Dünyanın müxtəlif bölgələrində yetişən meyvələr, iqlim və torpaq şəraitinin fərqliliyinə görə fərqli dad, görünüş və qida dəyərlərinə sahib olur. Tropik və subtropik iqlim qurşaqlarında yetişən, əksər insanlara qeyri-adi və maraqlı görünən meyvələr “eqzotik meyvələr” adlandırılır. Bu meyvələr estetik görünüşləri, qeyri-adi dadları, yüksək qida və antioksidant dəyərləri ilə təkcə kulinariya dünyasının deyil, həm də sağlamlıq tədqiqatlarının diqqət mərkəzinə çevrilmişdir.
Ənənəvi alma, armud, şaftalı kimi meyvələrlə yanaşı, indi Azərbaycanda da mango, kivi, pitaya (əjdaha meyvəsi), avokado, papaya, liçi kimi eqzotik meyvələrə maraq artır. İnsanlar sağlam həyat tərzinə keçdikcə bu meyvələr həm gündəlik qidalanmada, həm də kosmetika və sağlamlıq sahəsində geniş istifadə olunur. Bu məqalədə eqzotik meyvələrin növləri, qida dəyərləri, faydaları, yetişdiyi bölgələr, Azərbaycan bazarındakı mövqeyi və istifadə qaydaları ətraflı izah ediləcək.
Eqzotik meyvə nədir?
Eqzotik meyvə, adətən tropik və subtropik iqlim qurşağında yetişən, xarici görünüşü, dadı və qoxusu ilə fərqlənən meyvələrə verilən ümumi addır. Bu meyvələr yerli iqlimə xas olmadığı üçün müəyyən ərazilərdə “xarici”, “nadir” və “nümayişkaranə” kimi qəbul edilir. Bəzi hallarda bu meyvələr yaşıllaşmamış, qoxulu, bəzən isə olduqca tünd rəngli, cır və qeyri-adi teksturalı olur.
Eqzotik meyvələrin xarici görünüşləri çox vaxt insanın diqqətini çəkir. Onlar alışdığımız meyvələrdən ölçü, rəng, forma və dad baxımından əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Məsələn, əjdaha meyvəsinin qabığı tikanlı, içi isə küncütə bənzər toxumlarla doludur. Bu qeyri-adilik onları həm qida, həm tibbi, həm də estetik baxımdan maraqlı edir.
Ən çox tanınan eqzotik meyvələr
Eqzotik meyvələrin sayı çox olsa da, dünyada və Azərbaycanda daha geniş tanınan və istifadə edilən nümunələr bunlardır:
1. Mango: Hindistan mənşəli bu meyvə şirin dadı, parlaq sarı rəngi və yüksək C vitamini tərkibi ilə tanınır. Təzə halda yeyilir, salatlara və şirniyyatlara əlavə edilir.
2. Kivi: Çin mənşəli olan bu meyvə tünd yaşıl içərisi və xırda toxumları ilə seçilir. Tərkibində bol C vitamini və antioksidant vardır.
3. Avokado: Meksika və Cənubi Amerika mənşəli yağlı meyvədir. Qidalandırıcı dəyərləri yüksəkdir. Omeqa-3 yağ turşuları ilə zəngindir.
4. Pitaya (Əjdaha meyvəsi): Asiya və Latın Amerikası mənşəli olan bu meyvə görünüşü ilə seçilir. Qırmızı və ya sarı qabıqlı, içi bəyaz və toxumlu olur.
5. Papaya: Mərkəzi Amerikada yetişən bu meyvə, həzm sisteminə müsbət təsir göstərən papain fermenti ilə zəngindir.
6. Liçi: Çin mənşəli bu meyvə şirin və ətirli dadı ilə tanınır. Qabığı qırmızı, içi şəffaf və jelə bənzər quruluşdadır.
7. Rambutan: Malay arxipelaqına xas olan bu meyvə liçiyə bənzəyir, lakin tüklü qabığı ilə fərqlənir. İçi şirin və sulu olur.
8. Pomelo: Naringi və qreyfrutun birləşməsinə bənzəyən bu sitrus meyvəsi böyük ölçüsü və şirin acılı dadı ilə seçilir.
Eqzotik meyvələrin qida dəyərləri
Eqzotik meyvələrin ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri onların zəngin qida dəyərinə malik olmalarıdır. Bu meyvələrdə bol miqdarda C, A, E vitaminləri, fol turşusu, kalium, dəmir, maqnezium və təbii antioksidantlar mövcuddur. Məsələn:
- Mango və papaya A və C vitamini ilə zəngindir, göz və dəri sağlamlığı üçün əhəmiyyətlidir.
- Avokado tərkibində faydalı yağlar və kalium olduğu üçün ürək-damar sağlamlığına müsbət təsir edir.
- Kivi immunitet sistemini gücləndirən C vitamini ilə doludur.
- Liçi və rambutan antioksidantlarla zəngindir və iltihab əleyhinə təsirə malikdir.
Bu meyvələrin tərkibində təbii şəkərlər olsa da, aşağı glisemik indeksə malik olduqları üçün diabetik pəhrizlərə də uyğun sayılır.
Sağlamlığa təsiri və faydaları
Eqzotik meyvələr yalnız dadları ilə deyil, sağlamlığa olan təsirləri ilə də fərqlənir. Onların bəzi mühüm faydaları:
- İmmunitet sisteminin gücləndirilməsi – C vitamini və antioksidantlar orqanizmin müdafiəsini artırır.
- Həzm sisteminin dəstəklənməsi – Papaya və ananas kimi meyvələr fermentlərlə zəngindir.
- Ürək-damar xəstəliklərinin qarşısının alınması – Avokado, nar və pomelo bu baxımdan faydalıdır.
- Dəri və saç sağlamlığı – Vitamin E və təbii yağlar dərinin elastikliyini qoruyur.
- Stressin azaldılması və əhvalın yaxşılaşması – Tropik meyvələrin tərkibindəki fitokimyəvi maddələr beyin funksiyalarına müsbət təsir göstərir.
Bu faydalar səbəbilə eqzotik meyvələr həm gündəlik rasionda, həm də sağlamlıq proqramlarında yer alır.
Əsas yetişdiyi bölgələr
Eqzotik meyvələrin əsas yetişdiyi yerlər tropik və subtropik ərazilərdir. Bura əsasən Cənubi Amerika (Braziliya, Kolumbiya), Cənub-Şərqi Asiya (Vyetnam, Tailand, İndoneziya), Afrika (Keniya, Nigeriya), Avstraliya və Karib adaları daxildir. Bu ərazilərdə iqlim şəraiti – yüksək temperatur və rütubət – meyvələrin yetişməsi üçün əlverişlidir.
Məsələn:
- Mango – Hindistan, Pakistan, Banqladeş
- Avokado – Meksika, Peru, Cənubi Afrika
- Liçi və rambutan – Çin, Malayziya, Tailand
- Papaya və ananas – Filippin, Braziliya, Kosta-Rika
- Pitaya – Vyetnam, Kolumbiya, İsrail
Bu meyvələr beynəlxalq ticarətdə də xüsusi yer tutur və dünya üzrə milyonlarla tonla ixrac edilir.
Azərbaycanda eqzotik meyvələrə maraq
Azərbaycanda son illər eqzotik meyvələrə maraq artmaqdadır. Xüsusilə böyük şəhərlərdə, supermarketlərdə və onlayn satış platformalarında bu meyvələrə rast gəlmək mümkündür. Bəzi restoranlar və sağlamlıq qidaları ilə məşğul olan müəssisələr menyularında bu meyvələrə xüsusi yer ayırırlar.
Eyni zamanda Azərbaycanın subtropik bölgələrində – əsasən Lənkəran-Astara zonasında – bəzi eqzotik meyvələrin yetişdirilməsi ilə bağlı pilot layihələr və təcrübələr həyata keçirilir. Avokado, kivi və naringi bu bölgələrdə uğurla yetişdirilir və yerli bazara təqdim olunur.
İstifadə qaydaları və saxlanma
Eqzotik meyvələrin əksəriyyəti təzə halda yeyilir. Lakin onların istifadəsi tək bununla məhdudlaşmır:
- Salatlar – avokado, kivi və mango salatlarda ləzzət və rəng qatır.
- Şirələr və smuzilər – enerji və vitamin mənbəyi olaraq səhər qidalarında istifadə olunur.
- Desertlər – tortlar, yoqurtlar, meyvə piyazları.
- Quru meyvə forması – bəzi meyvələr qurudularaq uzunmüddətli istifadə olunur.
- Kosmetika – avokado və papaya əsaslı maskalar və kremlər.
Saxlanma baxımından eqzotik meyvələr adətən həssas və tez xarab olan kateqoriyadadır. Onları sərin, quru və günəş şüasından uzaq yerdə saxlamaq məsləhətdir
Eqzotik meyvələr qida dünyasının rəngarəng, dadlı və sağlamlıqla zəngin nümayəndələridir. Bu meyvələrin bənzərsiz xüsusiyyətləri yalnız onların görünüşündə deyil, tərkibindəki təbii sərvətlərdə də öz əksini tapır. Qidalanma, tibbi məqsədlər, kosmetik istifadə və dad baxımından eqzotik meyvələr artıq yalnız tropik bölgələrin yox, bütün dünyanın maraq dairəsindədir.
Azərbaycanda bu meyvələrə artan maraq həm bazar genişlənməsinə, həm də sağlam həyat tərzinin təşviqinə xidmət edir. Yerli istehsal imkanları və idxal strategiyaları gücləndirildikcə bu meyvələrin əlçatanlığı da artır. Hər kəsin sağlam, balanslı və keyfiyyətli qidalanması üçün eqzotik meyvələr faydalı və zəruri alternativlərdir.
Ən Çox Verilən Suallar
Tropik və subtropik bölgələrdə yetişən, qeyri-adi forma və dadlara malik meyvələrə eqzotik meyvələr deyilir.
Mango, kivi, avokado, pitaya, papaya, liçi, rambutan və pomelo dünyada ən çox tanınan eqzotik meyvələrdəndir.
Bəli, xüsusilə Lənkəran və Astara zonasında avokado, kivi kimi bəzi eqzotik meyvələrin yetişdirilməsi mümkündür.
İdxal edildiyinə görə qiymətləri yerli meyvələrdən daha baha ola bilər, amma çeşidə və mövsümə görə dəyişir.
Bəli, bu meyvələr vitamin, antioksidant və minerallarla zəngindir və sağlamlıq üçün faydalıdır.
Təzə halda yeyilir, şirə və smuzi hazırlanır, salat və desertlərə əlavə edilir.
Əgər allergiya yoxdursa, bu meyvələr uşaqlar üçün vitamin mənbəyi kimi tövsiyə olunur.
Avokado, papaya, mango və kokos kosmetik məhsullarda tez-tez istifadə olunan meyvələrdəndir.
Bəli, bəzi insanlarda liçi, kivi, papaya kimi meyvələrə qarşı allergik reaksiyalar ola bilər.
Supermarketlərdən, meyvə bazarlarından və onlayn qida platformalarından əldə etmək mümkündür.
