Azərbaycan mədəniyyətinin zəngin irsində fəlsəfi və ədəbi irsin önəmli nümayəndələrindən biri də Əhvədi Marağalıdır. O, XIII əsrin sonları ilə XIV əsrin əvvəllərində yaşamış, həm filosof, həm də şair kimi tanınmışdır. Əhvədi Marağalı, xüsusilə “Cami-Cəm” adlı əsəri ilə məşhurdur. .
Həyatı və Təhsili
Əhvədi Marağalı, təxəllüsü ilə tanınan Rüknəddin Əhvədədin ibn Hüseyn, 1271-ci ildə indiki Azərbaycanın Marağa şəhərində doğulmuşdur. O dövrün ən böyük mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan Marağada təhsil almışdır. Ərəb, fars dillərini, fəlsəfə, məntiq, təbiət elmləri və ilahiyyat sahələrində dərindən biliklərə yiyələnmişdir. Bəzi mənbələrə görə, Əhvədi əvvəlcə “Safi” təxəllüsü ilə yazmışdır. O, həmçinin təcəvvüf təriqətinin rəhbərlərindən biri olmuşdur.
XIV əsrin əvvəllərində böyük bir alim və şair kimi tanınmağa başlayan Əhvədi Marağalı, həm də sosial fəlsəfə ilə məşğul olub və dövrün digər mütəfəkkirləri ilə müzakirələrə qatılmışdır. Onun əsərləri, zamanının ənənəvi fəlsəfi düşüncə tərzini əks etdirir və şərq fəlsəfəsinin inkişafına böyük təsir göstərmişdir.
Əsərləri və Ədəbi Yaradıcılığı
Əhvədi Marağalı, zəngin ədəbi irsə sahib bir şair və mütəfəkkir olmuşdur. Onun əsərləri arasında qəzəllər, rübailər, qitələr və qəsidələrdən ibarət bir divan, həmçinin “Dəhnamə” (Məntiqül-üşşaq) adlı 525 beytdən ibarət bir poema və ən məşhur əsəri olan “Cami-Cəm” adlı didaktik-fəlsəfi məsnəvi yer alır. “Cami-Cəm” əsəri, 9142 misradan ibarət olub, həyatın mənası, insanın özünü dərk etməsi və Tanrı eşqinə çatması mövzularını əhatə edir. Əsər, həmçinin elmə və biliyə olan ehtiramı ilə diqqət çəkir.
Bu əsərdə, fəlsəfi və dini suallar ətrafında geniş mülahizələr irəli sürülür. Əhvədi, öz əsərində həyatın məqsədini və insanın Tanrı ilə əlaqəsini aydınlaşdırmağa çalışmış, insanın özünü dərk etməsinin əhəmiyyətini vurğulamışdır. Bu əsər, həm dövrünün, həm də sonrakı dövrlərin ədəbiyyatına böyük təsir göstərmişdir.
“Cami-Cəm” Əsəri: Elm və Fəlsəfənin Təsviri
Əhvədi Marağalının “Cami-Cəm” əsəri, adını əfsanəvi İran padşahı Cəmşidin camından alır. Bu camda olduğu kimi, əsərdə də hər məsələyə cavab tapmaq mümkündür. Əsər, üç hissədən ibarət olub, elmə və biliyə olan ehtiramı ilə seçilir. Əhvədi, əsərində həyatın müxtəlif aspektlərini, insanın daxili aləmini və Tanrı ilə əlaqəsini fəlsəfi bir dillə təqdim edir. “Cami-Cəm” əsəri, həm dövrünün, həm də sonrakı dövrlərin ədəbiyyatında böyük yer tutur və hələ də dərindən oxunur və təhlil olunur.
Əsərdə insanın daxili inkişafı və mənəvi təkamülü barədə düşüncələr irəli sürülür. Əhvədi Marağalı, insanın yalnız maddi həyatı ilə kifayətlənməməli olduğunu, ruhunun və zehninin də inkişaf etməsinin vacib olduğunu bildirmişdir. Bu fəlsəfi baxışlar, o dövrün təfəkkür tərzindəki ciddi dəyişiklikləri əks etdirir.
Əhvədi Marağalının Azərbaycan ədəbiyyatındakı Yeri
Əhvədi Marağalı, Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında mühüm rol oynamışdır. Onun əsərləri, xüsusilə “Cami-Cəm”, fəlsəfi və ədəbi dəyərləri ilə diqqət çəkir. Əhvədi, həmçinin təcəvvüf təriqətinin rəhbərlərindən biri olaraq, mistik düşüncənin inkişafına töhfə vermişdir. Onun əsərləri, yalnız Azərbaycan ədəbiyyatında deyil, ümumilikdə Şərq ədəbiyyatında da mühüm yer tutur. Əhvədi Marağalı, dövrünün ədəbi ənənələrini qoruyub saxlayaraq, müasir Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafına da əhəmiyyətli təsir göstərmişdir.
Onun əsərləri, həm ədəbiyyat, həm də fəlsəfə sahələrində möhtəşəm bir irs qoymuşdur. Əhvədi Marağalı, yalnız ədəbi bir fiqur olmaqla qalmaz, həm də sosial və fəlsəfi mülahizələrini öz əsərlərində gözəl bir şəkildə ifadə edərək, zamanının mütərəqqi düşüncələrini təmsil etmişdir. Bu baxımdan, Əhvədi Marağalı həm Azərbaycan, həm də ümumilikdə Şərq mədəniyyətindəki dərin fəlsəfi və ədəbi dəyərləri birləşdirən mühüm bir şəxsiyyətdir.
Əhvədi Marağalı, Azərbaycan ədəbiyyatının və fəlsəfəsinin önəmli nümayəndələrindən biridir. Onun əsərləri, həm ədəbi, həm də fəlsəfi baxımdan zəngin və dərin məzmunlara malikdir. “Cami-Cəm” əsəri, həyatın mənası, insanın özünü dərk etməsi və Tanrı eşqinə çatması mövzularını fəlsəfi bir dillə təqdim edir. Əhvədi Marağalının irsi, bu gün də Azərbaycan ədəbiyyatında və fəlsəfəsində mühüm yer tutur və gələcək nəsillər üçün dəyərli bir xəzinədir.
Ən Çox Verilən Suallar
- 1. Əhvədi Marağalı kimdir?
- Əhvədi Marağalı, XIII əsrdə yaşamış Azərbaycan filosofu və şairidir. O, “Cami-Cəm” adlı fəlsəfi əsəri ilə tanınır.
- 2. “Cami-Cəm” əsəri nə haqqında yazılıb?
- “Cami-Cəm” əsəri, həyatın mənası, insanın özünü dərk etməsi və Tanrı eşqinə çatması mövzularını əhatə edir.
- 3. Əhvədi Marağalının digər əsərləri hansılardır?
- Əhvədi Marağalının digər əsərləri arasında qəzəllər, rübailər, qitələr və qəsidələrdən ibarət bir divan, həmçinin “Dəhnamə” adlı 525 beytdən ibarət bir poema yer alır.
- 4. Əhvədi Marağalı hansı təriqətin rəhbərlərindən biridir?
- Əhvədi Marağalı, təcəvvüf təriqətinin rəhbərlərindən biridir.
- 5. Əhvədi Marağalının “Cami-Cəm” əsəri hansı dövrün ədəbiyyatına təsir göstərmişdir?
- “Cami-Cəm” əsəri, yalnız Azərbaycan ədəbiyyatında deyil, ümumilikdə Şərq ədəbiyyatında da mühüm yer tutmuşdur.
- 6. Əhvədi Marağalı hansı şəhərdə doğulmuşdur?
- Əhvədi Marağalı, 1271-ci ildə Marağa şəhərində doğulmuşdur.
- 7. Əhvədi Marağalı hansı sahələrdə təhsil almışdır?
- Əhvədi Marağalı, ərəb və fars dilləri, fəlsəfə, məntiq, təbiət elmləri və ilahiyyat sahələrində dərindən təhsil almışdır.
- 8. Əhvədi Marağalının “Cami-Cəm” əsərinin adı nəyi ifadə edir?
- “Cami-Cəm” əsərinin adı, əfsanəvi İran padşahı Cəmşidin camından alınmışdır və əsərdə hər məsələyə cavab tapmağın mümkün olduğunu ifadə edir.
- 9. Əhvədi Marağalı hansı dövrdə vəfat etmişdir?
- Əhvədi Marağalı, 1338-ci ildə Marağa şəhərində vəfat etmişdir.
- 10. Əhvədi Marağalının fəlsəfi baxışları nədən ibarət idi?
- Əhvədi Marağalı, fəlsəfi baxışlarında insanın özünü dərk etməsinin və Tanrı ilə birliyin vacibliyini vurğulamışdır. O, insanın mənəvi təkamülünü və daxili aləminin inkişafını əsas götürmüşdür.
