Müasir dövrdə insan həyatında elə məqamlar olur ki, müəyyən hüquqi və maliyyə proseslərini özümüz deyil, etibar etdiyimiz bir şəxs vasitəsilə həyata keçirmək ehtiyacı yaranır. Məhz belə hallarda etibarnamə – hüquqi etimad sənədi – işə düşür. Etibarnamə, bir şəxsin (vəkil verən) digər şəxsə (vəkil alan) müəyyən hüquqi hərəkətləri onun adından yerinə yetirmək səlahiyyəti verdiyi rəsmi sənəddir.
Bu məqalədə etibarnamənin nə olduğunu, hansı hallarda lazım olduğunu, onun hüquqi və texniki aspektlərini, növlərini, rüsumlarını və 2025-ci ilə dair aktual cərimə və qaydaları əhatə edən geniş məlumat verəcəyik.
Etibarnamə sözünün mənası və hüquqi izahı
“Etibarnamə” sözü Azərbaycan dilində “etibar etmək” felindən yaranıb və hüquqi kontekstdə bir şəxsin digər şəxsə etibar edib onu öz adından müəyyən əməliyyatlar aparmağa səlahiyyətli etməsi mənasına gəlir. Hüquqi termin kimi isə Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinə əsasən, etibarnamə – nümayəndəliyin forması olaraq bir şəxsin digər şəxsə onu təmsil etmə hüququ verməsidir.
Etibarnamənin əsas xüsusiyyətləri
- Forması: Yazılı şəkildə tərtib olunmalı və müəyyən hallarda notarial qaydada təsdiqlənməlidir.
- Müddəti: Etibarnamənin müddəti maksimum 3 ildir, əgər konkret müddət göstərilməyibsə, o, 1 il qüvvədə hesab olunur.
- Tərəflər: Vəkil verən (etibarnaməni verən şəxs) və vəkil alan (etibarnamə ilə səlahiyyət verilmiş şəxs).
- Qanunvericilik əsası: Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsi və Notariat haqqında Qanun.
Etibarnamə növləri
Etibarnamələr müxtəlif məqsədlərlə verilə bilər və bu məqsədlərə uyğun olaraq da növlərə ayrılır:
1. Ümumi etibarnamə
Bu etibarnamə növü geniş səlahiyyətlər verir – bank, avtomobil, daşınmaz əmlak, dövlət orqanlarında təmsilçilik və sair. Yalnız notariat qaydasında təsdiq edilir.
2. Xüsusi etibarnamə
Tək bir əməliyyat və ya məhdud fəaliyyət üçün verilir. Məsələn, yalnız avtomobil satışı və ya yalnız bank hesabı üzərində əməliyyatlar üçün.
3. Birdəfəlik etibarnamə
Qısa müddətli və yalnız bir hüquqi hərəkəti əhatə edən etibarnamədir. Məsələn, bir dəfəlik pulu götürmək və ya bir sənədi imzalamaq üçün.
Etibarnamənin ləğv edilməsi və online yoxlanışı
Etibarnamənin ləğv edilməsi
Etibarnamə istənilən vaxt vəkil verən tərəfindən ləğv oluna bilər. Bu zaman notariat orqanına rəsmi müraciət olunmalı və etibarnamənin ləğvi notarial qaydada rəsmiləşdirilməlidir. Ləğv prosesi həm fiziki, həm də online şəkildə həyata keçirilə bilər.
Etibarnamənin online ləğvi
Elektron hökumət portalı (www.e-gov.az) vasitəsilə və ya notariat.gov.az saytında vətəndaş “Şəxsi kabinet”ə daxil olaraq notarial qaydada verilmiş etibarnaməni ləğv edə bilər. Bu zaman ASAN imza və ya Elektron imza vasitəsi ilə giriş tələb olunur.
Etibarnamə yoxla – necə mümkündür?
Azərbaycan Notariat İnformasiya Sistemi üzərindən vətəndaşlar özlərinə verilmiş və ya verdikləri etibarnamələri online yoxlaya bilərlər. Aşağıdakı məlumatlar tələb oluna bilər:
- Etibarnamənin nömrəsi
- Verilmə tarixi
- Şəxsiyyət vəsiqəsi məlumatı
Bu funksiya, saxta və ya müddəti bitmiş etibarnamələrlə bağlı riskləri minimuma endirmək üçün mühüm vasitədir.
Etibarnamə rüsumları və 2025-ci il üzrə dəyişikliklər
Notariat kontorlarında etibarnamə üçün dövlət rüsumu tətbiq edilir. 2025-ci ilə olan rüsumlar təxminən aşağıdakı kimidir:
| Əməliyyat növü | Rüsum (AZN ilə) |
|---|---|
| Ümumi etibarnamə | 15-25 AZN |
| Avtomobil idarəetməsi üçün etibarnamə | 10-15 AZN |
| Birdəfəlik etibarnamə | 5-10 AZN |
| Etibarnamənin ləğvi | 5 AZN |
Qeyd: Bu məbləğlər notariusdan asılı olaraq dəyişə bilər.
Etibarnaməsiz avtomobil sürmək – 2025 cərimələri
Etibarnamə olmadan başqasına məxsus avtomobili idarə etmək inzibati məsuliyyət yaradır. Azərbaycan Respublikasının Yol Hərəkəti Haqqında Qanununa əsasən:
- Etibarnaməsiz avtomobil idarə edən şəxs 30 manat miqdarında cərimələnə bilər.
- Əgər nəqliyyat vasitəsi qəzaya uğrayarsa, sığorta şirkəti etibarnamə olmadığı üçün məsuliyyəti rədd edə bilər.
Etibarnamənin müddəti və hüquqi nəticələri
Etibarnamənin müddəti sənəddə göstərilən tarixdən asılıdır. Qanunla bu müddət maksimum 3 il müəyyən edilib. Əgər müddət göstərilməyibsə, etibarnamə 1 il müddətində qüvvədə olur.
Müddəti başa çatmış və ya ləğv edilmiş etibarnamə ilə edilən hərəkətlər hüquqi baxımdan etibarsız sayılır.
Etibarnamə ilə kredit götürmək mümkündürmü?
Etibarnamə vasitəsilə başqa bir şəxsin adından bankda kredit sənədlərini imzalamaq mümkündür, lakin:
- Kredit verən bank etibarnamənin notarial qaydada təsdiqlənməsini tələb edir.
- Əgər etibarnamədə xüsusi olaraq “kredit götürmək üçün səlahiyyət verilir” ifadəsi yoxdursa, bank bu etibarnaməni qəbul etməyə bilər.
- Kreditə görə məsuliyyət və ödəniş öhdəlikləri hüquqi olaraq kredit götürülən şəxsin üzərində qalır, vəkil alanın deyil.
Etibarnamə ilə bağlı tez-tez verilən suallar
1. Etibarnaməni kim verə bilər?
- İstənilən 18 yaşına çatmış və hüquq qabiliyyətli şəxs.
2. Etibarnamənin surəti keçərlidirmi?
- Orijinal olmalıdır, bəzi hallarda notarial təsdiqli surət də keçərlidir.
3. Etibarnamə xaricdə keçərlidirmi?
- Əgər apostil və ya konsulluq təsdiqi varsa, bəli.
Etibarnamə hüquqi münasibətlərin təhlükəsiz və şəffaf şəkildə həyata keçirilməsi üçün əvəzolunmaz alətdir. Həm şəxsi, həm də korporativ müstəvidə bu sənəd müxtəlif hüquqi proseslərin səmərəli icrasını təmin edir. Amma unutmayaq ki, etibarnamə verdiyiniz şəxs sizin adınızdan çıxış etdiyi üçün onun seçimində çox diqqətli olmaq lazımdır. Eyni zamanda, verdiyiniz səlahiyyətin miqdarını, müddətini və məqsədini aydın şəkildə sənəddə göstərmək gələcək hüquqi mübahisələrin qarşısını almağa kömək edəcək.
