Ətotunun Faydaları : Kimyəvi Tərkibi, Fəal Maddələri

Ətotu, xalq arasında “ətotu”, “etotu”, eləcə də botanikada Artemisia absinthium adı ilə tanınır. Bu bitki qədim zamanlardan Şərq və Qərb təbabətində, o cümlədən Azərbaycan xalq təbabətində xüsusi yer tutur. Əsasən meşə kənarlarında, dağətəyi və dağlıq ərazilərdə, bəzən isə düzənliklərdə yabanı şəkildə rast gəlinir. Bitkinin acı dadı və xüsusi qoxusu var. Yarpaq və çiçəkləri əsasən dərman məqsədilə istifadə edilir. Ətotunun xüsusilə yaz və yay aylarında yığılaraq qurudulmuş formada saxlanılması, təbii ehtiyat kimi qiymətləndirilməsi Azərbaycan mətbəxi və xalq təbabətinin vacib elementlərindən biridir.

Əsasən cövhər, dəmləmə, çay, tinktura, məlhəm və toz şəklində istifadə olunur. Əhalinin bir hissəsi ətotunu məhz məişət həyatında, mətbəxdə müxtəlif qidalarda ədviyyat və qoruyucu kimi də tətbiq edir.

Kimyəvi tərkibi və fəal maddələri

Ətotunun zəngin və bir qədər kompleks kimyəvi tərkibi var. Tərkibində əsasən aşağıdakı bioloji aktiv maddələr mövcuddur:

• Absinthin və anabsintin (əsas acı maddələr)
• Artemisin, artemisetin, artemisinə bənzər laktonlar
• Taninlər və flavonoidlər
• Saponinlər
• Vitaminlər (A, C, E və K vitamini)
• Minerallar (dəmir, maqnezium, kalsium, sink)
• Ətirli efir yağları (kamfen, tuyon, felandren və s.)

Bu komponentlərin hər biri birgə və ya ayrıca şəkildə orqanizmdə müalicəvi təsir göstərir.

Ətotunun ən başlıca faydaları

1. Həzm sisteminə təsiri

Ətotunun ən geniş yayılmış və sübut olunmuş faydalarından biri həzm sisteminə olan təsiridir. Bitkinin acı maddələri mədə şirəsinin ifrazını stimullaşdırır, iştahanı artırır, qidanın daha yaxşı həzm olunmasına kömək edir. Əsasən aşağıdakı problemlər zamanı istifadə edilir:

• İştahasızlıq (anoreksiya)
• Qastrit və bağırsaq atoniyası
• Ağır yeməklərdən sonra həzm diskomfortu
• Mədə və bağırsaq qazları (meteorizm)
• Qaraciyər və öd problemləri

Ətotu dəmləməsi yeməkdən əvvəl qəbul edildikdə, mədənin turşuluğunu tənzimləyir və safra axını yaxşılaşdırır. Bu isə xüsusilə öd durğunluğundan əziyyət çəkən insanlar üçün önəmlidir.

2. Qaraciyərin və öd yollarının sağlamlığı

Qaraciyər və öd kisəsi xəstəliklərində ətotunun istifadəsi, xüsusilə xalq təbabətində geniş yayılmışdır. Araşdırmalar sübut edir ki, ətotu qaraciyər hüceyrələrinin regenerasiyasını stimullaşdırır, öd ifrazını artırır və orqanizmdə zərərli toksinlərin çıxarılmasına kömək edir. Bununla yanaşı, öd axınının tənzimlənməsi öd daşlarının əmələ gəlməsinin qarşısını almaqda və öd durğunluğu zamanı yaranan iltihabların azaldılmasında mühüm rol oynayır.

3. Antibakterial və antiparazitar təsiri

Ətotunun efir yağları, xüsusən tuyon komponenti bir sıra bakteriya, göbələk və parazitlərə qarşı təsirlidir. Bu səbəbdən, xalq arasında ətotu, bağırsaq qurdlarının, o cümlədən askarid, qurd, lamblya və digər parazitlərin təmizlənməsi üçün istifadə olunur. Mütəmadi və düzgün qəbul edilən ətotu cövhəri bağırsaq mikroflorasını qoruyur, zərərli mikroorqanizmlərin inkişafını əngəlləyir.

4. İltihabəleyhinə və immun sistemini gücləndirici təsir

Ətotunun tərkibindəki flavonoidlər və antioksidant maddələr orqanizmdə sərbəst radikalların təsirini neytrallaşdırır, hüceyrələrin yaşlanmasının qarşısını alır. Eyni zamanda, iltihabi prosesləri zəiflədir, xroniki və kəskin iltihabların müalicəsində köməkçi vasitə kimi istifadə olunur. Immuniteti zəif olan insanlarda ətotunun dəmləməsi tez-tez soyuqdəymə, qrip və digər infeksiyalara qarşı qoruyucu effekt verir.

5. Sinir sistemi və yuxusuzluğa təsiri

Ətotunun sakitləşdirici və stressə qarşı təsiri də elmi tədqiqatlarla sübuta yetirilib. Onun tərkibindəki efir yağları beyin fəaliyyətini tarazlaşdırır, əsəbilik, gərginlik, təşviş və yuxusuzluq hallarında istifadə edilə bilər. Xüsusilə insomnia (yuxusuzluq) və nevrozlardan əziyyət çəkən şəxslər ətotu çayı və ya cövhəri qəbul etdikdə, bədəndə relaksasiya yaranır, yuxu dərinləşir.

6. Dəri və saç sağlamlığı

Ətotu yalnız daxili qəbul üçün deyil, xaricdən də istifadə olunur. Dəri problemləri (sızanaq, ekzema, göbələk infeksiyaları və s.) zamanı ətotu dəmləməsi və ya məlhəmi iltihabın azalmasına, qaşınmanın və qızartının aradan qaldırılmasına kömək edir. Saç tökülməsinə və kəpəyə qarşı ətotu dəmləməsi ilə baş dərisinin yuyulması köməkçi rol oynayır, saçların köklərini gücləndirir.

7. Qan dövranına və ürək-damar sisteminə təsiri

Araşdırmalar göstərir ki, ətotunun antioksidant tərkibi qan damarlarını qoruyur, xolesterin səviyyəsini azaldır və ürəyin normal fəaliyyətini təmin edir. Qan dövranını yaxşılaşdıraraq, ürək-damar xəstəliklərinin (hipertoniya, ateroskleroz) profilaktikasında istifadə edilə bilər.

8. Onkoloji risklərin azaldılması

Son illərdə aparılan elmi tədqiqatlarda məlum olub ki, ətotunun tərkibindəki bəzi laktonlar və fitokimyəvi maddələr, xərçəng hüceyrələrinin inkişafını əngəlləyə və onların yayılmasını yavaşlada bilər. Xüsusən mədə-bağırsaq sistemi xərçənglərinin qarşısının alınmasında bitkinin rolu vurğulanır. Təbii ki, bu təsirin güclü olması və dərman kimi istifadə yalnız həkim məsləhəti ilə mümkündür.

9. Menstruasiya və qadın sağlamlığı

Ətotu qadın orqanizmində hormonal balansı tənzimləyir, menstrual dövrü qaydaya salır və ağrıların azalmasına kömək edir. Xalq arasında “qadın otu” kimi tanınması da təsadüfi deyil. Eyni zamanda, klimaks dövründə yaranan gərginlik, qıcıqlanma və yuxusuzluq hallarında bitkinin dəmləməsi faydalı hesab olunur.

10. Allergiyalara qarşı təbii müdafiə

Ətotunun antihistamin təsiri də nəzərəçarpacaqdır. Allergik rinit, dəri qaşıntıları, atopik dermatit zamanı ətotu əsas müalicə vasitələrindən biri kimi istifadə edilə bilər. Bitkinin immun sistemi üzərində balanslaşdırıcı rolu allergiya simptomlarının yüngülləşdirilməsində təsirli olur.

Ətotunun düzgün istifadəsi və dozası

Ətotu müxtəlif formalarda istifadə edilir: çay (dəmləmə), tinktura, məlhəm, yağ, hətta toz şəklində. Hər bir formada doza fərqli ola bilər. Dəmləmə hazırlamaq üçün adətən 1 xörək qaşığı quru ətotu 1 stəkan (200 ml) qaynar suya əlavə olunur, 20-30 dəqiqə dəmlənir və süzülür. Gündə 2-3 dəfə, yeməkdən əvvəl yarım stəkan qəbul olunur.

Uzun müddətli və ya həddindən artıq istifadə zamanı orqanizmdə toksiki təsir və allergik reaksiyalar yarana bilər. Xüsusilə hamilə və süd verən qadınlara, ağır ürək, qaraciyər və böyrək xəstəlikləri olanlara həkimlə məsləhətləşmədən istifadə tövsiyə olunmur.

Əks göstərişlər və ehtiyat tədbirləri

Ətotunun istifadəsi zamanı bəzi hallarda diqqətli olmaq lazımdır. Xüsusilə:

• Hamiləlik və laktasiya dövrü
• 12 yaşa qədər uşaqlar
• Qaraciyərin və böyrəklərin kəskin xəstəlikləri
• Alergik reaksiya meyli olanlar
• Sinir sistemi pozğunluqları və epilepsiya

Bu qruplara daxil olan şəxslər ətotunu qəbul etməzdən öncə həkimlə məsləhətləşməlidir.

Ətotunun saxlanması və keyfiyyətinə diqqət

Ətotunu özünüz yığırsınızsa, bitkinin yalnız üst hissəsini, çiçəkli və yarpaqlı hissələrini kəsmək, təmiz və kölgədə qurutmaq lazımdır. Saxlanma müddəti 1 ildən çox olmamalıdır. Dərman məqsədilə yalnız ekoloji təmiz ərazilərdən toplanan, kimyəvi maddələrlə təmas etməmiş bitkilərdən istifadə tövsiyə olunur. Quru və sərin yerdə, kağız və ya parça torbalarda saxlanmalıdır.

Ətotunun faydaları haqqında elmi tədqiqatların qısa icmalı

Bir sıra elmi mənbələr ətotunun müxtəlif xəstəliklərdə effektivliyini təsdiq edir. National Center for Biotechnology Information (NCBI) və World Health Organization (WHO)-nun dərc etdiyi araşdırmalarda ətotunun tərkibində olan absinthin, artemisin, tuyon kimi maddələrin həzm, antibakterial və immunmodulyator təsiri qeyd olunur. Həmçinin, Harvard Universitetinin 2020-ci ildə dərc etdiyi tədqiqatda Artemisia absinthium ekstraktının antioksidant və antikarsinogen potensialı təsdiqlənib.

Azərbaycanlı fitoterapevtlərin və həkimlərin kliniki təcrübəsində də ətotu xalq təbabətində daim tövsiyə olunan, faydası sübuta yetirilmiş təbii vasitə kimi tanınır.

Ətotu min illərdir xalq təbabətində öz yerini qoruyub saxlayan, təbii və güclü müalicəvi təsirlərə malik olan bitkilərdən biridir. Onun tərkibində olan bioloji aktiv maddələr orqanizmin demək olar ki, bütün əsas sistemlərinə – həzm, sinir, immun, dəri, ürək-damar və hormonal sistemlərə faydalı təsir göstərir. Ətotunun düzgün və ehtiyatla istifadəsi bir sıra xroniki xəstəliklərin profilaktikasında və müalicəsində əvəzsiz rol oynaya bilər.

Eyni zamanda, bitkinin təsir gücü və fərdi xüsusiyyətlər nəzərə alınmalı, mümkün əks göstərişlər və yan təsirlər unudulmamalıdır. Ən yaxşı nəticə əldə etmək üçün, xüsusilə ciddi xəstəliklər zamanı, həkim nəzarəti altında və təlimatlara uyğun istifadə tövsiyə olunur.

Ən çox verilən suallar