Əlcəzair: Coğrafiyası, Təbii Sərvətləri

Əlcəzair Afrika qitəsinin şimalında, Aralıq dənizinin sahilində yerləşən və ən böyük əraziyə malik olan ölkələrdən biridir. Qədim və zəngin tarixi, müxtəlif coğrafi landşaftı, böyük iqtisadi potensialı və mədəni müxtəlifliyi ilə seçilən Əlcəzair, həm də müasir dövrdə müsəlman dünyasında və beynəlxalq münasibətlərdə öz mövqeyi, siyasi xətti və sosial dinamikası ilə diqqət çəkir. Əlcəzairin tarixi kökləri minilliklərə gedib çıxır. Bu ərazi tarixən Finikiya, Roma, Vandallar, Vizantiya, Ərəblər və Osmanlı İmperiyası kimi müxtəlif sivilizasiyaların təsiri altında olub. Müstəmləkə dövründə isə Fransa tərəfindən işğal olunmuş və 1962-ci ildə çətin və qanlı mübarizədən sonra müstəqillik əldə etmişdir.

Əlcəzairin coğrafiyası və təbii sərvətləri

Əlcəzair ərazisinə görə Afrikanın ən böyük ölkəsidir. Onun sahəsi 2,381,741 kvadrat kilometr təşkil edir və qərbdə Mərakeş, şərqdə Tunis və Liviya, cənubda Niger, Mali və Mavritaniya, şimalda isə Aralıq dənizi ilə sərhəddir. Ölkənin coğrafiyası çox müxtəlifdir: şimalda Aralıq dənizi sahili, sonra Tell və Atlas dağları, cənuba doğru isə Sahara səhrası uzanır. Ölkənin böyük hissəsini (təxminən 80%) səhralar, qumluq və qayalıq ərazilər təşkil edir. Əlcəzairin iqlimi sahil bölgələrində Aralıq dənizi tipli, cənubda isə kəskin kontinental və səhradır.

Ölkə mineral ehtiyatlarla, xüsusilə də neft və təbii qazla zəngindir. Əlcəzair təbii qaz ehtiyatına görə dünyada ilk onluqda yer alır və Avropanın əsas qaz ixracatçılarından biridir. Bundan başqa, dəmir filizi, fosfatlar, uran və digər faydalı qazıntılar, həmçinin torpaq və meşə ehtiyatları da mövcuddur.

Əhalisi və demoqrafik quruluşu

Əlcəzairdə rəsmi əhalinin sayı 2024-cü ilin əvvəlində 45 milyona yaxın idi. Əhali əsasən sahilboyu böyük şəhərlərdə, paytaxt Əlcəzairdə, Oran, Konstantin, Annaba və Blida kimi şəhərlərdə cəmləşib. Əhali əsasən ərəb və bərbər mənşəlidir. Bərbərlərin ölkənin əsas yerli əhalisi olmasına baxmayaraq, illər ərzində ərəb dili və ərəb kimliyi üstünlük qazanıb. Rəsmi dil ərəb dilidir, bərbər dili də tanınır və ölkədə yayılmışdır. Əlcəzairin əhalisinin əksəriyyəti sünni müsəlmandır, amma bərbərlərin öz dini və adət-ənənələri də qorunub saxlanılır.

Gənc əhali üstünlük təşkil edir. Əlcəzairdə orta yaş göstəricisi aşağıdır və demoqrafik artım sürətlidir. Şəhərləşmə prosesi sürətlə gedir, təxminən 75%-ə yaxın əhali şəhərlərdə yaşayır.

Siyasi quruluş və idarəetmə

Əlcəzair unitar prezident respublikasıdır. Dövlət başçısı prezidentdir və seçkilər universal, birbaşa və gizli səsvermə yolu ilə keçirilir. Parlament iki palatadan ibarətdir: Milli Xalq Məclisi və Milli Şura. Dövlətin siyasi həyatı 1962-ci ildən uzun müddət birpartiyalı sistem (FLN – Milli Azadlıq Cəbhəsi) üzərində qurulmuşdu, lakin sonradan çoxpartiyalı sistemə keçilib. Buna baxmayaraq, FLN və ordu siyasi arenada hələ də aparıcı rola malikdir.

Əlcəzairin siyasi tarixi bir çox çevrilişlər, böhranlar, vətəndaş müharibəsi və silahlı qarşıdurmalarla yadda qalıb. 1990-cı illərdə ölkədə radikal islamçılıq dalğası və qanlı vətəndaş müharibəsi baş verib, minlərlə insan həyatını itirib. Son illər siyasi sabitlik nisbətən qorunub saxlanılır, ancaq sosial və iqtisadi problemlər, işsizlik və korrupsiya ilə bağlı narazılıqlar zaman-zaman kütləvi etirazlara səbəb olur.

İqtisadiyyat və sənaye

Əlcəzair iqtisadiyyatı əsasən neft və təbii qaz ixracına əsaslanır. Enerji sektoru ölkə büdcəsinin və ümumi ixracatın təxminən 90%-ni təşkil edir. Milli gəlirin böyük hissəsi bu sektordan əldə olunur. Neft və qazın hasilatı, emalı və boru kəmərləri şəbəkəsi yüksək səviyyədə inkişaf etdirilib. Əlcəzair dünyanın ən böyük qaz ixracatçılarından biridir və əsas bazarı Avropadır.

Bununla yanaşı, kənd təsərrüfatı, mədənçilik, tekstil, qida sənayesi və xidmət sektorunda da inkişaf var. Lakin qeyri-enerji sektorları hələ də ölkənin iqtisadi həyatında nisbətən zəif yer tutur. Dövlət sosial proqramlara böyük vəsait ayırır, amma işsizlik, inflyasiya, gənclər arasında məşğulluq və sosial ədalətsizlik kimi problemlər qalmaqdadır.

Əlcəzairin iqtisadi siyasətində diversifikasiya prioritet olsa da, praktiki nəticələr zəifdir və iqtisadiyyat enerji sektorundan asılı qalır. Xarici investisiyaların cəlb edilməsi və yerli istehsalın gücləndirilməsi üçün islahatlar aparılır, lakin bürokratiya və dövlət nəzarəti bu prosesə mane olur.

Mədəniyyət, incəsənət və ictimai həyat

Əlcəzair mədəniyyəti çoxşaxəlidir və ərəb, bərbər, Osmanlı, Fransa və Afrikanın təsiri açıq-aşkar hiss olunur. Ənənəvi musiqi janrlarından olan raï musiqisi dünyada məşhurdur və Əlcəzairin musiqi vizit kartıdır. Əlcəzair ədəbiyyatı, memarlığı və təsviri sənəti də zəngindir: burada həm klassik ərəb poeziyası, həm fransızca yazılmış romanlar, həm də müasir incəsənət nümunələri var.

Əlcəzairdə qadınların sosial həyatda rolu, təhsildə və elmdə iştirakı artmaqdadır, amma hələ də ənənəvi dəyərlər və gender stereotipləri güclüdür. Əlcəzair idmanı, xüsusilə də futbol, ölkədə böyük populyarlıq qazanıb və milli yığma komanda Afrika qitəsində bir neçə dəfə çempion olub.

Turizm və görməli yerlər

Əlcəzair tarixi abidələr, antik şəhərlər, gözəl Aralıq dənizi sahilləri, Atlas dağları və Sahara səhrasının ekzotik mənzərələri ilə zəngindir. UNESCO-nun Dünya İrs Siyahısına daxil olan bir neçə tarixi şəhər və arxeoloji abidə burada yerləşir. Əlcəzair şəhəri öz memarlıq abidələri, müasir binaları, köhnə məhəllələri ilə turistləri cəlb edir. Tipaza, Djemila və Timgad kimi qədim Roma şəhərləri, Tassili n’Ajjer qaya rəsmləri, Qardaia və Həmmədidlər şəhərləri, həmçinin, Sahara səhrasında yerləşən Tuareg tayfalarının düşərgələri ölkənin turizm potensialını təşkil edir.

Lakin turizm sektoru potensialına baxmayaraq, infrastrukturun zəifliyi, təhlükəsizlik məsələləri və bürokratik əngəllər bu sahənin inkişafına mane olur. Hökumət son illərdə turizmin inkişafı üçün müxtəlif proqramlar həyata keçirir.

Əlcəzairin beynəlxalq siyasətdə rolu

Əlcəzair Şimali Afrika və Ərəb dünyasında mühüm siyasi gücdür. O, Afrika İttifaqı, Ərəb Liqası, OPEC, BMT və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı kimi beynəlxalq təşkilatların fəal üzvüdür. Əlcəzair müstəqil, neytral və qeyri-əlavə olunma xəttini qoruyur, regionda terrorizmə və ekstremizmə qarşı mübarizədə, eyni zamanda, Fransa və Avropa ilə enerji əməkdaşlığında xüsusi rol oynayır.

Əlcəzair eyni zamanda Afrika qitəsində barış və vasitəçilik missiyalarında, Liviya, Mali və Səhil zonasında sülh proseslərində fəal iştirak edir. Ölkə xarici siyasətində enerji təhlükəsizliyi, iqtisadi tərəfdaşlıq, miqrasiya və terrorla mübarizə əsas prioritetlərdəndir.

Əlcəzair zəngin təbii ehtiyatlara, qədim tarixə və mədəniyyətə malik bir ölkə kimi regional və beynəlxalq səviyyədə diqqət çəkir. Müasir çağırışlara baxmayaraq, ölkə dinamik inkişaf yolundadır və strateji mövqeyi, insan potensialı ilə gələcəkdə daha böyük uğurlara imza atmaq üçün imkanlara sahibdir. Əlcəzair cəmiyyəti dəyişir, sosial və iqtisadi islahatlar gedir, amma ölkənin tarixindən, mədəniyyətindən və milli kimliyindən gələn dəyərlər bu dəyişikliklərin mərkəzində dayanır.

Ən Çox Verilən Suallar