ olaraq sement, müxtəlif sintetik yapışdırıcılar, boya və dezinfeksiyaedici vasitələr bazara çıxarılsa da, kənd yerlərində və bəzən şəhər məkanlarında əhəngə üstünlük verilir. Bağçılıq və kənd təsərrüfatında, ekoloji təmiz və zərərsiz məhsullar üçün hələ də əhəng ən yaxşı seçimdir.

Əhəngin Azərbaycan dilində obrazlı və ifadəvi işlənməsi

Əhəng Azərbaycan ədəbi dilində, xüsusilə poeziyada və məcazlı ifadələrdə estetik və mənəvi çalarlarla zənginləşib. “Əhəng kimi saf”, “divarı əhəngləmək”, “əhəng ağlığı”, “ahəngdar həyat” kimi ifadələr yalnız maddi deyil, həm də mənəvi saflığı, harmoniyanı və tarazlığı vurğulayan bədii obrazlar kimi işlədilir.

Əhəngin musiqi və bədii mətnlərdə işlənməsi ruhun dincliyi, daxili tarazlıq, insanın özünə və ətrafına olan münasibətinin poetik göstəricisinə çevrilib. Bu, Azərbaycan dilinin bədii və semantik imkanlarının, xalq düşüncəsinin və mədəniyyətinin zənginliyinin nümunəsidir.

Əhəng Azərbaycan xalqının gündəlik həyatında, dilində, inanc və mədəniyyətində ayrılmaz və çoxqatlı dəyərə malikdir. O, həm maddi, həm simvolik, həm də poetik mənada paklıq, təmizlik, uyğunluq və harmoniya rəmzidir. Əhəng tikintidən tutmuş, kənd təsərrüfatı, ekoloji gigiyena, musiqi, poeziya və xalq rituallarına qədər bir çox sahədə xalqımızın həyat tərzinin və dünyagörüşünün ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Əhəngin bu çoxşaxəli rolu Azərbaycan dilinin və mədəniyyətinin zənginliyini və tarixi davamlılığını əks etdirir.

Ən Çox Verilən Suallar