Əprimiş sözü Azərbaycan dilinin zəngin lüğət tərkibində yer alan, köhnə, gündəlik danışıqda və klassik mətnlərdə rast gəlinən, özündə dərin mənalar və xalq təfəkkürünün incə çalarlarını əks etdirən bir ifadədir. Bu söz adətən həm maddi, həm də mənəvi mənalarda işlədilir və müxtəlif sahələrdə istifadə oluna bilir. Əprimiş termini bəzən yaşlanmış, köhnəlmiş, artıq əvvəlki təravətini, canlılığını itirmiş varlıq və əşyalar üçün, bəzən də insan xarakterində və ya cəmiyyətdə baş vermiş dəyişiklikləri ifadə etmək üçün işlədilir. Tarix boyunca bu söz ədəbi nümunələrdə, gündəlik söhbətlərdə, atalar sözlərində və xalq ədəbiyyatında geniş şəkildə istifadə olunub.Əprimiş sözünün bu qədər geniş və çoxşaxəli mənalar daşıması onun Azərbaycan dilindəki funksionallığının göstəricisidir. Həm məişət dilində, həm də klassik ədəbiyyatda qarşılanması, onun dəyərini artırır.
Əprimiş Sözünün Leksik Mənası
Əprimiş sözü Azərbaycan dilində əsasən köhnəlmiş, təravətini, ilkin vəziyyətini, əvvəlki görünüşünü itirmiş mənasında işlədilir. Bu söz, çox vaxt “qocalmış”, “yararsız hala düşmüş”, “solmuş”, “yararsız” kimi sinonimlərlə yanaşı istifadə olunur. Əprimiş yalnız fiziki predmetlərə aid edilmir, bəzən də insan xarakterində, münasibətlərdə və ya mənəvi-əxlaqi dəyərlərdə baş verən dəyişikliklərə aid edilir.
Əprimiş sözü danışıqda “əprimiş paltar”, “əprimiş çörək”, “əprimiş üz”, “əprimiş münasibət” və s. kimi birləşmələrdə işlədilir. Yəni, bir şeyin əvvəlki təravətini, parıltısını, yeni və sağlam olma xüsusiyyətini itirməsi halına işarə edir.
Etimologiyası və Tarixi Mənşəyi
Əprimiş sözünün etimologiyası türk dilləri ailəsində mövcud olan köhnəlmə, təravətini itirmə, solma kökündən gəlir. “Əpr-” kökü türkcədə tündləşmə, solma, köhnəlmə, əvvəlki vəziyyəti itirmə mənalarını ehtiva edir. Sözün formalaşması və müxtəlif dövrlərdə işlədilmə formaları qədim yazılı mənbələrdə də təsdiqini tapır.
Azərbaycan dilinin etimoloji lüğətlərində qeyd olunur ki, əprimiş kökü “əpr-” (köhnəlmək, təravətini itirmək) və “-miş” keçmiş zaman şəkilçisinin birləşməsindən yaranıb və hal-hazırda daha çox şifahi və yazılı ədəbiyyatda qorunub saxlanılıb.
Ədəbiyyatda və Folklorda İstifadəsi
Əprimiş sözü Azərbaycan ədəbiyyatında tez-tez işlədilən, xüsusilə nəsr və şeirlərdə obrazlı ifadə vasitəsi kimi istifadə olunan bir sözdür. Məşhur yazıçı və şairlərin əsərlərində əprimiş təbiətin təsviri, əprimiş münasibətlərin bədii təhlili və insan ömrünün əprimiş dövrləri poetik dillə tərənnüm olunur.
Folklorumuzda isə əprimiş daha çox həyat və zaman axınının təsvirində, ötən illərin, keçmiş günlərin köhnəlməsi və sönməsi ilə bağlı bənzətmələrdə yer alır. Atalar sözləri və deyimlərdə də əprimiş sözü canlı şəkildə işlədilir və xalqın dünya görüşünü əks etdirir.
Məişətdə və Gündəlik Dildə İstifadəsi
Gündəlik danışıqda əprimiş sözü xüsusilə köhnə, istifadə müddətini başa vurmuş, artıq yeni və yararlı hesab edilməyən əşyalar, qidalar və geyimlər üçün istifadə olunur. Məsələn, “əprimiş çörək” ifadəsi çörəyin artıq bərkiyib, təzə dadını itirdiyini bildirir. Eyni zamanda, “əprimiş paltar” uzun müddət geyilib, rəngi solmuş və köhnəlmiş geyimi ifadə edir.
Məişətdə əprimiş sözünün istifadə olunması bir növ əşyaların və qidaların keyfiyyət göstəricisini bildirir və gündəlik dilin rəngarəngliyini artırır.
Sosial Münasibətlərdə və İnsan Xarakterində İstifadəsi
Əprimiş sözü yalnız maddi əşyalar və ya qidalar üçün deyil, bəzən də insanlar və münasibətlər üçün istifadə olunur. Məsələn, iki insan arasında artıq əvvəlki istilik, səmimiyyət qalmadıqda, “əprimiş münasibət” deyilir. Həmçinin, həyat təcrübəsi və yaşlanma nəticəsində insanın əvvəlki canlılığını itirməsinə “əprimiş” deyə münasibət bildirilir.
Bu halda söz mənəvi-psixoloji çalar qazanır və insan həyatının, xarakterinin dəyişən və köhnələn tərəflərini ifadə edir.
Əprimiş Sözünün Sinonimləri və Antonimləri
Əprimiş sözünün Azərbaycan dilində bir neçə sinonimi vardır: köhnəlmiş, solmuş, yorulmuş, sönmüş, təravətsiz və s. Bu sözlər müxtəlif kontekstlərdə bir-birinin yerinə işlədilə bilər.
Əprimiş sözünün antonimi isə “təravətli”, “yeni”, “canlı”, “işıqlı” və bənzər sözlərdir. Bu antonimlər isə əsasən yeniliyi, təzəliyi, canlılığı və parıltını ifadə edir.
Azərbaycan Dilində Əprimiş Sözünün Qrammatik Xüsusiyyətləri
Əprimiş sözü sifət kimi işlədilir və cümlədə əşyanın, hadisənin və ya münasibətin vəziyyətini, keyfiyyətini bildirir. Qrammatik baxımdan sadə, lakin çox funksiyalı bir sözdür. Cümlədə ismin önündə və ya sonra gəlib, təsvir etdiyi əşya və hadisənin köhnəlmiş, təravətsiz vəziyyətdə olduğunu göstərir.
“Əprimiş” sözü digər sifətlərlə birlikdə də işlədilə bilər: “əprimiş və rəngi solmuş paltar”, “əprimiş, bərkimiş çörək” və s.
Əprimiş Sözünün Psixoloji və Simvolik Mənası
Əprimiş sözü bir çox hallarda həyatın keçiciliyini, zamanın təsirini, hər bir şeyin əvvəl-axır köhnələcəyini və dəyişəcəyini simvolizə edir. Xüsusilə poeziyada əprimiş obrazı ilə insan ömrünün keçici mərhələləri, həyatın müxtəlif dövrlərindəki dəyişikliklər, emosional tükənmələr ifadə olunur.
Bu cür simvolik yanaşma sözün psixoloji təsir gücünü artırır və onu sıradan məişət sözündən daha yüksək səviyyəyə qaldırır.
Müasir Dövrdə Əprimiş Sözünün İşlədilməsi
Müasir Azərbaycan dilində əprimiş sözü öz mövqeyini qoruyub saxlayır. Gündəlik danışıqda, mətbuatda, sosial şəbəkələrdə, həmçinin ədəbiyyatda geniş istifadə olunur. Cəmiyyətin dəyişməsi, yeni anlayışların və texnoloji yeniliklərin ortaya çıxması ilə yanaşı, əprimiş sözü hələ də öz aktuallığını itirmir və xalqın dil yaddaşında yaşamağa davam edir.
Əprimiş Sözünün Dilimizdə Əhəmiyyəti
Əprimiş sözü Azərbaycan dilinin zəngin leksikasının bir nümunəsi olmaqla yanaşı, həm də xalq düşüncəsinin, məişətinin və ədəbi yaradıcılığının ayrılmaz hissəsidir. Bu söz həm tarixi, həm də müasir dövrdə dildə özünəməxsus yer tutur və nəsillərarası dilin davamlılığını təmin edir.
Əprimiş sözü Azərbaycan dilində dərin mənalar daşıyan, köhnəlmiş, təravətini itirmiş, artıq əvvəlki vəziyyətini qoruyub saxlaya bilməyən hadisə, əşya və münasibətləri təsvir edən bir ifadədir. Bu sözün dilimizdə bu qədər geniş mənalı işlənməsi və bir neçə sahədə istifadə olunması onun zənginliyini və funksionallığını göstərir. Əprimiş həm məişətdə, həm ədəbiyyatda, həm də insan münasibətlərində köhnəlməni, dəyişiklikləri və zamanın təsirini ifadə edən vacib bir sözdür. Azərbaycan dili üçün bu cür sözlərin qorunub saxlanılması və gələcək nəsillərə ötürülməsi dilimizin inkişafı və zənginləşməsi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Ən çox verilən suallar
Əprimiş sözü köhnəlmiş, təravətini və ilkin vəziyyətini itirmiş, əvvəlki canlılığından uzaqlaşmış mənasında işlədilir. Əşyalar, qidalar, münasibətlər və bəzən də insan xarakteri üçün istifadə olunur.
2. Əprimiş sözü hansı mənalarda istifadə olunur?
Əprimiş əsasən köhnəlmiş, təravətini itirmiş, yararsız olmuş vəziyyətlərdə işlədilir. Fiziki əşyalar, qidalar və münasibətlər üçün işlədilə bilər.
3. Əprimiş sözünün sinonimləri hansılardır?
Köhnəlmiş, solmuş, təravətsiz, yorulmuş, sönmüş kimi sözlər əprimişin sinonimləridir.
4. Əprimiş sözü hansı hallarda işlədilə bilər?
Geyim, qida, insan münasibətləri, emosiyalar və əşyaların vəziyyəti üçün istifadə olunur.
5. Əprimişin antonimi nədir?
Əprimiş sözünün antonimi təravətli, yeni, canlı kimi sözlərdir.
6. Əprimiş sözü ədəbiyyatda necə işlədilir?
Ədəbiyyatda əprimiş obrazlar insan ömrünün, münasibətlərin, təbiətin keçiciliyini təsvir etmək üçün istifadə olunur.
7. Əprimiş və köhnəlmiş sözləri arasında fərq varmı?
Bəzən eyni mənada işlədilsə də, əprimiş daha çox təravət və canlılığın itirilməsini bildirir, köhnəlmiş isə sadəcə yaşa və istifadə müddətinə aiddir.
8. Əprimiş sözünün etimologiyası nədir?
Söz türkcədə “əpr-” kökündən gəlir, köhnəlmək, təravətini itirmək mənasını verir. “-miş” şəkilçisi isə keçmiş zaman forması yaradır.
9. Əprimiş sözü gündəlik dildə necə işlədilir?
Gündəlik həyatda əprimiş çörək, əprimiş paltar, əprimiş münasibət kimi birləşmələrdə geniş istifadə olunur.
10. Əprimiş sözünün dilimizdə əhəmiyyəti nədir?
Bu söz Azərbaycan dilinin leksik zənginliyini, xalqın təfəkkür və məişət mədəniyyətini, ədəbi ifadə imkanlarını nümayiş etdirir.
