Elektrokardioqrafiya : Tibbdə istifadəsi, Əhəmiyyəti

İnsan bədənində baş verən bir çox fizioloji proseslər var ki, onlar təkcə klinik simptomlarla deyil, həm də texnoloji avadanlıqların vasitəsilə izlənilə bilər. Bu texnologiyalardan biri də elektrokardioqrafiyadır (EKQ). EKQ, ürəyin elektrik fəaliyyətinin xüsusi cihazlarla qeydə alınması metodudur. Tibbin ən geniş tətbiq sahələrindən biri olan bu müayinə üsulu həm diaqnostik baxımdan, həm də profilaktik nəzarət üçün olduqca əhəmiyyətlidir.EKQ tibbin müxtəlif sahələrində, xüsusilə kardiologiyada istifadə olunur. Bu müayinə metodu ilk dəfə 19-cu əsrin sonlarında kəşf olunsa da, zamanla təkmilləşərək bu gün dünya üzrə milyonlarla insanda tətbiq olunur. Ürək xəstəlikləri bütün dünyada ölüm səbəblərinin başında gəldiyinə görə EKQ-nün əhəmiyyəti gündən-günə artır.Elektrokardioqrafiya sadə bir prosedur kimi görünsə də, onun verdiyi məlumatlar həyat qurtarıcı ola bilər. Ürəyin ritm pozuntularından tutmuş, infarkt əlamətlərinə qədər bir çox məlumat EKQ ilə aşkar edilə bilər.

Elektrokardioqrafiya nədir və necə işləyir?

Elektrokardioqrafiya (EKQ), ürəyin elektrik impulslarının bədən səthindən qeyd edilməsi prosesidir. Ürək hər bir döyüntü zamanı elektrik impulsu yaradır. Bu impulslar ürəyin müxtəlif hissələrindən keçərək onun normal şəkildə yığılmasını və boşalmasını təmin edir. EKQ cihazı isə bu elektrik impulslarını qeyd edərək onları qrafik formada kağız və ya ekran üzərində əks etdirir.

EKQ çəkilişi zamanı bədənə elektrodlar yerləşdirilir. Bu elektrodlar vasitəsilə ürək əzələsinin yaratdığı elektrik fəaliyyət siqnalları qeyd olunur. Cihaz həmin siqnalları oxuyaraq müəyyən dalğalar şəklində təsvir edir. Bu dalğalar həkimlər üçün ürək fəaliyyətinin təhlili baxımından çox dəyərlidir.

EKQ-nin tibbdə istifadəsi və əhəmiyyəti

EKQ-nin ən mühüm istifadələrindən biri ürək ritminin qiymətləndirilməsidir. Normal sinus ritmi adlanan sağlam ritm EKQ ilə asanlıqla təsdiqlənə bilər. Bundan əlavə, ürək ritmindəki hər cür pozuntu – aritmiyalar, bloklar, taxikardiyalar və bradikardiyalar EKQ ilə aşkarlanır.EKQ həmçinin infarkt və ya keçmişdə baş vermiş infarkt izlərini göstərməkdə əvəzsizdir. Qan dövranında problem olduqda və ya ürək əzələsində zədələnmə baş verdikdə bu, EKQ qrafikində xüsusi dəyişikliklərə səbəb olur. Belə dəyişiklikləri təcrübəli bir həkim dərhal aşkar edə bilər.

EKQ-nin quruluşu və texniki əsasları

Bir standart EKQ 12 kanaldan ibarətdir. Bu kanallar ürəyin müxtəlif istiqamətlərdə fəaliyyətini müşahidə etməyə imkan verir. EKQ cihazında adətən üç əsas komponent olur: elektrodlar, kabellər və qeyd edən mexanizm (printer və ya monitor).

Elektrodlar adətən sinə, qollar və ayaqlara yerləşdirilir. Bu nöqtələr vasitəsilə ürəyin elektrik siqnalları qeyd olunur. Qeyd edilən siqnallar xüsusi filtrlərdən keçərək qrafik formasına salınır. Bu qrafikdə P dalğası, QRS kompleksi, T dalğası və bəzən U dalğası müşahidə olunur. Hər biri ürəyin müəyyən funksional mərhələlərini əks etdirir.

EKQ-nin tətbiq olunduğu hallar

EKQ bir çox halda ilkin diaqnostika vasitəsi kimi istifadə olunur. Bu müayinə adətən aşağıdakı hallarda tətbiq edilir:

• Sinə ağrısı
• Sürətli və ya nizamsız ürək döyüntüsü
• Nəfəs darlığı
• Baş gicəllənməsi və ya huş itirmə
• Yüksək təzyiq
• Şəkərli diabet və ya ürək xəstəliyi riski olan pasiyentlərdə mütəmadi yoxlamalar

Bəzən EKQ sadəcə profilaktik məqsədlə, yəni simptomlar olmadan da çəkilə bilər. Xüsusilə yaşlı insanlarda və ya ailə tarixində ürək problemi olanlarda bu müayinəyə önəm verilir.

EKQ ilə aşkarlanan əsas ürək xəstəlikləri

EKQ vasitəsilə aşağıdakı ürək xəstəlikləri və pozuntular aşkar oluna bilər:

• Miokard infarktı (ürək tutması)
• Angina pektoris
• Aritmiyalar (ürək ritmində pozuntu)
• Atrioventrikulyar bloklar
• Perikardit (ürək ətrafı qişanın iltihabı)
• Hipertrofiya (ürək əzələsinin qalınlaşması)
• Elektrolit balanssızlığı (xüsusilə kalium və kalsium)

EKQ-nin bu xəstəlikləri aşkar etmək qabiliyyəti onu digər diaqnostik vasitələrdən fərqləndirir. Əgər EKQ nəticəsində hər hansı dəyişiklik müşahidə olunarsa, həkim əlavə müayinələr (EKO, Holter, MRT və s.) tövsiyə edə bilər.

EKQ-nin üstünlükləri və məhdudiyyətləri

EKQ-nin əsas üstünlüklərindən biri onun sürətli, ağrısız və təhlükəsiz olmasıdır. Müayinə təxminən 5-10 dəqiqə çəkir və heç bir invaziv prosedur tələb olunmur. Digər tərəfdən, EKQ çox ucuz və geniş əlçatan bir diaqnostika vasitəsidir.

Lakin EKQ-nin də bəzi məhdudiyyətləri var. Əgər pozuntu müayinə zamanı baş vermirsə (məsələn, aritmiya epizodikdirsə), o zaman EKQ nəticələri normal çıxa bilər. Buna görə də, bəzi hallarda 24 saatlıq Holter monitorinqi daha faydalı olur.

EKQ və Holter monitorinqi arasındakı fərq

Holter EKQ dedikdə 24 və ya 48 saat ərzində ürək fəaliyyətinin davamlı olaraq qeyd edilməsi başa düşülür. Bu üsul EKQ-nin məhdudiyyətlərini aradan qaldırmaq üçün istifadə edilir. Əgər pasiyentin şikayətləri yalnız müəyyən vaxtlarda meydana çıxırsa (məsələn, gecələr), adi EKQ ilə bu pozuntunu tutmaq mümkün olmaya bilər.

Holter cihazı pasiyentin bədəninə bağlanır və o, normal həyatına davam edir. Bu zaman cihaz ürəyin elektrik fəaliyyətini fasiləsiz olaraq qeyd edir. Beləliklə, ritm pozuntuları, keçiricilik problemləri daha aydın şəkildə aşkar edilə bilir.

Uşaqlarda və yaşlılarda EKQ-nin tətbiqi

Uşaqlarda EKQ, doğuşdan sonra hər hansı anadangəlmə ürək qüsurlarını müəyyən etmək üçün istifadə olunur. Uşaq kardioloqları EKQ nəticələrindən həm ilkin yoxlama, həm də diaqnostik müşahidələr üçün faydalanırlar. EKQ uşaqlarda da eyni prinsiplərlə həyata keçirilir, lakin elektrodların ölçüsü və bədən quruluşuna uyğun yerləşdirilməsi vacibdir.

Yaşlı insanlarda isə EKQ-nin əhəmiyyəti daha da artır. Onlarda ürək-damar sistemi yaşlanmaya bağlı olaraq zəifləyir, bu isə aritmiyalar və digər problemlərin yaranmasına səbəb olur. EKQ bu dəyişiklikləri vaxtında aşkar etməyə imkan verir.

EKQ müayinəsinə hazırlıq və çəkiliş prosesi

EKQ müayinəsinə xüsusi bir hazırlıq tələb olunmur. Lakin daha dəqiq nəticə üçün bəzi sadə tövsiyələrə əməl etmək tövsiyə edilir:

• Müayinə günü rahat və açıq sinəli paltar geyinmək
• Müayinədən əvvəl kafeinli içkilərdən və siqaretdən uzaq durmaq
• Bədən təmizliyinə və dəridə krem, losyon olmamasına diqqət etmək

EKQ çəkilişi zamanı pasiyent arxası üstə uzanır, elektrodlar bədənə xüsusi gel vasitəsilə yapışdırılır və cihaz işə salınır. Çəkiliş prosesi çox qısa müddət ərzində tamamlanır.

EKQ nəticələrinin şərhi və tibbi təhlil

EKQ kağızında dalğa və intervallar müəyyən ardıcıllıqla yerləşir. Bu qrafik həkimlər tərəfindən təhlil edilir. Mütəxəssislər P dalğasına, QRS kompleksinə, T və U dalğalarına, həmçinin PR və QT intervallarına diqqət yetirirlər.

Nəticələrin qiymətləndirilməsi zamanı aşağıdakı xüsusiyyətlər təhlil olunur:

• Ürək ritmi normaldır, yoxsa aritmiya var?
• Elektrik oxları normaya uyğundurmu?
• ST seqmentində dəyişiklik varmı?
• Hər hansı blok və ya yavaşlama müşahidə edilirmi?

EKQ nəticələrinin düzgün şərhi üçün həkimin təcrübəsi və nəzəri biliyi vacibdir.

Elektrokardioqrafiya – EKQ – müasir tibbin ən geniş yayılmış və mühüm diaqnostik vasitələrindən biridir. Həm ilkin, həm də davamlı nəzarət üçün istifadə olunan bu müayinə üsulu sayəsində milyonlarla insanın həyatı xilas olunur. EKQ sadəliyi və əlçatanlığı ilə ürək sağlamlığının qiymətləndirilməsində əvəzedilməz rola malikdir. Onun verdiyi siqnallar tibbi təcrübənin dərin təhlilləri üçün zəmin yaradır. EKQ nəticələrinin doğru şərhi və düzgün tibbi qərarlar ürək-damar sisteminin sağlamlığının qorunmasında əsaslı rol oynayır. Hər kəsin ildə ən azı bir dəfə EKQ müayinəsindən keçməsi tövsiyə olunur, xüsusilə risk altında olan insanlar üçün bu, həyati əhəmiyyət daşıyır.