İslam dinində ən müqəddəs və mərkəzi ifadələrdən biri olan “Əşhədu ənla ilahə illəllah” cümləsi yalnız dilə gətirilən bir söz deyil, eyni zamanda bir inanc bəyanıdır. Bu kəlmə müsəlman şəxsiyyətinin təməlini təşkil edir, onun kimliyini, dünyaya baxışını və Allahla olan bağını ifadə edir. Bəs bu ifadə nə deməkdir? Haradan yaranıb? Niyə bu qədər əhəmiyyətlidir? Gəlin birlikdə bu kəlmənin dərin mənasına və tarixçəsinə səyahət edək.
1. “Əşhədu ənla ilahə illəllah” nə deməkdir?
Bu ifadə ərəb dilindədir və aşağıdakı mənanı verir:
- Əşhədu – Mən şahidlik edirəm
- Ənla – ki, yoxdur
- İlahə – ibadət olunmağa layiq tanrı
- İlləllah – yalnız Allahdan başqa
Bütövlükdə ifadə belə tərcümə olunur:
“Mən şahidlik edirəm ki, Allahdan başqa ibadətə layiq heç bir məbud yoxdur.”
Bu, Tövhid inancının mərkəzidir. Tövhid – Allahın birliyinə və yeganəliyinə inanmaq deməkdir. İslamın təməl prinsipi olan bu fikir, bu ifadədə qısa, lakin güclü şəkildə əks olunur.
2. Tarixi və yaranma mənşəyi
2.1 Cahiliyyə dövrü və İslam öncəsi cəmiyyətlər
İslamdan əvvəlki dövrdə – “Cahiliyyə dövrü” adlandırılan zaman – Ərəbistan yarımadasında müxtəlif tayfalar müxtəlif bütlərə ibadət edirdilər. Hər tayfanın öz tanrısı, öz bütü vardı. Tövhid anlayışı isə yalnız az sayda şəxs tərəfindən bilinirdi – məsələn, Həzrət İbrahim (ə) və Həzrət İsmayıl (ə) kimi peyğəmbərlərin davamçıları bu inanca sahib idilər.
2.2 İslamın gəlişi və Tövhid kəlməsinin təbliği
Peyğəmbər Məhəmməd (s.ə.s) risalətə başladıqdan sonra ilk öncə insanlara bu ifadəni təbliğ etməyə başladı. O, deyirdi ki, insanları yalnız bir Allaha – Yaradan və Qoruyucuya – ibadət etməyə çağırır. Bu çağırışın əsas ifadəsi isə məhz “Əşhədu ənla ilahə illəllah” oldu. Bu ifadə, müşriklərə (bir neçə tanrıya inananlara) qarşı inqilabi bir fikir idi və yeni bir dövrün başlanğıcı idi.
3. Harada və necə istifadə olunur?
3.1 Şəhadət kəlməsi kimi
“Əşhədu ənla ilahə illəllah” ifadəsi şəhadət kəlməsinin birinci hissəsidir. Müsəlman olmaq istəyən şəxs bu kəlməni imanla, könüldən və anlayaraq deməlidir. Tam şəhadət kəlməsi belədir:
“Əşhədu ənla ilahə illəllah, və əşhədu ənnə Muhammədən rəsulullah.”
(Mən şəhadət verirəm ki, Allahdan başqa ibadətə layiq heç bir məbud yoxdur və Məhəmməd Onun elçisidir.)
Bu kəlmə imanın qapısıdır, İslamın giriş bəyannaməsidir.
3.2 Namazda
Namazın təşaəhhüd (oturuş) hissəsində bu ifadə deyilir. Namaz qılan şəxs bu sözləri deyərək yenidən imanını təzələyir.
3.3 Azan və iqamə
Azan və iqamədə də bu ifadə öz yerini tutur. Müsəlmanları namaza çağırmaq üçün oxunan azan səsində bu kəlməni eşidirik:
“Əşhədu ənla ilahə illəllah…”
3.4 Dualarda və zikrlərdə
Müsəlmanlar dua və zikr edərkən bu kəlmədən istifadə edir, çünki bu ifadə həm tövbə, həm də təqvanın nişanəsidir.
4. İfadənin mənəvi və ruhi əhəmiyyəti
4.1 İslamın təməl daşı
Bu ifadə, sadəcə bir cümlə deyil. O, bütün dinin təməl prinsipidir. İslamın digər beş sütunu – namaz, oruc, zəkat, həcc – bu inancın üzərində qurulub.
4.2 Ruhun azadlığı
“Əşhədu ənla ilahə illəllah” deməklə insan başqa bütün ilahların əsarətindən qurtulur. Bütlərin, dünya mallarının, insanların və nəfsin əsarətindən çıxaraq yalnız Allaha yönəlir.
4.3 Şəxsiyyət formalaşdıran ifadə
Bu ifadə insanın şəxsiyyətini formalaşdırır:
- O, artıq yalan danışmaz
- Ədalətli olar
- Allahı öz həyatının mərkəzinə qoyar
- Məhəbbət, mərhəmət və dürüstlük içində yaşayar
5. İfadənin hüquqi və dini nəticələri
5.1 Müsəlman olmağın əsas şərti
Bir şəxs bu ifadəni könüldən qəbul edib deyərsə, İslam dininə daxil olur. Bununla birlikdə, ona müsəlman hüquqları – dini ibadətlər, nikah, varislik və s. – tanınır.
5.2 Axirət həyatı üçün qurtuluş kəlməsi
Peyğəmbər Məhəmməd (s.ə.s) buyurmuşdur:
“Kim səmimiyyətlə ‘La ilahə illəllah’ deyərsə, Cənnətə girər.”
Bu ifadə, axirətdə insanın xilasına səbəb ola bilər – təbii ki, əməli ilə birlikdə.
6. Fəlsəfi və məna dərinliyi
6.1 Varlığın yeganə qaynağı
Bu ifadə kainatın yaradıcısı və idarəedicisi kimi yalnız Allahı tanıdır. Yəni, “varlıq Allahdan gəlir, Ona aiddir və Ona dönəcəkdir.”
6.2 Düşüncə və idrakı dəyişdirən bir fikir
Bu ifadə:
- İnsan ağlını bütlərdən, batil inanclardan azad edir.
- Düşüncəyə dərinlik qatır.
- Fəlsəfi olaraq “varlıq nədir?”, “kimə xidmət edirik?” kimi suallara cavab verir.
7. İslam tarixində bu ifadənin rolu
Tarix boyunca bu ifadə:
- Müsəlman dövlətlərinin bayraqlarında olub
- Qılıncların üzərinə yazılıb
- Məscidlərin girişində yer alıb
- Düşmən qarşısında “iman” sancağı olub
Bu kəlmə, həm ideoloji, həm siyasi, həm də mədəni anlam daşıyıb.
8. Bu ifadənin müasir dövrdə rolu
8.1 Texnologiyada və sosial şəbəkədə
- Zikr proqramları
- Azan tətbiqləri
- Təsbeh sayğacları
Bu ifadənin audio və vizual paylaşımı günümüzdə olduqca geniş yayılmışdır.
8.2 Geyimlərdə, aksesuarlarda
Çoxsaylı müsəlman geyim markaları bu ifadəni tişörtlərdə, aksesuarlarda estetik şəkildə təqdim edir.
“Əşhədu ənla ilahə illəllah” – bu ifadə bir həyat tərzidir. Bu, yalnız bir cümlə deyil; bu, bir dünyagörüşüdür, bir çağırışdır, bir inanc bəyanıdır. Bu ifadə insanı Allaha bağlayır, onu batil inanc və maddi dəyərlərdən azad edir və haqq yoluna yönəldir. İslamın özülü, iman qapısı və ruhi azadlığın açarı olan bu kəlmə, hər bir müsəlman üçün əvəzolunmazdır.
