Əllərin şişməsi bir çox insanın həyatında müxtəlif dövrlərdə qarşılaşdığı narahatlıq yaradan hallardan biridir. Bu simptom həm kəskin, həm də xroniki xəstəliklərin əlaməti ola bilər və bəzi hallarda ciddi tibbi müdaxilə tələb edir. Əllərin şişməsi orqanizmdə maye yığılması, damarların, limfa və ya sinir sisteminin pozğunluqları, travmalar, allergik reaksiyalar, infeksiyalar və ya digər orqan xəstəlikləri ilə bağlı ola bilər. Bəzən bu hal gündəlik yorğunluq və ya hava dəyişkənliyi ilə əlaqəli olsa da, bəzi hallarda ürək, böyrək, qaraciyər, revmatizm və ya endokrin xəstəliklərə işarə edə bilər. Əllərdə şişkinlik gündəlik fəaliyyəti, iş qabiliyyətini və həyat keyfiyyətini azalda bilər. Hər bir insan bu əlamətin səbəblərini və risklərini bilməli, vaxtında həkimə müraciət etməlidir.
Əllərin Şişməsi Nədir və Necə Təşəkkül Tapır?
Əllərin şişməsi, yəni ödemi, əl toxumalarında normadan artıq maye toplanması ilə xarakterizə olunan vəziyyətdir. Şişkinlik əsasən barmaqlarda, ovucda və bəzən bilək nahiyəsində müşahidə olunur. Bu zaman dəri dartılmış, parlaq və bəzən ağrılı olur, bəzən isə barmaqları tərpətməkdə çətinlik yaranır. Maye yığılması birbaşa damarlar, limfa yolları və ya toxuma arası boşluqlardakı tarazlığın pozulması ilə bağlıdır.
Şişkinlik bəzən yalnız səhərlər və ya uzun müddət eyni vəziyyətdə qaldıqdan sonra yaranır, bəzən isə gün ərzində və ya daimi xarakter alır. Əgər şişkinlik bir neçə saat və ya gün ərzində keçmirsə, digər simptomlarla (ağrı, qızartı, hərarət, göyərmə və s.) müşayiət olunursa, bu halın səbəblərini araşdırmaq lazımdır.
Əllərin Şişməsinin Əsas Səbəbləri
Əllərin şişməsinin səbəbləri müxtəlif ola bilər və onların bir çoxu bədənin ümumi sağlamlıq vəziyyəti ilə əlaqədardır:
- Travmalar və zədələnmələr: Əllərə olan birbaşa zərbə, burxulma, sınıq və ya əməliyyatdan sonra toxumalarda şişkinlik yarana bilər.
- Allergik reaksiyalar: Dərmanlar, qida məhsulları, böcək sancmaları və kimyəvi maddələr allergik ödemə səbəb ola bilər.
- Revmatizm və oynaq xəstəlikləri: Revmatik artrit, osteoartrit və digər oynaq xəstəlikləri əllərdə xroniki şişkinlik və ağrı yaradır.
- Ürək və damar xəstəlikləri: Ürək çatışmazlığı zamanı qan dövranının zəifləməsi nəticəsində maye toxumalarda toplanır.
- Böyrək xəstəlikləri: Böyrəklərin filtrasiya qabiliyyəti azaldıqda, artıq maye bədəndən xaric olmur və şişkinlik yaranır.
- Qaraciyər xəstəlikləri: Qaraciyərin funksional çatışmazlığı nəticəsində zülal sintezi azalır, toxumalarda maye saxlanır.
- Endokrin pozğunluqlar: Xüsusilə qalxanabənzər vəzi xəstəlikləri (hipotiroidizm) zamanı əllərdə şişkinlik müşahidə edilir.
- Limfa axınının pozulması: Limfa damarlarının tutulması və ya zədələnməsi zamanı limfedema inkişaf edir.
- Damar tıxanıqlığı: Damar trombozu və ya venoz çatışmazlıq nəticəsində ödem meydana çıxır.
- İnfeksion xəstəliklər: Dəri və yumşaq toxumaların infeksiyası (sellülit, abses və s.) şişkinlik və qızartı yaradır.
Travmalar, Zədələnmələr və Əllərdə Şişkinlik
Əllərin şişməsinin ən tez-tez rast gəlinən səbəbi mexaniki travmalardır. Düşmə, zərbə, sıxılma və ya idman zamanı əlin zədələnməsi nəticəsində toxuma içində qan və ya maye toplanır, şişkinlik, bəzən hematoma və ağrı yaranır. Bu halda əl hərəkətləri məhdudlaşır, dəridə rəng dəyişikliyi və bəzən temperaturun yüksəlməsi mümkündür.
Əməliyyatlardan, ortopedik müdaxilələrdən və ya ağır zədələrdən sonra limfa axını pozula bilər. Bu zaman bərpa prosesi vaxt aparır, bəzən isə uzun müddət şişkinlik davam edə bilər. Travma zamanı ciddi ağrı, əl funksiyasının itməsi, barmaqlarda uyuşma və ya rəng dəyişikliyi varsa, təcili həkimə müraciət vacibdir.
Allergik Reaksiyalar və Anjioödem
Əllərdə qəfil yaranan, sürətlə inkişaf edən şişkinlik allergik reaksiya ilə əlaqəli ola bilər. Böcək sancmaları, dərman qəbulu, bəzi qida məhsulları allergik anjioödemə (Kvincke ödemi) səbəb olur. Bu halda əl toxumaları qısa zamanda şişir, bəzən qaşınma, qızartı və ağrı ilə müşayiət olunur.
Bəzi hallarda allergik reaksiya həyat üçün təhlükəli ola bilər – nəfəs darlığı, boğulma, digər orqanlarda da ödemin yaranması mümkündür. Belə vəziyyətdə dərhal tibbi yardım çağırılmalıdır.
Revmatizm və Oynaq Xəstəlikləri
Xroniki şişkinliyin ən çox rast gəlinən səbəblərindən biri revmatizm və oynaq xəstəlikləridir. Revmatik artrit, psoriazlı artrit, sistemli qırmızı qurdeşənəyi kimi autoimmun xəstəliklərdə barmaq və əl oynaqlarında davamlı şişkinlik, qızartı, hərəkət məhdudluğu, bəzən deformasiya inkişaf edir.
Oynaq xəstəlikləri əsasən səhərlər daha çox özünü büruzə verir və zaman keçdikcə ağrı və hərəkətsizliklə müşayiət oluna bilər. Xəstəliyin inkişafı əl funksiyasını azaldır və həyat keyfiyyətinə ciddi təsir göstərir. Diaqnoz üçün revmatoloqa müraciət vacibdir.
Ürək, Böyrək və Qaraciyər Xəstəlikləri
Daxili orqanların xəstəlikləri, xüsusilə ürək, böyrək və qaraciyər funksiyasının pozulması nəticəsində əllərdə və digər bədən hissələrində ödem inkişaf edə bilər. Ürək çatışmazlığı zamanı orqanizmdə maye saxlanılır, damarlar genişlənir və periferik toxumalarda şişkinlik yaranır.
Böyrək xəstəlikləri zamanı bədəndə su və duz balansı pozulur, sidik ifrazı azalır və şişkinlik barmaqlarda, gözaltı nahiyədə, bəzən isə bütün bədəndə özünü göstərir. Qaraciyər xəstəliklərində isə zülal çatışmazlığı səbəbindən qan plazmasında təzyiq azalır və maye toxumalarda toplanır.
Endokrin Pozğunluqlar və Hormonal Faktorlar
Qalxanabənzər vəzinin funksiyasının azalması (hipotiroidizm) zamanı bədəndə maddələr mübadiləsi ləngiyir, toxumalarda maye saxlanılır və ödem yaranır. Bu zaman əllərdə və digər bədən hissələrində bərk, elastik şişkinlik müşahidə olunur, dəri quru və soyuq ola bilər.
Hamiləlik dövründə hormonal dəyişikliklər, maye saxlanması və damar keçiriciliyinin artması nəticəsində qadınlarda əllərdə müvəqqəti şişkinlik mümkündür. Adətən doğuşdan sonra bu simptomlar keçir.
Limfa Axınının Pozulması və Limfedema
Limfa damarlarının tutulması və ya zədələnməsi nəticəsində limfa mayesi toxumalarda toplanır və xroniki, bəzən isə çox davamlı ödem – limfedema yaranır. Bu vəziyyət əsasən əməliyyatlardan, travmalardan və ya şiş xəstəliklərindən sonra müşahidə olunur.
Limfedema tədricən inkişaf edir, ilkin mərhələdə səhər və axşam arasında dəyişə bilər, irəlilədikcə isə daimi xarakter alır. Dəri qalınlaşır, bəzən bərk və sərt olur. Müalicəsi uzunmüddətlidir və kompleks yanaşma tələb edir.
Damar Tıxanıqlığı və Venoz Çatışmazlıq
Əllərdə damarlarda tromboz və ya venoz çatışmazlıq nəticəsində şişkinlik, göyərmə, ağrı və bəzən istilik hissi yaranır. Xüsusilə dərin venaların trombozu həyati təhlükə doğura bilər və təcili tibbi müdaxilə tələb edir.
Venoz çatışmazlıq daha çox yaşlı insanlarda, oturaq həyat tərzi keçirənlərdə, damar xəstəliklərinə meyilli şəxslərdə inkişaf edir. Diaqnoz üçün USM-doppler və ya digər damar müayinələri vacibdir.
İnfeksiya və Dəri Xəstəlikləri
Əllərin dərisində və yumşaq toxumalarında infeksiya (sellülit, abses, panaritium və s.) zamanı yerli və ya ümumi şişkinlik, qızartı, ağrı, bəzən isə hərarət yüksəlməsi müşahidə edilir. Dəri və yumşaq toxuma infeksiyaları bəzən sürətlə yayılır və qan zəhərlənməsinə səbəb ola bilər.
Əl dərisində kəsik, yara və ya çat olduqda infeksiyanın qarşısını almaq üçün təmizliyə və gigiyenaya xüsusi diqqət yetirilməlidir.
Diaqnostika və Müayinə Yolları
Əllərdə şişkinliyin səbəbini aydınlaşdırmaq üçün ilk növbədə xəstənin anamnezi, simptomların müddəti və müşayiət edən hallar (ağrı, hərarət, rəng dəyişikliyi və s.) öyrənilir. Həkim aşağıdakı müayinə və analizləri tövsiyə edə bilər:
- Qan və sidik analizləri (böyrək, qaraciyər, ürək markerləri)
- Rentgen, ultrasəs, MRT (yumşaq toxumalar, damarlar və oynaqlar üçün)
- Allerqoloji testlər
- Revmatoloji analizlər
- Damar və limfa yollarının doppler müayinəsi
Əgər ödem kəskin, sürətlə inkişaf edirsə və ya ümumi vəziyyəti pisləşdirirsə, dərhal həkimə müraciət edilməlidir.
Müalicə Yolları və Profilaktika
Müalicə şişkinliyin səbəbinə uyğun seçilir. Sadə travma və ya yorğunluq zamanı soyuq kompres, əl və barmaq masajı, yuxarı vəziyyətdə saxlamaq, istirahət kömək edə bilər. Xroniki və ya ciddi səbəblərdə isə aşağıdakı üsullar tətbiq olunur:
- Əsas xəstəliyin – ürək, böyrək, qaraciyər, revmatizm, endokrin pozğunluqların – müalicəsi
- Dərman preparatları (diuretiklər, iltihabəleyhinə, antihistaminiklər, venotoniklər və s.)
- Fizioterapiya, əl hərəkətləri və məşqləri
- Limfa drenajı və masaj
- Zərərli vərdişlərdən uzaq durmaq və sağlam həyat tərzi
- Alergik səbəblərdə allergenlə təmasın dayandırılması
- İnfeksiyada antibiotik və dezinfeksiya tədbirləri
Profilaktika məqsədilə düzgün qidalanma, bədəndə su-duz balansının qorunması, fiziki aktivlik, sağlam həyat tərzi və vaxtında tibbi yoxlamalar əsas rol oynayır.
Əllərin Şişməsinin Sosial və Psixoloji Təsiri
Uzunmüddətli və ya tez-tez təkrarlanan şişkinlik gündəlik həyat, iş qabiliyyəti və sosial əlaqələr üçün çətinlik yarada bilər. Əl işlərində, yazı yazmaqda, məişət işlərində məhdudiyyət, narahatlıq və psixoloji diskomfort müşahidə edilir. Bu, bəzən depressiya, sosial izolyasiya və özünə inamsızlıq kimi nəticələrə də səbəb ola bilər.
Əllərin şişməsi həm yüngül, həm də ciddi xəstəliklərin əlaməti ola bilər. Orqanizmin su-duz balansı, damar və limfa axını, daxili orqanların sağlamlığı və həyat tərzi bu simptomun yaranmasında mühüm rol oynayır. Əllərdə şişkinlik daim və ya təkrarlanan xarakter alırsa, ağrı, rəng dəyişikliyi, hərarət artımı və ya digər əlavə əlamətlərlə müşayiət olunursa, vaxtında həkimə müraciət vacibdir. Diaqnostikanın düzgün aparılması və müvafiq müalicə tədbirləri insanların sağlamlığını və həyat keyfiyyətini qorumaq üçün əsasdır. Öz bədəninin siqnallarına həssas yanaşan və sağlam həyat tərzi seçən hər kəs bu problemlə üzləşmənin qarşısını ala bilər.
Ən şox verilən suallar
1. Əllərin şişməsi nədir və necə yaranır?
Əllərin şişməsi əl toxumalarında artıq maye yığılması ilə xarakterizə olunur və müxtəlif səbəblərdən yarana bilər.
2. Əllərin şişməsinin ən çox rast gəlinən səbəbləri hansılardır?
Travmalar, allergiya, ürək, böyrək, qaraciyər xəstəlikləri, revmatizm, endokrin pozğunluqlar, damar və limfa axınının pozulmasıdır.
3. Travmadan sonra əllərin şişməsi normaldırmı?
Bəli, yüngül travmalardan sonra qısa müddətli şişkinlik ola bilər, lakin ciddi ağrı və funksiyanın itməsi varsa, həkimə müraciət etmək lazımdır.
4. Allergiya zamanı əllərin şişməsi necə baş verir?
Allergenə məruz qalma nəticəsində əl toxumalarında qəfil ödem, qaşınma və bəzən qızartı yaranır.
5. Hər gün əllərin şişməsi hansı xəstəliklərə işarə edə bilər?
Əgər şişkinlik daimi və ya təkrarlanan xarakter alıbsa, bu, ürək, böyrək, qaraciyər, revmatizm və ya endokrin xəstəliklərin əlaməti ola bilər.
6. Əllərin şişməsini azaltmaq üçün evdə nə etmək olar?
Əli yuxarıda saxlamaq, soyuq kompres, yüngül masaj, istirahət və zərərli vərdişlərdən uzaq olmaq kömək edə bilər.
7. Limfedema nədir və necə yaranır?
Limfedema limfa axınının pozulması nəticəsində toxumalarda maye yığılması və xroniki şişkinliklə xarakterizə olunur.
8. Əllərin şişməsi psixoloji problemlərə səbəb ola bilərmi?
Bəli, davamlı şişkinlik narahatlıq, depressiya və sosial izolyasiyaya səbəb ola bilər.
9. Hamiləlikdə əllərin şişməsi təhlükəlidirmi?
Adətən müvəqqətidir, lakin yüksək təzyiq və digər ağır simptomlar varsa, həkimə müraciət edilməlidir.
10. Əllərin şişməsinin qarşısını almaq üçün nə etmək lazımdır?
Düzgün qidalanma, aktiv həyat tərzi, maye-duz balansına riayət etmək, vaxtında tibbi yoxlama və zərərli vərdişlərdən uzaq olmaq məsləhətdir.
