Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhəri tarixi, dini və memarlıq baxımından zəngin abidələrlə zəngindir. Bu abidələr arasında xüsusi yeri olan Əjdərbəy Məscidi yalnız dini mərkəz deyil, həm də milli-mədəni yaddaşın canlı daşıyıcısı kimi tanınır. Məscid öz memarlığı, dini və ictimai rolu, tarixi inkişaf yolu ilə həm azərbaycanlılar, həm də bu şəhəri ziyarət edən turistlər üçün dəyərli bir məkan hesab olunur. Həm şiə, həm də sünni məzhəbindən olan insanlar burada ibadət edə bilirlər ki, bu da onu nadir birlik simvollarından birinə çevirir. Məscidin dəyəri yalnız daş-divarla məhdudlaşmır – o, milli həmrəyliyin, dini dözümlülüyün, estetik zövqün və xeyriyyəçilik ruhunun bir araya gəldiyi mərkəzdir.
Əjdərbəy Məscidinin inşası və təşəbbüskar şəxs
Əjdərbəy Məscidi 1912–1913-cü illərdə məşhur xeyriyyəçi Hacı Əjdər bəy Aşurbəyovun şəxsi vəsaiti ilə tikilib. O, Bakının imkanlı, nüfuzlu ailələrindən olan Aşurbəyovlar nəslinə mənsub idi. Qardaşı Hacı Şeyx Əli bəy Təzəpir məscidinin tikintisinə dəstək verəndə, Əjdər bəyə də “sənin imkanın varsa, sən də bir məscid tik” deyilir. Bu sözlərdən ruhlanan Əjdər bəy qərar verir ki, təkcə bir məscid yox, bütün məzhəbləri birləşdirəcək bir ibadətgah inşa etsin.
Bu yanaşma dövr üçün olduqca qabaqcıl idi. Məscidə “İttifaq” adı verilir – bu, məhz həmrəyliyi, birlik ideyasını ifadə edən bir anlayış idi. Beləliklə, həm şiə, həm də sünni məzhəbindən olan müsəlmanların eyni məkanda ibadət etməsi üçün şərait yaradılır. Bu addım dini cəmiyyətlər arasında barış, tolerantlıq və qarşılıqlı hörmət prinsiplərinin təşviqi baxımından da çox əhəmiyyətli idi.
Memarlıq üslubu və layihələndirilməsi
Əjdərbəy Məscidi Azərbaycan memarlığının Şirvan-Abşeron məktəbinin parlaq nümunələrindən sayılır. Məscidin memarı Bakı şəhərinin ilk azərbaycanlı baş memarı olan Zivər bəy Əhmədbəyov olmuşdur. Onun layihəsi əsasında tikilən məscid sadəliyi və eyni zamanda zərif detalları ilə seçilir.
Məscidin əsas elementləri bunlardır:
- Göy rəngli, qübbəli tavan;
- İkili minarə sistemi;
- Şərq ornamentləri ilə bəzədilmiş fasad;
- Geniş ibadət zalı;
- Qurani ayələrlə bəzədilmiş daxili divarlar.
Xüsusilə göy rəngli qübbə şəhər siluetində diqqəti cəlb edir və buna görə də məscid xalq arasında “Göy məscid” kimi də tanınır. Göy rəng İslam mədəniyyətində həm səmavi üfüqü, həm də ilahi əzəməti təmsil etdiyindən bu seçim həm vizual, həm də mənəvi baxımdan yerində hesab olunur.
Sovet dövründə Əjdərbəy Məscidinin aqibəti
Sovet hakimiyyəti illərində bütün dini mərkəzlər kimi Əjdərbəy Məscidi də fəaliyyətini dayandırmaq məcburiyyətində qaldı. Ateist dövlət siyasəti fonunda məscid ya bağlandı, ya da başqa məqsədlərlə – arxiv, anbar, kazarma kimi – istifadə edildi. Bu, məscidin həm dini, həm də ictimai funksiyalarını itirməsinə səbəb oldu.
Yalnız 1940-cı illərdə, İkinci Dünya müharibəsindən sonra müəyyən dini yumşalmalar baş verdi və məscid yenidən ibadət üçün açıldı. Lakin bu açılış məhdud şəkildə olub, tam bərpa prosesi uzun illər çəkdi.
Bərpa prosesi və müasir dövr
2000-ci illərin əvvəllərində Əjdərbəy Məscidinin əsaslı şəkildə bərpa olunmasına qərar verildi. Dövlətin təşəbbüsü, xüsusilə Prezident və birinci xanımın dəstəyi ilə geniş təmir işləri başladı. 2007–2011-ci illər arasında aparılan bu işlər nəticəsində məscid ilkin görkəmini qorumaqla yanaşı, həm də texniki və funksional baxımdan müasirləşdirildi.
Məscidin sahəsi genişləndirildi, daxili işıqlanma sistemləri, havalandırma, dəstəmaz otaqları və tədris mərkəzi əlavə edildi. İbadət üçün ayrılmış yerin tutumu təxminən 3000 nəfərə çatdırıldı. Bununla da məscid həm dini mərkəz, həm də maarifləndirici məkana çevrildi.
Dini tolerantlıq və məzhəblərarası münasibətlər
Əjdərbəy Məscidinin ən böyük özəlliklərindən biri onun həm şiə, həm də sünni müsəlmanlar üçün açıq olmasıdır. Bu xüsusiyyət onu təkcə Bakı şəhəri üçün deyil, ümumilikdə bütün Qafqaz müsəlman aləmi üçün nümunəvi məkana çevirib. Burada hər iki məzhəbdən olan şəxslər birgə namaz qılır, dini bayramları birlikdə qeyd edir və qarşılıqlı hörmət çərçivəsində fəaliyyət göstərirlər.
Bu yanaşma Azərbaycanda mövcud olan dini dözümlülük və qarşılıqlı anlaşma mühitinin bariz nümunəsidir. Həmçinin Əjdərbəy Məscidi bu istiqamətdə maarifləndirmə tədbirləri, dini dərslər və seminarlara da ev sahibliyi edir.
Məscidin sosial və mədəni rolu
Əjdərbəy Məscidi təkcə ibadət yeri deyil. O, həm də mədəniyyətin, milli kimliyin, mənəvi irsin təcəssümüdür. Məsciddə vaxtaşırı dini tədris kursları, Quran dərsləri, dini bayram tədbirləri təşkil olunur. Bundan başqa, yerli və xarici turistlərin ziyarəti üçün də açıqdır. Məscid həm də fotoqrafların, sənətkarların, memarlıq həvəskarlarının sevimli məkanlarından biridir.
Məscid müxtəlif sosial aksiyalarda da iştirak edir. Ramazan və Qurban bayramlarında aztəminatlı ailələrə yardımlar edilir, iftar süfrələri açılır. Bu fəaliyyətlər Əjdərbəy Məscidinin cəmiyyətlə bağlılığını daha da artırır.
Əjdərbəy Məscidinin yerləşməsi və ictimaiyyət üçün əlçatanlığı
Məscid Bakı şəhərinin mərkəzində – Səməd Vurğun küçəsində yerləşir. Bu mövqeyi onu həm ictimai nəqliyyat, həm də şəxsi avtomobillərlə asanlıqla əlçatan edir. Məscidin yaxınlığında dayanacaqlar, ictimai istirahət zonaları, kitabxanalar və digər mədəniyyət obyektləri yerləşir. Bu da onu şəhərin mədəni-inzibati simvoluna çevirir.
Ətraf mühitin abadlaşdırılması və təhlükəsizlik tədbirləri də müasir standartlara uyğunlaşdırılıb. Məsciddə 24/7 nəzarət kameraları və təhlükəsizlik xidməti fəaliyyət göstərir.
Qadınlar və gənclər üçün imkanlar
Əjdərbəy Məscidində qadınlar üçün ayrıca ibadət otaqları, dəstəmaz yerləri və seminar otaqları mövcuddur. Burada qadın dini maarifləndirmə proqramları keçirilir. Gənclər üçün də xüsusi kurslar, dini mövzuda seminarlar təşkil olunur. Məscid həm dini maarifləndirmə, həm də vətəndaşlıq tərbiyəsi baxımından gənc nəslə yönəlmiş layihələrə dəstək verir.
Əjdərbəy Məscidinin gələcək planları
Gələcəkdə Əjdərbəy Məscidində daha geniş təhsil proqramlarının həyata keçirilməsi, onlayn tədris platformalarının yaradılması və dini turizmin inkişafı istiqamətində layihələr planlaşdırılır. Eyni zamanda məscidin tarixi və memarlıq dəyərlərinin UNESCO səviyyəsində tanıdılması üçün təşəbbüslər nəzərdən keçirilir.
Əjdərbəy Məscidi – bir şəxsin inanc və xeyriyyə ruhu ilə başlayan bir layihənin zamanla ümummilli dəyərə çevrilməsinin nümunəsidir. Onun tarixi yalnız daşlarda və divarlarda deyil, insanların yaddaşında, dua səslərində və birgə ibadətlərində yaşayır. Bu məscid, təkcə dini deyil, həm də mədəni, sosial və mənəvi baxımdan ölkəmizin incilərindən biridir. Azərbaycanda dini tolerantlıq, mənəvi irsə sadiqlik və estetik memarlıq anlayışlarının birləşdiyi nadir məkanlardan biri olaraq Əjdərbəy Məscidi daim qorunmalı və gələcək nəsillərə ötürülməlidir.
Ən Çox Verilən Suallar
Bakı şəhərinin Səməd Vurğun küçəsində yerləşir.
Xeyriyyəçi Hacı Əjdər bəy Aşurbəyov tərəfindən.
Bəli, həm şiə, həm də sünni məzhəbindən olan müsəlmanlar burada ibadət edirlər.
Zivər bəy Əhmədbəyov.
Təxminən 3000 nəfər.
İlahi səmavilik və mənəvi dərinliyi.
Bəli, ictimaiyyət üçün tam açıqdır.
Bəli, Quran kursları və seminarlar keçirilir.
Bəli, qadınlar üçün ayrıca məkan mövcuddur.
Bəli, həm yerli, həm də xarici turistlər üçün ziyarət mümkündür.
