Ərteş Hərbi Qurumu : Yaranması, Təşkilatı Strukturu, Hərbi Texnologiyaları

Yaxın Şərq regionunun ən mühüm hərbi güclərindən biri olan İran İslam Respublikasının silahlı qüvvələri ölkənin suverenliyinin, təhlükəsizliyinin və geosiyasi maraqlarının qorunmasında əsas rol oynayır. İran ordusunun ən böyük və ənənəvi qolu isə “Ərteş” adlanır. “Ərteş” (fars dilində ارتش, “ordu” mənasında) İran Silahlı Qüvvələrinin klassik, dövlətə birbaşa tabe olan, milli müdafiə və suverenliyin əsas dayağı kimi fəaliyyət göstərən hissəsidir. Müasir İranda həm siyasi, həm strateji, həm də simvolik baxımdan “Ərteş” ölkənin müdafiə gücünün və hərbi ənənələrinin davamçısı kimi qəbul olunur. Bu qurumun tarixi kökləri, təşkilati strukturu və cəmiyyətə təsiri həm İran daxilində, həm də beynəlxalq arenada maraq doğurur.

“Ərteş” Hərbi Qurumunun Yaranma Tarixi

İranın müasir hərbi tarixi çoxəsrlik dövlətçilik ənənələri ilə səciyyələnir. “Ərteş” adı ilə tanınan İran ordusunun rəsmi formalaşması Qacarlar dövrünün sonları və Pəhləvilər dönəmində, xüsusilə Rza şahın hakimiyyəti zamanı (1920-1941) baş tutub. Rza şah Qacar ordusunun zəifliyini aradan qaldırmaq, ölkədə vahid və müasir hərbi struktur yaratmaq üçün “Ərteş”i rəsmi dövlət ordusu kimi formalaşdırdı. O zamandan etibarən “Ərteş” ölkənin əsas hərbi və müdafiə qurumu statusunu qoruyub saxladı. 1979-cu il İran İslam İnqilabından sonra isə “Ərteş” yeni siyasi sistemin tələblərinə uyğunlaşdırıldı və Silahlı Qüvvələrin digər strukturları ilə paralel inkişaf etdirildi.

“Ərteş”in Təşkilati Strukturu və İdarəetməsi

İranın “Ərteş” hərbi qurumu klassik ordu modelinə əsaslanır və ölkə Prezidenti, Ali Rəhbər və Baş Qərargahın birbaşa tabeliyində fəaliyyət göstərir. “Ərteş”in ən yüksək rəhbəri Ordunun Baş Komandanıdır (indiki halda bu vəzifə Ali Rəhbər Ayətullah Əli Xameneiyə aiddir). “Ərteş” aşağıdakı əsas qollardan ibarətdir: Quru Qoşunları, Hərbi Hava Qüvvələri, Hərbi Dəniz Qüvvələri və Hava Hücumundan Müdafiə Qüvvələri. Hər bir qolun öz komandanlığı, logistik bazası, təlim-tədris strukturları və kəşfiyyat-əməliyyat şöbələri mövcuddur. “Ərteş”in ölkə üzrə müxtəlif vilayətlərdə, sərhəd zonalarında və strateji nöqtələrdə hərbi bazaları, qərargahları fəaliyyət göstərir.

Əsas Bölmələr: Quru Qoşunları, Hərbi Hava və Dəniz Qüvvələri

“Ərteş”in ən böyük və ən güclü bölməsi Quru Qoşunlarıdır. Bu bölməyə müxtəlif piyada, tank, artilleriya, zirehli və kəşfiyyat briqadaları daxildir. İkinci əsas qol Hərbi Hava Qüvvələridir: buraya qırıcı təyyarələr, bombardmançılar, nəqliyyat və kəşfiyyat aviasiyası, hava bazaları və texniki xidmət bölmələri aiddir. Hərbi Dəniz Qüvvələri isə İranın Xəzər dənizi və Fars körfəzi akvatoriyasındakı maraqlarını qoruyur, sualtı qayıqlar, freqatlar, hücum katerləri və sahil müdafiə strukturlarını əhatə edir. Hava Hücumundan Müdafiə Qüvvələri isə ölkənin hava məkanının müdafiəsi üçün raket kompleksləri, radar sistemləri və antiaircraft qurğuları ilə təmin olunub.

“Ərteş” və SEPAH (IRGC) Arasındakı Fərqlər

İranda Silahlı Qüvvələr iki əsas struktura ayrılır: “Ərteş” və SEPAH (Sepah-e Pasdaran, yəni İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu – IRGC). “Ərteş” klassik dövlət ordusu olub, əsasən ölkə müdafiəsi və sərhədlərin qorunması ilə məşğuldur. SEPAH isə 1979-cu ildən sonra yaradılmış, daha çox ideoloji və siyasi təsirə malik, elit hərbi hissə kimi tanınır. SEPAH həm ölkə daxilində, həm də regionda xüsusi əməliyyatlarda, kəşfiyyatda və siyasi təsir layihələrində aktiv rol oynayır. “Ərteş” isə peşəkar, klassik hərbi doktrinaya əsaslanan və dövlət strukturlarına tabe olan qurumdur.

“Ərteş”in Müasir Silahlanma və Hərbi Texnologiyaları

İran “Ərteş”i son onilliklərdə hərbi texnologiyaların yenilənməsinə və yerli istehsalın inkişafına böyük diqqət yetirib. Müxtəlif növ tanklar, zirehli maşınlar, artilleriya sistemləri, müasir qırıcı və helikopterlər, sahil müdafiə sistemləri, həmçinin hava hücumundan müdafiə raketləri “Ərteş”in arsenalına daxildir. Eyni zamanda, İran ordusu daxili hərbi sənaye bazası ilə avadanlığın modernləşdirilməsinə və yeni texnologiyaların tətbiqinə çalışır. Bu sahədə əsas məqsəd sanksiyaların təsirini azaltmaq və müstəqil hərbi imkanlar əldə etməkdir.

“Ərteş”in Təlim Sistemi və Kadr Hazırlığı

İran “Ərteş”ində peşəkar kadr hazırlığına xüsusi önəm verilir. Ordu akademiyaları, hərbi məktəblər, xüsusi təlim mərkəzləri vasitəsilə zabit və gizir heyəti hazırlanır. İntizam, fiziki hazırlıq, müasir hərb elmi və praktiki bacarıqlar əsas prioritetlərdəndir. Müntəzəm keçirilən təlimlər, genişmiqyaslı hərbi manevrlər və beynəlxalq təlimlər “Ərteş”in döyüş qabiliyyətinin və real vəziyyətə uyğunluğunun təminatıdır. Kadr hazırlığı zamanı həm milli, həm də beynəlxalq təcrübədən istifadə edilir.

“Ərteş”in Tarixi Müharibələrdə və Müasir Əməliyyatlarda Rolu

İran “Ərteş”i ölkənin müstəqillik uğrunda apardığı bütün böyük hərbi əməliyyatlarda ön sırada dayanıb. Ən mühüm və qanlı dövr 1980-1988-ci illərdəki İran-İraq müharibəsidir. Bu müharibə “Ərteş”in strukturunda, taktikasında və texniki bazasında ciddi dəyişikliklərə səbəb oldu. Müasir dövrdə isə “Ərteş” ölkə sərhədlərinin və strateji obyektlərin müdafiəsində, terrorizm və qeyri-dövlət aktorlarına qarşı əməliyyatlarda, həmçinin təbii fəlakətlərin nəticələrinin aradan qaldırılmasında fəal iştirak edir.

Beynəlxalq Münasibətlər və Geosiyasi Rolu

İran “Ərteş”i Yaxın Şərqdə və daha geniş regionda strateji balansın qorunmasında, sərhəd təhlükəsizliyinin təmin edilməsində, dəniz və hava nəqliyyat yollarının müdafiəsində xüsusi rola malikdir. Ordu mütəmadi olaraq beynəlxalq təlimlərdə, regional təhlükəsizlik təşəbbüslərində və humanitar missiyalarda iştirak edir. Eyni zamanda, İranın siyasi rəhbərliyi “Ərteş”i həm ölkə daxilində sabitliyin, həm də regional güc balansının əsas aləti hesab edir.

“Ərteş”in Cəmiyyətə və Gənclərə Təsiri

İranda “Ərteş” yalnız hərbi qurum deyil, həm də milli birliyin, vətənpərvərliyin, dövlətə sadiqliyin simvoludur. Orduya xidmət prestijli sayılır və gənclər üçün həm mənəvi, həm də peşəkar inkişaf meydanıdır. “Ərteş”in sosial proqramları, təhsil və tibb xidmətləri, gənc nəslin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyəsində rolu olduqca mühümdür. Hərbi xidmət dövrü gənclər üçün həm şəxsiyyət, həm də vətəndaşlıq məktəbidir.

İran “Ərteş”i ölkənin ənənəvi hərbi dayağı, milli suverenliyin və təhlükəsizliyin başlıca qarantıdır. Müasir dövrdə bu qurum dövlətin müdafiə strategiyasında, siyasi və hərbi planlamasında, milli və regional təhlükəsizlikdə mərkəzi rol oynamaqdadır. “Ərteş”in klassik dövlət ordusu kimi peşəkar təlimi, hərbi ənənələri, silahlanması və cəmiyyətə təsiri, İranın dövlətçiliyi və milli kimliyinin vacib tərkib hissəsidir. Gələcəkdə də “Ərteş” regionun hərbi-siyasi tarazlığında əsas faktorlardan biri olaraq qalacaqdır.

Ən çox verilən suallar

1. İranda “Ərteş” nə deməkdir?

   İranda “Ərteş” (ارتش) dövlətin klassik, ənənəvi ordu və silahlı qüvvələrini ifadə edir və ölkənin əsas hərbi qurumudur.

2. “Ərteş” və SEPAH (IRGC) arasındakı fərq nədir?

   “Ərteş” dövlətin klassik ordusudur, SEPAH isə inqilabdan sonra yaradılmış xüsusi və ideoloji hərbi hissədir; hər biri fərqli məqsədlərə xidmət edir.

3. “Ərteş”in əsas bölmələri hansılardır?

   Quru Qoşunları, Hərbi Hava Qüvvələri, Hərbi Dəniz Qüvvələri və Hava Hücumundan Müdafiə Qüvvələri əsas bölmələrdir.

4. “Ərteş”in yaradılması hansı dövrə təsadüf edir?

   “Ərteş” əsasən Pəhləvilər dövründə, Rza şahın hakimiyyəti zamanı (1920-1941) müasir formada təşkil olunub.

5. “Ərteş”in rəhbərliyi necə həyata keçirilir?

   Ən yüksək rəhbərlik Ali Rəhbərə və Ordu Baş Komandanına aiddir; hər qolun öz komandanlığı mövcuddur.

6. İran “Ərteş”inin müasir silahlanması nədən ibarətdir?

   “Ərteş” müasir tanklar, zirehli maşınlar, təyyarələr, raketlər və dəniz avadanlığı ilə təchiz olunub; yerli istehsala da üstünlük verilir.

7. “Ərteş”in ən böyük hərbi əməliyyatları hansılardır?

   Ən böyük əməliyyat İran-İraq müharibəsi (1980-1988) olub, müasir dövrdə isə sərhəd və antiterror əməliyyatları aparır.

8. Orduya qəbul və təlim necə həyata keçirilir?

   Kadrlar hərbi akademiyalar, məktəblər və təlim mərkəzlərində hazırlanır; döyüş və texniki hazırlıq əsas prioritetdir.

9. “Ərteş”in cəmiyyətdəki rolu nədir?

   Ordu vətənpərvərliyin, dövlətə sadiqliyin və milli birliyin simvoludur; gənclər üçün əhəmiyyətli inkişaf məktəbidir.

10. “Ərteş” beynəlxalq arenada necə tanınır?

    İran “Ərteş”i regionun güclü ordularından sayılır və beynəlxalq təlimlərdə, təhlükəsizlik təşəbbüslərində iştirak edir.