Eukariot Hüceyrə: Quruluşu, Xüsusiyyətləri,Əhəmiyyəti

Canlı aləmin təməlini təşkil edən hüceyrələr iki əsas kateqoriyaya bölünür: eukariot və prokariot. Bu bölünmə təkcə struktur fərqlərinə deyil, həm də canlıların funksional və təkamül baxımından əsaslı ayrılmasına işarə edir. Eukariot hüceyrələr, kompleks və təşkilatlanmış quruluşları ilə canlı aləmin əksəriyyətini təşkil edir. İnsan, heyvan, bitki, göbələk və protistlər məhz eukariot hüceyrəli orqanizmlərdir.

Eukariot Hüceyrə Nədir?

Reklam

Eukariot hüceyrə, genetik materialı (DNT) membranla əhatələnmiş nüvədə yerləşən və müxtəlif funksional orqanoidlərə malik olan hüceyrə növüdür. “Eukaryote” sözü yunan mənşəli “eu” (doğru, inkişaf etmiş) və “karyon” (nüvə) sözlərinin birləşməsindən yaranmışdır və “əsl nüvəli” anlamını verir.

Eukariot hüceyrələr sadəcə bir genetik məlumat daşıyıcısı deyil, eyni zamanda hüceyrə daxilində funksiyaların bölgüsünü həyata keçirən kompleks mikrostruktur sisteminə malikdir. Bu onların yüksək səviyyəli orqanizmlərin inkişafına imkan yaratmışdır.

Eukariot Hüceyrənin Nüvəsi Varmı?

Reklam

Bəli, eukariot hüceyrənin əsas fərqləndirici xüsusiyyətlərindən biri məhz nüvəsinin olmasıdır. Nüvə, ikiqat membranla əhatələnmiş bir quruluş olub, hüceyrənin genetik materialını (xromatin formasında DNT) özündə saxlayır. Bu, eukariot hüceyrəni prokariotdan əsaslı şəkildə fərqləndirir. Nüvə daxilində nukleolus adlı bir alt-struktur yerləşir və bu hissədə ribosomların komponentləri sintez olunur.

Eukariotların Xüsusiyyətləri Nələrdir?

Eukariot hüceyrələrə xas olan əsas xüsusiyyətlər bunlardır:

Nüvə membranı ilə əhatələnmiş genetik material.
Sitoplazmada yerləşən və müxtəlif funksiyalara malik orqanoidlər.
Çoxhüceyrəli və ya təkhüceyrəli strukturlar (məsələn, amöba – təkhüceyrəli; insan – çoxhüceyrəli).
Mitoxondri, endoplazmatik retikulum, Golji kompleksi kimi inkişaf etmiş daxili quruluşlar.
Hüceyrə bölünməsi zamanı mitoz və ya meyoz proseslərinin baş verməsi.
Genetik məlumatın xromosomlar formasında təşkili.
Ribosomlar həm sitoplazmada, həm də endoplazmatik retikulum üzərində yerləşə bilir.

Eukariotlara Aid Canlılar

Eukariot hüceyrəli orqanizmlər dörd əsas qrupa bölünür:

Heyvanlar (Animalia) – İnsanlar, məməlilər, quşlar, sürünənlər, balıqlar və s.
Bitkilər (Plantae) – Çiçəklər, ağaclar, yosunlar və s.
Göbələklər (Fungi) – Maya göbələkləri, kiflər və şampinyonlar.
Protistlər (Protista) – Amöba, paramesium və euglena kimi təkhüceyrəli orqanizmlər.

Bütün bu canlılar eukariot hüceyrəli olduqları üçün onların hüceyrələrində nüvə və digər orqanoidlər mövcuddur.

Eukariot Hüceyrənin Şəkli

Eukariot hüceyrələrin forması onların funksiyasına və növünə görə dəyişə bilər. Məsələn:

Heyvan hüceyrələri adətən dairəvi və ya oval formadadır.
Bitki hüceyrələri isə kənarları düz, kəskin bucaqlı, dördkünc formasında olur.

Hər iki növdə hüceyrə divarı və sitoplazma daxili strukturları özünəməxsus şəkildə təşkil olunmuşdur. Bitki hüceyrəsində hüceyrə divarı və vakuol xüsusi yer tutur. Hüceyrə şəkilləri çox vaxt mikroskop altında vizual olaraq tədqiq edilir.

Eukariot Hüceyrə Nümunəsi

Eukariot hüceyrə nümunələrinə aşağıdakılar daxildir:

İnsan orqanizminin hüceyrələri (neyron, epitel hüceyrəsi və s.)
Bitki yarpağındakı fotosintez hüceyrələri
Göbələk hüceyrələri
Yosunların hüceyrələri
Maya göbələkləri

Bu nümunələr müxtəlif sahələrdə, biotexnologiya, tibb, aqrar sahə və ətraf mühit elmlərində geniş istifadə olunur.

Eukariot Hüceyrədə Neçə Orqanoid Var?

Eukariot hüceyrələrdə çoxsaylı və fərqli orqanoidlər mövcuddur. Ən əsas orqanoidlər bunlardır:

Nüvə (Nucleus) – Genetik məlumat daşıyıcısı.
Ribosomlar – Zülal sintezini həyata keçirir.
Mitoxondri – Enerji istehsalı (ATP).
Endoplazmatik retikulum – Zülal və lipid sintezi (hamar və kobud).
Golji kompleksi – Maddələrin qablaşdırılması və ifrazı.
Lizosomlar – Həzm və tullantıların ləğvi.
Peroksisomlar – Zərərli maddələrin zərərsizləşdirilməsi.
Vakuol – Bitki hüceyrələrində su və ionların saxlanması.
Sitozol və sitoskeleton – Hüceyrə iskeleti və maddə mübadiləsi.

Bu orqanoidlər birgə şəkildə işləyərək hüceyrənin bütün həyati proseslərini həyata keçirirlər.

Eukariot Hüceyrənin Funksiyaları

Eukariot hüceyrələr aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirir:

Maddə mübadiləsi (zülal, lipid, karbohidrat sintezi).
Enerji istehsalı (mitoxondri vasitəsilə).
Genetik informasiyanın saxlanması və ötürülməsi.
Hüceyrə bölünməsi (mitoz, meyoz).
Zəhərli maddələrin neytrallaşdırılması.
Qida maddələrinin həzmi və daşınması.
Hormon və fermentlərin sintezi.
Hüceyrədaxili rabitə və siqnal ötürülməsi.

Bu funksiyalar sayəsində canlıların böyüməsi, çoxalması və adaptasiyası təmin olunur.

Eukariot Hüceyrə Haqqında Əlavə Məlumat

Eukariot hüceyrələrin tədqiqi müasir biologiyanın ən aktual sahələrindən biridir. Xərçəng, genetik xəstəliklər, immun sisteminin fəaliyyəti kimi mövzuların izahı məhz eukariot hüceyrələrin funksional və molekulyar səviyyədə araşdırılması ilə mümkündür. Eləcə də, biotexnologiya, farmakologiya və molekulyar biologiyada eukariot sistemlər əsas modellər kimi istifadə edilir.

Eukariot Hüceyrənin Quruluşu və Vəzifələri

Eukariot hüceyrənin quruluşu bir neçə əsas hissədən ibarətdir:

Plazmatik membran – Xarici mühitlə əlaqəni təmin edir.
Sitozol – Orqanoidlərin yerləşdiyi maye mühit.
Orqanoidlər – Hər birinin özünəməxsus vəzifəsi var.
Sitoskeleton – Hüceyrəyə forma verir və maddələrin daşınmasına kömək edir.
Nüvə – Hüceyrənin idarəetmə mərkəzidir.

Bu kompleks quruluş sayəsində hüceyrə müxtəlif funksiyaları yüksək səviyyədə yerinə yetirə bilir. Eukariot hüceyrənin quruluş və funksional mükəmməlliyi canlıların yüksək təkamül səviyyəsinə çatmasına zəmin yaradır.

Eukariot hüceyrə canlı aləmin inkişafında mühüm mərhələ təşkil edir. Bu hüceyrə növünün nüvəyə və daxili orqanoidlərə malik olması onun struktur və funksional baxımdan yüksək təşkilatlı olmasını təmin edir. İnsanlar da daxil olmaqla bir çox canlı orqanizmlər eukariot hüceyrəli olduqları üçün onların həyati fəaliyyətləri bu hüceyrələrin funksionallığı ilə sıx bağlıdır. Bu səbəbdən, eukariot hüceyrələrin öyrənilməsi biologiya, tibb və digər sahələr üçün böyük əhəmiyyət daşıyır.