Ərik qurusu Azərbaycan xalqının mətbəx ənənələrində və gündəlik qida rasionunda xüsusi yerə malik olan, həm sağlamlıq, həm də mədəni baxımdan əvəzolunmaz məhsullardan biridir. Bu məhsul, yalnız dadı və ətirli aroması ilə deyil, həm də qədimdən bəri ölkəmizdə dərin köklərə malik olan ənənəvi qurutma texnologiyası, təbii saxlanma üsulu, bioloji və müalicəvi xüsusiyyətləri ilə fərqlənir. Hər bir bölgənin iqlimi, torpaq xüsusiyyətləri və əkinçilik ənənələri əriyin yetişmə və qurudulma prosesinə təsir edir. Hələ qədim dövrlərdən Azərbaycan kəndlərində yaz və yay mövsümünün sonuna yaxın bağlarda yetişən təbii əriklər toplanır, diqqətlə seçilərək qurudulur və qış üçün ehtiyat edilir. Ərik qurusu nəinki ərzaq ehtiyatı, həm də ailə süfrələrinin bəzəyi, eləcə də müxtəlif şirniyyat və yeməklərin əsas inqrediyenti kimi istifadə olunur.Ərik qurusunun əhəmiyyəti yalnız qida ilə məhdudlaşmır. O, müxtəlif xalq təbabəti reseptlərində, xəstəliklərin qarşısının alınmasında və immunitetin möhkəmləndirilməsində də geniş tətbiq edilir. Müxtəlif bölgələrdə ərik qurusunun hazırlanması və saxlanılması ilə bağlı fərqli adət və mərasimlər var, bu da kənd həyatının ayrılmaz hissəsidir. Müasir dövrdə istehsalın sənaye üsulu ilə yanaşı, ənənəvi ev üsulu ilə də qurudulan ərik qurusu həm daxili bazarda, həm də ixrac məhsulu kimi böyük maraq doğurur. Ərik qurusunun yayılması, fərqli reseptlər və təqdimatlarla zənginləşməsi, onun Azərbaycan mətbəxindəki əhəmiyyətini daha da artırır.
Ərik qurusunun tarixi və Azərbaycan mədəniyyətində yeri
Ərik Azərbaycan ərazisində ən qədim becərilən meyvələrdən biridir. Tarixi mənbələrdə qeyd olunur ki, Azərbaycanda ərik bağları hələ min illər əvvəl salınıb və bu meyvənin təravətli və qurudulmuş formaları hər zaman böyük dəyərə malik olub. Ərik qurusu xüsusilə aran və dağətəyi bölgələrdə yayılıb, burada kənd təsərrüfatının əsas sahələrindən biri hesab edilir. Ərik qurusu sadəcə qış ehtiyatı deyil, həm də müxtəlif bayramlarda, toy və məclis süfrələrində, xüsusi mərasimlərdə mütləq yer alan məhsuldur. Azərbaycanın bir sıra bölgələrində ərik qurusunun hazırlanması xüsusi mərasimə çevrilir; ailə üzvləri və qonşular bir araya gələrək, ərikləri seçir, tumlarını çıxarır, günəş altında qurudaraq qış üçün toplayırlar. Bu ənənə nəsildən-nəslə ötürülərək, həm kənd əməkdaşlığını, həm də ailə bağlarını gücləndirir.Ərik qurusu həmçinin xalq təbabətində, qədim əl yazmalarda və el arasında müxtəlif şeirlərlə, lətifələrlə də vəsf olunub. Azərbaycan mətbəxində ərik qurusunun istifadəsi çoxşaxəlidir. Onun əsasında hazırlanmış şirniyyatlar, kompotlar, pilovlar, şorbalar, müxtəlif yeməklər ölkə daxilində və xaricdə də məşhurlaşıb. Ərik qurusu, həmçinin milli brend kimi xarici bazarlarda da tanıdılır və bu, kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracında önəmli yer tutur.
Ərik qurusunun hazırlanma üsulları və texnologiyası
Ərik qurusunun hazırlanması əsasən təbii və ənənəvi üsullarla həyata keçirilir. Hazırlığın birinci mərhələsi əriklərin düzgün seçilməsi və yuyulmasıdır. Qurudulmağa ən uyğun ərik növləri, adətən, şirəli, ətli, bərk və tumsuz olanlardır. Toplanan əriklər təmizlənir, bəzən tumları çıxarılır, bəzən isə tumla birgə qurudulur. Müxtəlif bölgələrdə fərqli üsullar tətbiq olunur – bəzi yerlərdə ərik iki yerə bölünür və açıq halda, bəzilərində isə bütöv şəkildə qurudulur.
Qurudulma prosesi əsasən günəş altında və ya kölgəli, hava axını olan yerlərdə aparılır. Bəzi hallarda, daha sürətli və gigiyenik məqsədlərlə, xüsusi elektrik və qaz quruduculardan da istifadə olunur. Əriklərin üstü tez-tez tənzif və ya nazik parça ilə örtülür ki, toz və həşərat toxunmasın. Qurudulma müddəti havanın temperaturu və ərikin su tərkibindən asılı olaraq bir neçə gün və ya həftə davam edir. Qurudulmuş əriklər tam soyuduqdan sonra hava keçirməyən qabda, torbada və ya xüsusi kisədə saxlanılır. Belə şəraitdə ərik qurusu uzun müddət xarab olmur və öz dadını, rəngini qoruyur. Sənaye üsulu ilə hazırlanan ərik qurusu isə xüsusi avadanlıqlarda, texnoloji nəzarət altında, daha qısa müddətdə əldə edilir.Ərik qurusunun keyfiyyətinə ən çox təsir edən amillər – meyvənin yetişmə dərəcəsi, qurudulma şəraiti, saxlanma üsulu və gigiyena qaydalarına əməl olunmasıdır. Hətta bəzi bölgələrdə ərik qurusuna xüsusi ədviyyatlar, bir az duz və ya limon turşusu da əlavə edilir ki, onun rəngi və dadı daha da yaxşı olsun. Ən keyfiyyətli ərik qurusu parlaq narıncı və ya tünd qəhvəyi rəngdə olur, əlinə yapışmır və xüsusi ətir saçır.
Ərik qurusunun qida dəyəri və sağlamlığa təsiri
Ərik qurusu tərkibi və bioloji aktiv maddələri ilə orqanizm üçün son dərəcə faydalı məhsuldur. Onun tərkibində yüksək miqdarda təbii şəkərlər (qlükoza, fruktoza), vitaminlər (A, C, E, B qrupu), mineral maddələr (kalium, dəmir, maqnezium, fosfor), orqanik turşular, pektinlər və sellüloza vardır. Qurudulmuş ərik təbii antioksidantlar mənbəyidir, hüceyrə yenilənməsinə və immunitetin möhkəmlənməsinə müsbət təsir edir. A vitamini ilə zəngin olduğu üçün görmə qabiliyyətinin yaxşılaşmasına, dərinin sağlamlığının qorunmasına, saç və dırnaq strukturunun güclənməsinə kömək edir.Kaliumun bol olması ürək-damar sisteminə, qan təzyiqinin tənzimlənməsinə, orqanizmin su-duz balansına yaxşı təsir göstərir. Dəmir və maqnezium anemiya, zəiflik, yorğunluq və əsəb gərginliyi zamanı orqanizmin dəstəyini təmin edir. Ərik qurusunun tərkibindəki pəhriz lifləri bağırsaq fəaliyyətini aktivləşdirir, mədə-bağırsaq sisteminin normallaşmasına və toksinlərin atılmasına kömək edir. Xüsusilə pəhriz saxlayanlar və diabetik qidalanmaya ehtiyacı olanlar üçün də ərik qurusu tövsiyə edilir, çünki təbii tərkibli və aşağı kalorilidir. Həmçinin, uşaq və yaşlıların rasionunda, idmançılar və aktiv həyat tərzi keçirənlər üçün əvəzolunmaz enerji və mikroelement mənbəyidir.Ərik qurusu xalq təbabətində də geniş istifadə olunur. O, soyuqdəymə, immun zəifliyi, yüngül qəbizlik, ürək problemləri və stress zamanı ənənəvi vasitə kimi qəbul edilir. Eyni zamanda, ərik qurusu kosmetologiyada – təbii maska və skrabların tərkibində də tətbiq olunur.
Ərik qurusunun Azərbaycan mətbəxində istifadə sahələri
Ərik qurusu Azərbaycan mətbəxində həm gündəlik, həm də bayram süfrələrində, müxtəlif yeməklərdə və içkilərdə geniş tətbiq edilir. Ən çox istifadə olunan yeməklərdən biri ərik qurusu ilə plovdur. Ərik qurusu plova əlavə edilərək ona xüsusi şirinlik və ləzzət verir. Qarabağ və Şəki bölgəsində ərik qurusu ilə hazırlanmış “şirin plov” çox məşhurdur. Qurudulmuş ərik həmçinin müxtəlif ət yeməklərində, toyuq, quzu və mal ətindən bişirilən qovurma və dolmalarda, sirkə və ədviyyatlarla birlikdə süfrəyə verilir.Ərik qurusu kompotu, şərbəti və müxtəlif desertlər Azərbaycan mətbəxinin ayrılmaz hissəsidir. Xüsusilə yay aylarında sərinləşdirici, enerji verən içki kimi istifadə edilir. Qurudulmuş ərikdən hazırlanan mürəbbə, marmelad, şirniyyat və peçenyelər həm uşaqlar, həm də böyüklər üçün sevilən ləzzətlərdir. Müasir dövrdə ərik qurusu həm dietik yeməklərin, həm də müxtəlif salat və soyuq qəlyanaltıların tərkibində istifadə olunur.Ərik qurusunun ən maraqlı istifadələrindən biri də xalq təbabətində çay, dəmləmə və ya kompot formasında soyuqdəymə və yorğunluq əleyhinə hazırlanmasıdır. Ərik qurusu eyni zamanda Novruz bayramı süfrəsinin, toy və məclislərin bəzəyi, kənd qonaqlıqlarının simvolu hesab olunurƏrik qurusu min illərin sınağından çıxmış, təbii tərkibli, sağlam və qidalı məhsuldur. Onun Azərbaycan mətbəxində, xalq ənənəsində və gündəlik həyatında tutduğu mövqe onu həm qida, həm də mədəni irs nümunəsinə çevirir. Ərik qurusunun düzgün hazırlanması, saxlanması və istifadəsi həm fərdi sağlamlığın, həm də ailə rifahının qorunmasında əvəzsiz rol oynayır. Təbii və ekoloji təmiz ərik qurusuna tələbat hər zaman yüksəkdir. Bu məhsul həm yerli istehlakçılar, həm də xarici bazar üçün dəyərli, ixrac potensialı olan bir məhsuldur. Ərik qurusu Azərbaycan xalqının təbiətə bağlılığının, zəhmətsevərliyinin və sağlam həyat tərzinin göstəricisidir.
Ən Çox Verilən Suallar
-
Ərik qurusu necə hazırlanır və hansı növ əriklər daha uyğundur?
Ərik qurusu əsasən şirin, bərk və tumu asan çıxan ərik növlərindən hazırlanır. Əriklər yuyulur, bəzən tumu çıxarılır, günəşdə və ya xüsusi quruducularda qurudulur. -
Ərik qurusunun əsas faydaları nələrdir?
Tərkibində yüksək vitamin, minerallar, pəhriz lifləri və antioksidantlar var, immuniteti gücləndirir, ürək-damar sisteminə və həzmə müsbət təsir göstərir. -
Ərik qurusu necə saxlanmalıdır və saxlama müddəti nə qədərdir?
Qurudulmuş ərik sərin, quru və qapalı qabda, rütubətdən uzaq şəraitdə 1 ilə qədər saxlana bilər. -
Ərik qurusu hansı yeməklərdə istifadə olunur?
Plovlarda, ət və toyuq yeməklərində, desertlərdə, kompot və şərbətlərdə, mürəbbə və peçenyelərdə istifadə edilir. -
Ərik qurusunun gündəlik norması nə qədər olmalıdır?
Orta hesabla gündə 3-5 ədəd qurudulmuş ərik yetərlidir, həddindən artıq qəbul mədə problemləri yarada bilər. -
Ərik qurusu pəhrizdə və diabetik qidalanmada istifadə oluna bilərmi?
Bəli, az miqdarda istifadə etmək şərti ilə pəhriz və diabetik rasion üçün uyğundur, lakin həkim məsləhəti vacibdir. -
Ərik qurusu ilə digər meyvə quruları arasında hansı fərqlər var?
Ərik qurusu daha çox A vitamini, kalium və dəmir ehtiva edir, dadı və aroması ilə digər meyvə qurularından seçilir. -
Ərik qurusu xalq təbabətində necə istifadə olunur?
Soyuqdəymə, immun zəifliyi, yorğunluq və həzm problemləri zamanı kompot və dəmləmə şəklində istifadə edilir. -
Ərik qurusu kosmetologiyada necə tətbiq edilir?
Təbii maska və skrablarda istifadə olunur, dərinin və saçın sağlamlığına müsbət təsir göstərir. -
Ərik qurusu Azərbaycanda əsasən hansı bölgələrdə hazırlanır?
Ən çox aran və dağətəyi bölgələrdə, xüsusən Gəncə, Şəki, Quba, Naxçıvan və Şamaxıda geniş yayılmışdır.
