Əllərin tərləməsi çox insanın qarşılaşdığı, lakin fərqli səviyyədə narahatlıq yaradan fizioloji və ya patoloji bir vəziyyətdir. Hər kəs bədən istiliyini tənzimləmək üçün tərləsə də, bəzi insanlar üçün əllərin həddindən artıq tərləməsi həyat keyfiyyətini aşağı salan ciddi problemə çevrilir. Əllərin tərləməsi sosial münasibətlərdə, iş mühitində və gündəlik həyatda xoşagəlməz hallara səbəb ola bilər. Bu vəziyyət həm fizioloji faktorlar, həm də müxtəlif xəstəliklər nəticəsində ortaya çıxa bilər. Bəzən bu, əsas xəstəliklə əlaqəli olmadan baş verən tərləmə olsa da, çox vaxt hiperhidroz (həddindən artıq tərləmə) kimi tibbi müalicə tələb edən vəziyyətdir.
Əllərin Tərləməsinin Tərifi və Fiziki Mexanizmi
Tərləmə – insan orqanizminin termorequlyasiya mexanizmidir və əsas məqsədi bədən temperaturunu normada saxlamaqdır. Əllərin dərisində xüsusi tərləmə vəzilərindən ifraz olunan tərləmə bədənin soyumasını təmin edir. Normal şəraitdə tərləmə fiziki fəaliyyət, stress, yüksək temperatur və digər faktorların təsiri ilə artır.
Hiperhidroz isə patoloji haldır ki, burada tərləmə qızdırma və ya digər səbəblərlə əlaqəsiz, həddindən artıq və nəzarətsiz olur. Əllərdə hiperhidroz çox vaxt sosial həyatı və psixoloji sağlamlığı mənfi təsir edir.
Əllərin Tərləməsinin Əsas Səbəbləri
Əllərin tərləməsi müxtəlif səbəblərlə əlaqələndirilir. Bunlar fizioloji və patoloji olmaqla iki qrupa bölünür:
- Fizioloji səbəblər: isti hava, fiziki yüklənmə, emosional stress, həyəcan, ağır fiziki iş.
- Primer hiperhidroz: əsas xəstəlik olmadan yaranan, çox vaxt genetik meyilli hiperhidroz növü.
- Sekunder hiperhidroz: orqanizmin başqa xəstəliklərinə bağlı tərləmə. Məsələn:
- Endokrin pozğunluqlar (hipertiroidizm, diabet)
- İnfeksion xəstəliklər (tuberkulyoz, infeksiya)
- Nevrologiya xəstəlikləri (parkinsonizm, şizofreniya)
- Onkoloji xəstəliklər
- Dərmanların yan təsiri
- Psixoloji faktorlar: stres, anksiyete, panik atak.
- Digər səbəblər: alkoqol və nikotindən istifadə, bəzi qidaların təsiri.
Əllərin Tərləməsinin Patofiziologiyası
Əllərin tərləməsi sinir sistemi və tər bezlərinin fəaliyyətinin birbaşa nəticəsidir. Simpatik sinir sistemi tər bezlərini idarə edir və emosional, fiziki stimul zamanı tər ifrazını artırır. Hiperhidroz zamanı bu mexanizm qıcıqlanmış vəziyyətdə olur və tər ifrazı çoxalır.
Primer hiperhidrozda tər bezlərinin sinir impulslarına həssaslığı artır, nəticədə çoxlu tərləmə yaranır. Sekonder hiperhidrozda isə əsas xəstəlik və ya vəziyyət tər bezlərinin fəaliyyəti üzərində təsir göstərir.
Sosial və Psixoloji Təsirlər
Əllərin həddindən artıq tərləməsi insanın gündəlik fəaliyyətində ciddi çətinliklər yaradır. Sosial qarşılıqlı əlaqələrdə utanma, iş mühitində əl ilə işləməkdə çətinlik, psixoloji narahatlıq və depressiya kimi problemlər meydana çıxa bilər. Bu səbəbdən hiperhidroz həm fiziki, həm də emosional sağlamlıq baxımından ciddi problemlər yaradır.
Psixoloji dəstək və müvafiq müalicə sosial adaptasiyanı artırmağa kömək edir.
Diaqnostika Yolları
Əllərin tərləməsinin diaqnostikası əsasən anamnez, klinik müayinə və bəzi laborator testlərdən ibarətdir. Həkim xəstənin tərləməsinin müddəti, intensivliyi, ailə tarixçəsi və digər simptomları haqqında məlumat toplayır.
- Qan analizləri (endokrin funksiyaların qiymətləndirilməsi)
- Sinir sistemi müayinəsi
- Bəzi hallarda tər bezlərinin funksional testləri (qalxanma testləri)
- Psixoloji qiymətləndirmə
Diaqnoz səbəbi və növü müəyyən etmək üçün vacibdir.
Müalicə Üsulları
Əllərin tərləməsinin müalicəsi onun səbəbinə əsaslanır:
- Primer hiperhidrozda:
- Antiperspirant kremlər və losyonlar (alüminium xlorid əsaslı)
- İonoforez (su ilə elektrik cərəyanının tətbiqi)
- Botulinum toksin (Botoks) inyeksiyaları
- Farmakoloji müalicə (antikolinerjik preparatlar)
- Cərrahi müdaxilə (simpatik sinirlərin kəsilməsi)
- Sekonder hiperhidrozda: əsas xəstəliyin müalicəsi prioritetdir.
- Psixoloji faktorlar üçün: psixoterapiya və dərman müalicəsi.
- Ümumi tövsiyələr: gündəlik dəri qulluq və gigiyena, rahat paltar seçimi.
Həyat Tərzi və Profilaktik Tədbirlər
Hiperhidrozun təsirini azaltmaq və simptomları yüngülləşdirmək üçün aşağıdakı tədbirlər tövsiyə olunur:
- Stress idarəsi və rahatlama texnikalarının tətbiqi
- İsti və rütubətli mühitdən uzaq durmaq
- Antiperspirantlardan düzgün istifadə
- Gündəlik dəri təmizliyi və qurutma
- Nəmləndirici kremlərdən istifadə
- Diyetdə bəzi qidalardan (spirt, kofein, ədviyyatlar) uzaq durmaq
- Mütəmadi fiziki fəaliyyət və sağlam həyat tərzi
Əllərin Tərləməsinin Psixoloji Yanaşması
Psixoloji stres və anksiyete tərləmənin əsas təhrikçilərindən biridir. Emosional vəziyyətlə bağlı hiperhidroz zamanı psixoloji dəstək və stressin idarə olunması çox önəmlidir. Psixoterapiya, relaksasiya texnikaları və bəzən dərman müalicəsi simptomların azalmasına kömək edir.
Təcrübədə İonoforez və Botulinum Toksin
İonoforez müalicəsi elektrolitli suyun içərisindən elektrik cərəyanı keçirməklə tər bezlərinin fəaliyyətini zəiflədir. Bu üsul xüsusilə əllərin tərləməsində effektivdir.
Botulinum toksin inyeksiyaları isə tər bezlərinin sinir impulslarını bloklayaraq müvəqqəti olaraq tər ifrazını azaldır. Bu müalicə çox vaxt 6-12 ay davam edir və təkrarlanması tələb olunur.
Cərrahi Yanaşma və Risklər
Simpatik sinirlərin endoskopik kəsilməsi əməliyyatı ağır hallarda və digər müalicələr effektiv olmadıqda tətbiq olunur. Bu prosedur əllərdə tərləməni demək olar ki, tam aradan qaldıra bilər, lakin onun da riskləri və fəsadları var. Ona görə də cərrahi müdaxilə yalnız ciddi və mütəxəssis nəzarətində olan xəstələr üçün nəzərdə tutulur.
Əllərin tərləməsi geniş yayılmış və fərdi həyat keyfiyyətinə təsir edən simptomdur. Onun səbəblərinin dərindən araşdırılması, düzgün diaqnostika və individual yanaşma ilə müalicəsi mümkündür. Fizioloji tərləmədən fərqli olaraq, hiperhidroz ciddi sosial və psixoloji narahatlıq yaradır və müalicə tələb edir. Müasir tibbin təqdim etdiyi müxtəlif müalicə üsulları ilə bu vəziyyət nəzarət altına alınır və insanlara normal həyat sürmək imkanı verilir. Sağlam həyat tərzi, stress idarəsi və vaxtında tibbi müdaxilə əllərin tərləməsinin qarşısını almağa kömək edir.
Ən çox verilən suallar
1. Əllərin tərləməsi nədir?
Əllərin tərləməsi əl və barmaq dərisində tər ifrazının artmasıdır və bədənin istilik tənzimləmə mexanizminin bir hissəsidir.
2. Əllərin həddindən artıq tərləməsinin səbəbləri nədir?
Primer və sekonder hiperhidroz, emosional stress, endokrin xəstəliklər, dərman yan təsirləri və digər faktorlar.
3. Hiperhidroz nədir?
Fizioloji ehtiyacdan artıq tər ifrazı ilə xarakterizə olunan patoloji vəziyyətdir.
4. İonoforez nədir və necə işləyir?
Su içərisindən elektrik cərəyanı keçirilməsi ilə tər bezlərinin fəaliyyətinin zəiflədilməsi üsuludur.
5. Botulinum toksin inyeksiyaları necə kömək edir?
Tər bezlərinin sinir impulslarını bloklayaraq tər ifrazını müvəqqəti azaldır.
6. Əllərin tərləməsini necə profilaktika etmək olar?
Stressin idarəsi, gigiyena, düzgün paltar seçimi və həyat tərzi dəyişiklikləri ilə mümkündür.
7. Hiperhidroz cərrahi yolla necə müalicə olunur?
Simpatik sinirlərin endoskopik kəsilməsi əməliyyatı vasitəsilə, yalnız ağır hallarda tətbiq edilir.
8. Dərmanlar tərləməni artıra bilərmi?
Bəli, bəzi dərmanlar tərləməni artıran yan təsirlərə malikdir.
9. Emosional vəziyyət tərləməyə necə təsir edir?
Stress və həyəcan tər ifrazını artırır və tərləməni gücləndirir.
10. Tərləmə sosial həyatda hansı problemlərə səbəb olur?
Əllərin daim tərləməsi sosial narahatlıq, özgüvən itkisi və münasibətlərdə çətinliklər yaradır.
