İnsan orqanizmi çox mürəkkəb və eyni zamanda mükəmməl bir sistemdir. Bu sistemdə yer alan hər bir hüceyrənin öz funksiyası var və bu hüceyrələrdən biri də eozinofillərdir. Eozinofillər immun sisteminin önəmli tərkib hissəsi olub, müxtəlif allergik reaksiyalar, parazitar infeksiyalar və iltihabi proseslərdə mühüm rol oynayır. Onların orqanizmdə çoxalması və ya azalması isə bir sıra xəstəliklərin göstəricisi ola bilər.
Eozinofil nədir?
Eozinofillər ağ qan hüceyrələrinin (leykositlərin) bir növüdür. Onlar sümük iliyində istehsal olunur və qan dövranına daxil olaraq müəyyən orqan və toxumalarda fəaliyyət göstərirlər. Xüsusilə tənəffüs yolları, həzm sistemi və dəri kimi sahələrdə yüksək konsentrasiyada olurlar.
Əsas funksiyaları:
- Parazitlərə qarşı müdafiə;
- Allergik reaksiyalarda rol alma;
- İltihabi proseslərin tənzimlənməsi;
- Sitokin və kimokinlərin ifrazı vasitəsilə immun cavabın təşkili.
Normal halda eozinofillərin miqdarı qanda 1-4% arasında dəyişir (təxminən 100-400 hüceyrə/mikrolitr).
Eozinofillərin növləri
Eozinofillər morfoloji baxımdan çox da fərqli növlərə ayrılmır, lakin funksional vəziyyətlərinə görə müxtəlif formaları ola bilər. Əsas fərqlər onların aktivlik səviyyəsinə, lokallaşmasına və reseptorlarının müxtəlifliyinə görə qiymətləndirilir.
1. Sirkulyasiya edən eozinofillər
Bunlar qanda dövr edən, periferik qan analizlərində müşahidə olunan eozinofillərdir.
2. Toxuma eozinofilləri
Bu eozinofillər əsasən toxumalarda yerləşir. Onlar allergik və ya parazitar reaksiyalarda aktivləşərək orada qalırlar. Tənəffüs yolları (astma hallarında), dəri (dermatitlərdə) və bağırsaq mukozasında rast gəlinir.
Eozinofiliya nədir?
Eozinofiliya — qanda və ya toxumalarda eozinofillərin normadan artıq miqdarda olmasıdır. Bu hal özlüyündə xəstəlik deyil, müxtəlif xəstəliklərin əlaməti və ya nəticəsi kimi ortaya çıxır.
Eozinofiliya aşağıdakı dərəcələrə bölünür:
- Yüngül: 500–1500 hüceyrə/mikrolitr
- Orta: 1500–5000 hüceyrə/mikrolitr
- Ağır: 5000+ hüceyrə/mikrolitr
Eozinofil azlığı (Eozinopeniya)
Əgər eozinofillərin sayı normadan azdırsa, bu vəziyyət eozinopeniya adlanır. Adətən stress, kəskin infeksiyalar və steroid istifadəsi nəticəsində baş verir. Klinik olaraq önəmli sayılmır.
Eozinofiliyanın simptomları
Təkcə eozinofillərin çoxalması bir simptom yaratmaya bilər. Ancaq bu artımın səbəbindən asılı olaraq bir sıra simptomlar ortaya çıxır:
- Xroniki öskürək və nəfəs darlığı
- Dəri səpgiləri və qaşınma
- Qarın ağrısı və ishal
- Aşağı enerji, halsızlıq
- Sürətli çəki itkisi
- Göz altı şişkinlik
- Əzələ və oynaq ağrıları
- Qan analizində ağ qan hüceyrələrinin sayının artması
Eozinofiliyanın səbəbləri
Eozinofillərin artmasının bir çox səbəbi ola bilər. Bunları əsas 3 qrupa bölmək mümkündür:
1. Parazitar infeksiyalar
Eozinofillər parazitlərə qarşı əsas müdafiə mexanizmidir. Bağırsaq qurdları, filariaz, schistosomiasis kimi infeksiyalar zamanı miqdarları artır.
2. Allergik reaksiyalar
- Bronxial astma
- Allergik rinit
- Atopik dermatit
- Dərmanlara qarşı reaksiya
Bu hallarda eozinofillər histamin ifrazı və toxuma iltihabında rol oynayır.
3. Autoimmün və iltihabi xəstəliklər
- Eozinofilik ezofagit
- Eozinofilik qastroenterit
- Sistemli lupus eritematozus
- Revmatoid artrit
4. Onkoloji səbəblər
- Hodkin limfoması
- Leukemiyalar (xüsusilə eozinofilik leykoz)
- Yumşaq toxuma şişləri
5. Dərman reaksiyaları
Antibiotiklər, antiinflamatuar dərmanlar və bəzi ağrıkəsicilər eozinofiliya yarada bilər. Bu, DRESS sindromu (Drug Reaction with Eosinophilia and Systemic Symptoms) şəklində ortaya çıxır.
Eozinofillə bağlı xəstəliklər
1. Hipereozinofilik sindrom (HES)
Bu xəstəlikdə eozinofillər patoloji şəkildə artır və toxumaları zədələyir. İnvaziv müalicə tələb edir, çünki ürək, beyin və ağciyər sistemlərinə ciddi təsir göstərə bilər.
2. Eozinofilik ezofagit
Bu, qida borusunun eozinofillərlə infiltrasiyasıdır. Uşaqlarda və gənclərdə daha çox görünür. Əsas simptomları:
- Udqunma çətinliyi
- Göynəmə hissi
- Qida borusunda sıxılma
3. Eozinofilik astma
Adi astmadan fərqli olaraq, bu formanın əsas immun hüceyrəsi eozinofillərdir. Allergik zəminə əsaslanır və steroidlərə cavab verir.
4. Toksokariaz (qurd infeksiyası)
Eozinofillərin parazitlərə qarşı reaksiyası nəticəsində yaranan bu infeksiya xüsusilə uşaqlarda daha çox rast gəlinir.
5. Dəri xəstəlikləri
Eozinofillər atopik dermatit, kontakt dermatit, urtikariya kimi dəri xəstəliklərində qaşınma və səpkilərin səbəbi ola bilər.
Diaqnostika: Eozinofil artımını necə təyin edirlər?
Eozinofiliya adətən qan analizlərində ortaya çıxır. Lakin səbəbin təyin olunması üçün əlavə müayinələr aparılır:
- Ümumi qan analizi (ÜQA)
- Qan yayması (morfoloji baxış)
- Nəcisin analizi – parazitlər üçün
- Allergiya testləri
- Ağciyər rentgeni və ya KT
- Qida borusu və ya bağırsaq biopsiyası
- İmmunoloji testlər və antitel səviyyələri
Müalicə üsulları
Eozinofiliya müalicəsi onun səbəbindən asılı olaraq dəyişir. Təkcə sayın azalması deyil, kök səbəbin aradan qaldırılması vacibdir.
1. Dərman müalicəsi
- Antiparazitar dərmanlar (albendazol, mebendazol)
- Antihistaminlər (loratadin, desloratadin)
- Kortikosteroidlər (prednizolon)
- İmmunosupressiv preparatlar
2. Qida rasionu və allergenlərdən uzaq durmaq
Əgər səbəb allergikdirsə, allergenlə təmas kəsilməlidir.
3. İnkişaf etmiş hallarda mütəxəssis nəzarəti
Hematoloq, allerqoloq və ya revmatoloqla konsultasiya mütləqdir.
Eozinofiliya təhlükəlidirmi?
Eozinofiliya yüngül hallarda sadəcə müşahidə tələb edə bilər. Amma uzunmüddətli və nəzarətsiz artım orqan zədələnməsinə, xroniki iltihaba və bəzi hallarda həyati təhlükəyə səbəb ola bilər.
Eozinofillər bədənin müdafiə ordusunun bir hissəsidir. Onların artması və ya azalması müxtəlif xəstəliklərin göstəricisi ola bilər. Eozinofiliya ciddi xəstəliklərin xəbərçisi ola biləcəyi üçün vaxtında diaqnostika və düzgün müalicə vacibdir. Əgər analiz nəticənizdə eozinofillər normadan artıqdırsa, bu barədə həkiminizlə mütləq məsləhətləşin.
