İslam dinində hər bir ayənin, duaların və zikrlərin özünəməxsus mənası və məqsədi var. Bunlar həm ibadətin əsas elementlərindən sayılır, həm də insanın gündəlik həyatına mənəvi dayaq olur. Bu ifadələrdən biri də “Əuzu billəhi minəş şeytanir racim” cümləsidir. Həm Qurani-Kərimi oxumağa başlamazdan əvvəl, həm də insanın mənəvi müdafiəyə ehtiyacı olduğu hər bir anda bu ifadənin deyilməsi tövsiyə olunur. Görünüşcə sadə olsa da, bu ifadə arxasında dərin dini, psixoloji və mənəvi təməllər daşıyır.
1. İFADƏNİN MƏNASI
“Əuzu billəhi minəş şeytanir racim” ifadəsi ərəbcədən tərcümədə bu şəkildədir:
- Əuzu – “Pənah aparıram”, “sığınıram”
- Billəhi – “Allaha”, “Allahın köməyinə”
- Min – “dən”
- Əş-şeytan – “Şeytandan”
- İr-racim – “Lənətlənmiş, qovulmuş”
Bu ifadə bütövlükdə belə tərcümə olunur: “Lənətlənmiş şeytandan Allaha sığınıram.” Yəni insan mənəvi olaraq Allahın qorumasına sığındığını bildirir və şeytanın vəsvəsələrindən uzaq olmaq üçün dua edir.
2. TARİXİ MƏNBƏLƏR VƏ YARANMA MƏQSƏDİ
a) Quranla əlaqəsi
Bu ifadə birbaşa olaraq Qurani-Kərimdə qeyd olunur. Əraf surəsinin 200-cü ayəsində buyrulur:
“Əgər şeytandan bir vəsvəsə səni azdırsa, dərhal Allaha sığın. Həqiqətən, O eşidəndir, biləndir.”
Həmçinin, Nəhl surəsinin 98-ci ayəsində belə buyurulur:
“Qur’an oxuduğun zaman lənətlənmiş şeytandan Allaha sığın!”
Bu ayələr, Quran oxunmağa başlamazdan öncə Allahın qorumasına sığınmağın vacibliyini vurğulayır və “Əuzu billəhi minəş şeytanir racim” ifadəsinin əsasını təşkil edir.
b) Peyğəmbər ənənəsi
Hz. Məhəmməd (s.ə.s) də bu ifadəni gündəlik həyatında tez-tez istifadə etmiş və ümmətinə tövsiyə etmişdir. Onun bu davranışı müsəlmanlar arasında bu ifadənin yayılmasına və ibadətlərin ayrılmaz hissəsinə çevrilməsinə səbəb olmuşdur.
3. İFADƏNİN İSTİFADƏ OLUNDUĞU MƏQAMLAR
a) Quran oxuyarkən
Qurani-Kərimi oxumağa başlamazdan əvvəl bu ifadə deyilir. Bu, həm vəhyə hörmət, həm də vəhyin təhrif olunmadan oxunması üçün bir mənəvi qoruma vasitəsidir.
b) Namaz öncəsi və içində
Namaz ibadətinə başlamazdan əvvəl də bu ifadənin deyilməsi tövsiyə olunur. Bu, ibadətin ruhunu şeytani vəsvəsələrdən qorumaq üçündür.
c) Gündəlik həyatda
İnsan bir qorxu hiss etdikdə, pislikdən qorunmaq istədikdə, vəsvəsə və ya qəzəb hiss etdikdə, “əuzu billəhi” ifadəsi deyilir. Bu, psixoloji cəhətdən insana sakitlik gətirir və mənəvi dayaq olur.
d) Təlim və tərbiyə zamanı
Uşaqlara bu ifadənin mənası və istifadəsi kiçik yaşlardan öyrədilir. Bu, həm dini tərbiyənin bir hissəsidir, həm də uşaqları mənfi təsirlərdən qorumağın bir vasitəsi sayılır.
4. DİNİ VƏ MƏNƏVİ ƏHƏMİYYƏTİ
a) Tövhid inancını gücləndirir
Bu ifadə insanın yalnız Allaha sığındığını göstərir. Yəni insan bütün pisliklərdən, şeytani qüvvələrdən, vəsvəsələrdən yalnız Allahın izni ilə qoruna bilər. Bu isə tövhid – yəni tək olan Allaha inam prinsipini gücləndirir.
b) Vəsvəsələrin qarşısını alır
İnsanın beynində dolaşan, onu narahat edən vəsvəsələr, əsasən şeytanın təsirindən yaranır. Bu ifadə həmin təsirlərə qarşı mənəvi qalxan rolunu oynayır.
c) İbadətdə diqqəti artırır
Şeytanın əsas məqsədi insanı Allahdan uzaqlaşdırmaqdır. Xüsusilə ibadət zamanı vəsvəsə yaradır. Bu ifadə isə insanı diqqətli olmağa və ibadətə fokuslanmağa kömək edir.
5. PSİXOLOJİ TƏSİRİ
İnsanın mənəvi dayaq nöqtəsinə ehtiyacı var. “Əuzu billəhi minəş şeytanir racim” demək insanın daxili olaraq bir gücə bağlanmasını təmin edir. Bu ifadə:
- Narahatlığı azaldır
- Qorxu hissini azaldır
- Qəzəbi sakitləşdirir
- İnam hissi yaradır
Psixoloqlar bu cür dini ifadələrin insan psixologiyasına müsbət təsir göstərdiyini, stres və panik anlarında sakitləşdirici rol oynadığını qeyd edirlər.
6. MÜASİR DÖVRDƏ İSTİFADƏ FORMALARI
a) Yazılı şəkildə
Dini kitablarda, dərsliklərdə və ya dini çağırışların olduğu banner və posterlərdə bu ifadəyə tez-tez rast gəlmək olur. Bu, oxuyanın şüuraltında mənəvi bir səfərbərlik yaradır.
b) Audiovizual materiallarda
İslami mövzularda olan videoçarxların və ya dini proqramların başlanğıcında bu ifadənin deyilməsi, onun müqəddəsliyini və vacibliyini bir daha vurğulayır.
c) Cəmiyyət içində
Bəzən bir insan qəfil pis niyyət və ya qəzəb göstərdiyi zaman qarşı tərəf bu ifadəni deyərək onun təsirindən qorunduğunu bildirir. Bu, həm mənəvi qorunma, həm də qarşı tərəfə xəbərdarlıq anlamı daşıya bilər.
7. DİL QURULUŞU VƏ ORFOQRAFİYASI
“Əuzu billəhi minəş şeytanir racim” ifadəsi klassik ərəb qrammatikası əsasında qurulmuşdur. Azərbaycan dilində isə bu forma fonetik uyğunluq və məna baxımından olduğu kimi saxlanılır. İfadənin bəzi hissələri belə yazılır:
- Əuzu – “sığınıram”
- Billəhi – “Allaha”
- Minəş – “min” + “əş” birləşməsi (Ərəb dilində “min əş-” olur, bu səs uyumu ilə birləşir)
- Şeytanir racim – “lənətlənmiş şeytan”
Burada “ir” bağlayıcısı əslində “şeytan” sözünün ismə bağlı təsrifidir.
8. ƏDƏBİYYATDA VƏ DİNİ NƏSİRLƏRDƏ İZAHI
İslam alimləri bu ifadəni təkcə Quran oxuyarkən deyil, ümumiyyətlə şeytanla mübarizə üçün bir silah kimi qiymətləndirirlər. İmam Qəzali, İbn Teymiyyə, İmam Nəvəvi kimi alimlərin kitablarında bu ifadənin mənəvi və psixoloji faydaları təfsilatla şərh olunmuşdur.
9. FƏLSƏFİ YANAŞMA
Bu ifadə eyni zamanda insanın zəifliyini qəbul etməsi və Uca Yaradanın köməyinə ehtiyac duymasıdır. İnsanın öz gücünü deyil, Allahın mərhəmətini önə çıxarmasıdır. Bu isə təslimiyyət, təvazökarlıq və iman simvoludur.
10. ƏLAVƏ RƏVAYƏTLƏR VƏ MİFİK ELEMENTLƏR
Bəzi İslam bölgələrində inanılır ki, bu ifadə söyləndikdə ətrafdakı mənfi enerjilər dağılar və insan qoruma altına alınar. Bu, hər nə qədər elmə dayanmırsa da, inam və əqidənin gücünü göstərən nümunədir.
“Əuzu billəhi minəş şeytanir racim” ifadəsi, sadəcə bir dua və ya dini cümlə deyil. O, həm Allahla əlaqənin bir forması, həm insanın mənəvi qorunma üsulu, həm də şeytani təsirlərə qarşı ruhani qalxandır. Quran oxumağa başlamazdan əvvəl, ibadətə yönələndə, narahatlıq hiss ediləndə və həyatın çətin anlarında bu ifadənin deyilməsi insana güc, qoruma və rahatlıq verir.
İslamda bu kimi ifadələr sadəcə dini ayinlər deyil, eyni zamanda insanın ruhunu təmizləyən, qoruyan və gücləndirən mənəvi ehtiyacdır. “Əuzu billəhi minəş şeytanir racim” isə bu ehtiyacların cavabı, insanla Allah arasında bir sığınacaq körpüsüdür.
