Dəri insan orqanizmində ən böyük orqandır və həm fiziki qoruyucu funksiyanı yerinə yetirir, həm də orqanizmin ümumi sağlamlıq vəziyyətinin barometri rolunu oynayır. Hər bir insan həyatının müəyyən mərhələsində dəri ilə bağlı narahatlıqlar yaşayır. Bu problemlər arasında ən çox rast gəlinənlərdən biri də eqzema xəstəliyidir. Eqzema – bir çoxları üçün sadəcə qızartı və qaşınmadan ibarət kimi görünsə də, əslində xroniki və mürəkkəb bir dermatoloji problemdir. O, həyat keyfiyyətinə ciddi təsir edir, psixoloji narahatlıqlara səbəb olur və bəzən sosial izolyasiyaya qədər gedib çıxır.
Müxtəlif yaş qruplarında müşahidə edilə bilən eqzema, səbəblərinə və simptomlarına görə fərqlənir. Uşaqlarda, gənclərdə, hətta yaşlılarda da rast gəlinən bu xəstəlik müalicə olunmadıqda və ya düzgün idarə olunmadıqda ağırlaşmalara yol aça bilər. Bu məqalədə eqzemanın növləri, yaranma səbəbləri, simptomları, müalicə üsulları, profilaktik tədbirlər və onunla yaşamağın yolları peşəkar və təsdiqli məlumatlara əsaslanaraq geniş şəkildə izah olunur.
Eqzema nədir?
Eqzema, tibbi dildə “dermatit” olaraq da adlandırılan, iltihabi xarakter daşıyan dəri xəstəliyidir. O, dəri səthində qızartı, quruluq, qaşınma, qabıqlaşma, bəzən su toplama və çatlamalarla özünü göstərir. Xəstəlik kəskin və ya xroniki ola bilər. Kəskin eqzemalarda simptomlar qəfil başlayır, dəri qızarır və iltihablanır. Xroniki hallarda isə dəri qalınlaşır, sərtləşir və qabıqlanır.
Eqzemanın əsas səbəbləri arasında genetik meyillilik, immun sistemin həssaslığı, allergik reaksiyalar, stres və ətraf mühit faktorları dayanır. Dəri baryerinin zəifləməsi ilə mikroblar, allergenlər və digər qıcıqlandırıcı maddələr dərinin alt qatlarına keçərək iltihab reaksiyasına səbəb olur.
Eqzemanın növləri
Eqzemanın bir neçə növü mövcuddur və hər biri spesifik simptomlar və müalicə üsulları ilə fərqlənir. Ən çox rast gəlinən növlər aşağıdakılardır:
1. Atopik dermatit: Ən çox uşaqlarda rast gəlinən və genetik meyilli olan eqzema növüdür. Qoltuqaltı, diz və dirsəklərin arxa hissələrində, boyun və üzdə qızartı, qaşınma və quruluq müşahidə edilir.
2. Kontakt dermatit: Dəri ilə müəyyən maddənin (kimyəvi maddə, sabun, ətir və s.) təması nəticəsində yaranır. Kontakt iki növə ayrılır: allergik və qıcıqlandırıcı kontakt dermatit.
3. Seboreik dermatit: Xüsusilə saçlı dəridə, üz, qulaq arxası və sinə nahiyəsində yağlı, sarımtıl və qaşınan ləkələrlə özünü göstərir. Bəzi hallarda “kəpək” kimi qəbul olunur.
4. Diskoid eqzema: Yuvarlaq formalı qızartılar və qabıqlarla özünü göstərən xroniki eqzema formasıdır. Əsasən qol və ayaqlarda müşahidə olunur.
5. Staz (varikoz) dermatiti: Qan dövranı pozulmuş ayaqlarda rast gəlinir. Şişkinlik, qaşınma və piqmentasiya ilə müşayiət olunur.
6. Dyshidrotik eqzema: Əllərin və ayaqların iç səthlərində kiçik su ilə dolu qabarcıqlar şəklində yaranır. Xüsusilə yaz və yay aylarında aktivləşir.
Eqzemanın səbəbləri
Eqzema müxtəlif səbəblərin birgə təsiri nəticəsində yaranır. Bu səbəblər genetik, immunoloji və ətraf mühit amillərinə əsaslanır. Əsas səbəblər aşağıdakılardır:
- Genetik faktorlar: Ailəsində eqzema və ya allergik xəstəliklər olan şəxslərdə eqzema riski daha yüksək olur.
- Allergenlərlə təmas: Toz gənələri, heyvan tükü, polen, bəzi qidalar eqzemanı tətikləyə bilər.
- Kimyəvi maddələr: Deterjanlar, sabunlar, ətir və dezodorantlar kimi maddələr dəriyə zərər verə bilər.
- Stres: Psixoloji gərginlik eqzemanın kəskinləşməsinə səbəb ola bilər.
- İqlim və hava şəraiti: Quru və soyuq iqlimlərdə eqzema ağırlaşa bilər.
- İmmun sistemin həssaslığı: Orqanizmin adi maddələrə qarşı həddindən artıq reaksiya verməsi iltihab prosesinə səbəb olur.
Eqzemanın əlamətləri
Eqzemanın simptomları növündən və mərhələsindən asılı olaraq dəyişə bilər. Ən çox rast gəlinən əlamətlər bunlardır:
- Dəridə qızartı və şişkinlik
- Güclü qaşınma hissi
- Dərinin qabıqlanması və soyulması
- Kiçik su ilə dolu qabarcıqlar
- Dərinin qalınlaşması və sərtləşməsi
- Qanayan və çatlayan sahələr
- Yanma və ağrı hissi
Simptomlar bəzən birdən başlayır və sürətlə yayılır. Xroniki eqzemalarda isə proses tədricən inkişaf edir.
Eqzemanın diaqnostikası
Eqzema adətən dəriyə baxış zamanı dermatoloq tərəfindən asanlıqla müəyyən olunur. Lakin bəzi hallarda dəqiq diaqnoz üçün əlavə testlər tələb oluna bilər:
- Dəri testi (patch test): Allergenlərin müəyyən edilməsi üçün tətbiq edilir.
- Qan analizləri: Allergik meyilli şəxslərdə immunoglobulin E (IgE) səviyyəsi yoxlanılır.
- Bakterial yoxlamalar: Dəri infeksiyalarını aşkarlamaq üçün nümunələr götürülə bilər.
Əgər simptomlar uzun müddət davam edirsə və ya müalicəyə cavab vermirsə, mütləq mütəxəssisə müraciət edilməlidir.
Müalicə üsulları
Eqzemanın müalicəsində məqsəd simptomların aradan qaldırılması, qaşınmanın azaldılması və dəri baryerinin bərpasıdır. Aşağıdakı üsullar geniş istifadə olunur:
- Topikal kremlər və məlhəmlər: Kortikosteroidlər, nəmləndiricilər və immunmodulyator kremlər.
- Antihistamin preparatlar: Qaşınmanı azaltmaq üçün ağızdan qəbul edilən dərmanlar.
- Antibiotiklər: İltihab və infeksiya halında təyin olunur.
- Fototerapiya: Ultrabənövşəyi şüalarla müalicə üsuludur.
- Alternativ üsullar: Bitki əsaslı məlhəmlər, narahatlıq əleyhinə vasitələr və pəhriz dəstəyi.
Müalicə müddəti fərdin eqzema növünə və ciddiyyət dərəcəsinə görə dəyişir.
Günlük həyat və profilaktika
Eqzema ilə yaşamaq çətin ola bilər, lakin düzgün yanaşma ilə bu vəziyyəti idarə etmək mümkündür. Profilaktik tədbirlər bunlardır:
- Dərinin müntəzəm nəmləndirilməsi
- Qıcıqlandırıcı sabun və kimyəvi məhsullardan uzaq durmaq
- Stress idarəsi (yoqa, meditasiya, psixoterapiya)
- Sintetik və dar geyimlərdən qaçmaq
- İstiyə və soyuğa qarşı tədbir görmək
- Pəhrizə diqqət yetirmək (allergen qidaları azaltmaq)
- Qısa və ilıq duş almaq, dərini yumşaq şəkildə qurulamaq
Bu qaydalar həm profilaktika, həm də müalicə prosesində olduqca əhəmiyyətlidir.
Eqzema, sadəcə bir dəri xəstəliyi deyil, insanın gündəlik həyatına, emosional vəziyyətinə və sosial münasibətlərinə təsir edən kompleks bir problemdir. Müxtəlif səbəblərdən yaranan və fərqli formaları olan bu xəstəlik düzgün yanaşma ilə effektiv şəkildə idarə oluna bilər. Onunla mübarizədə əsas şərt düzgün diaqnoz, ardıcıl müalicə və profilaktik tədbirlərin tətbiqidir. Eyni zamanda, cəmiyyətin bu barədə maarifləndirilməsi və eqzemalı insanlara anlayışla yanaşılması sosial dəstəyin gücləndirilməsində mühüm rol oynayır.
Ən Çox Verilən Suallar
Eqzema dərinin iltihablı xəstəliyidir və genetik, allergik, kimyəvi və ya psixoloji səbəblərlə yaranır. Dəri baryerinin zəifləməsi və immun sistemin həssas reaksiyası xəstəliyin əsas səbəblərindəndir.
Xeyr, eqzema yoluxucu deyil. Başqa insanlara keçmir, çünki infeksion xəstəlik deyil və mikrob vasitəsilə yayılmır.
Tam sağalma hər zaman mümkün olmasa da, düzgün müalicə və həyat tərzi ilə eqzemanı nəzarətdə saxlamaq, alovlanmaları azaltmaq mümkündür.
Bəli, xüsusilə atopik dermatit formasında uşaqlarda tez-tez müşahidə olunur və böyüdükcə azalması mümkündür.
Bəzi hallarda eqzema allergik reaksiya nəticəsində yaranır, amma bütün eqzema formaları allergiya deyil.
Həkim tərəfindən təyin edilən kortikosteroid məlhəmlər, nəmləndiricilər və bəzən antibiotikli kremlər istifadə edilir.
Stress, kimyəvi maddələr, toz, istidən-soyuğa keçid, qıcıqlandırıcı qidalar eqzemanı pisləşdirə bilər.
Yumşaq təmizləyicilər, nəmləndiricilər, günəşdən və soyuqdan qorunma eqzema dəriyə düzgün qulluq üsullarıdır.
Bəzi təbii vasitələr (aloevera, çay ağacı yağı və s.) faydalı ola bilər, amma istifadə etməzdən əvvəl həkimlə məsləhətləşmək vacibdir.
Bəzən həyat boyu davam edə bilər, lakin bir çox hallarda düzgün müalicə və qayğı ilə simptomlar uzun müddət nəzarətdə saxlanıla bilər.
