Epiqraf:Xülasə,Tarixi,Misallar

Yazılı ədəbiyyat mətnləri sadəcə söz yığınından ibarət deyil. Onların struktur quruluşu, ideya ardıcıllığı və emosional tərtibatı olur. Bəzən bir məqalə, roman və ya şeir, oxucunu ilk baxışdan cəlb edən bir sitatla, deyimlə və ya düşüncə ilə başlayır. Bu cür ifadələr epiqraf adlanır. Epiqraf, mətndən ayrı görünən, lakin onun mənasına dərinlik qatan estetik və ya fəlsəfi əlavələrdir. Oxucunu yazının ruhuna hazırlayır, mövzuya yön verir və müəllifin mesajına öncədən işarə edir.

Epiqraf nədir?

Reklam

Epiqraf (yunanca “epigraphē” – “yuxarı yazı”) – bir mətnin əvvəlində verilən, əsas ideyanı gücləndirmək, onun fəlsəfi və ya emosional yönünü vurğulamaq üçün seçilən ifadədir. Ədəbiyyatda epiqraf çox zaman məşhur bir şəxsin sitatı, dini və ya ədəbi mənbədən götürülmüş cümlə və ya misra olur. Onun əsas funksiyası mətni bədii-estetik və intellektual çərçivəyə salmaq, oxucuya ipucu verməkdir. Epiqraf, əsərin ruhunu müəyyən edir və bəzən müəllifin mesajını öncədən çatdırır.

Epiqraf misalları

Epiqraf olaraq bir çox ədəbiyyat nümunələrində tanınmış fikirlərdən istifadə olunmuşdur. Məsələn:

Reklam

Lev Tolstoyun “Anna Karenina” romanı epiqraf olaraq “Mənə qisas düşər, Mən cəza verəcəyəm, – Rəbb deyir” (İncil, Romalılara məktub, 12:19) ifadəsini daşıyır.
Cəlil Məmmədquluzadənin “Ölülər” əsərində isə “Ölüləri diriltmək olmaz” ifadəsi ironik epiqraf funksiyasını daşıyır.
Müasir yazılarda isə “Qaranlıqda parlayan fikir ən böyük işıqdır” kimi müəllifin özünə məxsus ifadələr də epiqraf kimi istifadə edilə bilər.

Epiqraf funksiyası

Epiqrafın bir neçə əsas funksiyası vardır:

Əsərin ideyasını öncədən işarə etmək;
Oxucunu emosional və fəlsəfi baxımdan yönləndirmək;
Yazıya poetik ab-hava və estetik cazibə qatmaq;
Mətnin əsas hissəsinə kontekst və mənalandırıcı dərinlik əlavə etmək;
Müəllifin mövqeyini dolayı formada ifadə etmək.

Bu funksiyalar epiqrafı sadəcə başlanğıc bəzəyi deyil, həm də intelektual və semantik yük daşıyan hissə kimi göstərir.

Epiqraf və xülasə fərqi

Epiqraf və xülasə (və ya anotasiya) qarışdırıla bilər, lakin funksional olaraq tam fərqlidirlər. Epiqraf mətndən əvvəl təqdim edilən, simvolik, bədii və ya fəlsəfi xarakter daşıyan ifadədir. Xülasə isə əsərin məzmununu qısa formada izah edən məlumatdır. Epiqraf istiqamət göstərir, xülasə məlumat verir. Birincisi düşüncə yaradır, ikincisi informasiyadır.

Epiqraf necə yazılır?

Epiqraf yazılarkən aşağıdakı qaydalara diqqət edilməlidir:

Epiqraf əsərlə məzmun və ideya baxımından əlaqəli olmalıdır;
Mənbə dəqiq göstərilməlidir (müəllif, əsərin adı, səhifə və ya il);
Əgər epiqraf xarici dildədirsə, tərcüməsi də verilməlidir;
Mətndən vizual olaraq ayrılmalı, adətən kursiv və ya fərqli ölçüdə yazılmalıdır;
Əsərin əvvəlində, girişdən əvvəl yerləşdirilməlidir.

Epiqraf ədəbiyyatda

Ədəbiyyatda epiqraf yazıçının mövqeyini əvvəlcədən ifadə etməsinə və oxucunu ideyaya yönəltməsinə xidmət edir. Klassiklərdən tutmuş çağdaş yazarlara qədər bir çox müəllif əsərlərinə epiqraf əlavə edir. Bu, onların düşüncə dərinliyini göstərir, bəzən isə əsəri interpretasiya etməyə açar olur. Məsələn, Kafka, Dostoyevski, Kamyu kimi müəlliflərin epiqrafları adətən onların əsərlərindəki psixoloji və fəlsəfi fonu izah edir.

Epiqraf və titr hissəsi

Titr və epiqraf bir çox halda qarışdırılsa da, fərqli anlayışlardır. Titr daha çox film və sənədli əsərlərdə ad, tarix, yer və ya digər faktların verildiyi hissədir. Epiqraf isə bədii və ya intellektual mahiyyət daşıyan ifadədir. Ədəbiyyatda epiqraf məzmunun qapısı, titr isə məlumat panelidir.

Epiqraf vs motto

Motto — müəllifin və ya əsərin əsas ideyasını qısa formada əks etdirən ifadədir. Epiqraf isə daha çox kontekstual və fəlsəfi dəyərə malikdir. Motto daimidir, epiqraf isə hər əsər üçün dəyişə bilər. Məsələn, “Həqiqət yalandan doğular” ifadəsi bir motto ola bilər, lakin bu cümlə konkret romanın əvvəlində yerləşdirilərsə, epiqraf funksiyası daşıyar.

Epiqraf müəllim izahı və dərslikdə yeri

Məktəb dərsliklərində epiqraf anlayışı əsasən 7–11-ci siniflərdə təqdim olunur. Müəllimlər bu anlayışı izah edərkən şagirdlərə ədəbiyyat nümunələrindən sitatlarla nümunə göstərirlər. Tapşırıqlar da verilir: verilmiş mətn üçün epiqraf seçmək, mövcud epiqrafı izah etmək, epiqrafla mətni əlaqələndirmək. Bu, şagirdlərin mətnə daha dərindən yanaşmasını təmin edir.

Epiqrafin tarixi və növləri

Tarixi baxımdan epiqraf qədim yunan və Roma yazılı abidələrindən başlayaraq, orta əsr dini və fəlsəfi yazılarda da tətbiq olunmuşdur. Klassik dövrdən bu yana epiqraf aşağıdakı formalarda olmuşdur:

Ədəbiyyat epiqrafı — yazı önündə sitat;
Memarlıq epiqrafı — divar, abidə və ya daş üzərində yazı;
Elmi epiqraf — araşdırma yazılarında konseptual fikir;
Müasir epiqraf — sosial mediada yazı girişlərində istifadə olunan sitatlar.

Epiqraf istifadəsi və seçmə qaydaları

Yaxşı epiqraf necə seçilməlidir? Bunun üçün müəllif aşağıdakılara diqqət yetirməlidir:

Əsərin ruhuna və mövzusuna uyğun olmalıdır;
Emosional və ya fəlsəfi dəyəri olmalıdır;
Uzun olmamalı, konkret və təsirli olmalıdır;
Təsadüfi yox, məqsədli seçilməlidir.
Bu qaydalar epiqrafın effektiv istifadəsini təmin edir.

Epiqraflar kitabın əvvəlində və abidələrdə

Ədəbi əsərlərlə yanaşı, epiqraflar abidələrdə, tarixi daşlarda və məzar daşlarında da yer alır. Məsələn, qəhrəmanlıqla həlak olmuş bir şəxs üçün “Vətən sağ olsun” kimi epiqraf yazısı seçilə bilər. Bu epiqraflar həm estetik, həm də tarixi yaddaş funksiyası daşıyır. Epitetdən fərqli olaraq, epiqraf daha simvolik və ideoloji mahiyyətlidir.

Epiqrafika elmi və “epiqrafika nədir?” sualına cavab

Epiqrafika — qədim dövrlərdən bu yana daş, divar və metal üzərində yazılmış yazıların, epiqrafların öyrənilməsi ilə məşğul olan elmdir. Bu sahə tarix, arxeologiya və dilçiliklə sıx bağlıdır. Epigrafik mətnlər vasitəsilə keçmiş sivilizasiyalar, dövlətlər və mədəniyyətlər haqqında ətraflı məlumat əldə olunur.

Epiqraf yazıların emosional və ideya gücünü artıran, mətni oxucuya daha təsirli şəkildə təqdim edən mühüm komponentdir. Ədəbiyyat, elmi məqalələr, memarlıq və tarixi abidələrdə epiqrafların funksiyası müxtəlif olsa da, ortaq cəhət — mətnə ruh, istiqamət və estetik çalar verməsidir. Müasir dövrdə də epiqrafların istifadəsi artmış, onların həm bədii, həm sosial, həm də elmi kontekstdə önəmi daha da vurğulanmışdır. Hər bir yaxşı epiqraf, oxucunun yazıya ruhən bağlanmasına və dərin məna qatına enməsinə şərait yaradır.