Müasir evlərdə və ya köhnə tikililərdə müxtəlif məişət əşyalarının içərisində kimyəvi maddələrə rast gəlinir. Bu maddələrdən biri də civədir. Adətən köhnə termometrlərdə, bəzi manometr və barometrlərdə, eləcə də bəzi batareyalarda olan bu metal, səthdə parıldayan, gümüşü rəngli maye kimi tanınır. İlk baxışda zərərsiz görünən civə, əslində insan sağlamlığı və ətraf mühit üçün son dərəcə təhlükəli bir maddədir. Onun dağılması və ətrafa yayılması halında ciddi fəsadlar baş verə bilər. Xüsusilə ev şəraitində civə dağılması zamanı doğru reaksiya vermək və düzgün təmizləmə üsullarını bilmək həyati əhəmiyyət daşıyır. Ailədə uşaqlar və yaşlılar varsa, təhlükə daha da böyüyür. Civənin buxarları görsənməsə də, tənəffüs yolu ilə orqanizmə daxil olaraq daxili orqanlara zərər verir və gecikmiş fəsadlara səbəb olur.
Bu kimi hadisələrdə insanların çoxu təlaş içində yanlış addımlar ata bilər. Məsələn, süpürgə və ya tozsoranla civənin yığılması onun daha geniş sahəyə yayılmasına və havaya qalxmasına səbəb olur. Beləliklə, civənin təhlükəsi yalnız fiziki səviyyədə deyil, eyni zamanda kimyəvi və toksik təsirlərlə də özünü göstərir. Bu yazıda civənin təbiəti, ev şəraitində yayılma səbəbləri, təsirləri, düzgün təmizləmə üsulları və qoruyucu tədbirlər haqqında dolğun və təsdiqli məlumat təqdim olunur.
Civənin fiziki və kimyəvi xüsusiyyətləri
Civə otaq temperaturunda maye halında olan yeganə metaldır. Gümüşü rəngə malik olan bu maddə yüksək dərəcədə buxarlana bilir və bu buxarlar orqanizm üçün zəhərlidir. Civənin buxarlanması səssiz və qoxusuz baş verir. Yəni civə dağılarkən onu yalnız gözlə görmək mümkündür, lakin buxarları nəfəs alarkən heç bir hissedici əlamət vermir. Kimyəvi cəhətdən civə çox reaktivdir və ətraf maddələrlə asanlıqla reaksiyaya girə bilər. Onun buxarları mərkəzi sinir sisteminə, böyrəklərə və qaraciyərə təsir göstərir. Civənin yığılma xüsusiyyəti var, yəni orqanizmdən çıxması çətin və uzunmüddətlidir. Bu xüsusiyyət onu daha təhlükəli edir.
Civə, həmçinin müxtəlif səthlərə yapışa və xırda sferik damcılar şəklində dağılaraq təmizlənməsi çətin hala gələ bilir. Kiçik civə hissəcikləri döşəmə və ya xalça arasında gizlənə, mebellərin altına girə bilər. Əgər civə qızdırılırsa və ya ventilyasiya zəifdirsə, onun buxarlanma sürəti artır və bu, riskin daha da yüksəlməsinə səbəb olur.
Ev şəraitində civə dağılmasının əsas səbəbləri
Evdə civə dağılmasının ən çox rast gəlinən səbəbi civə termometrlərinin sınmasıdır. Bu termometrlər temperatur ölçmək üçün istifadə olunan və civənin əsas komponent kimi daxil olduğu sadə cihazlardır. Uşaqların oynayarkən bu termometrləri sındırması, onların maraqla civə damcılarına toxunması və hətta əllə yığmağa çalışması ciddi təhlükə yaradır. Bundan əlavə, köhnə cihazlar, bəzi elektrik batareyaları və mexaniki təzyiq ölçən avadanlıqlarda da civə mövcud ola bilər.
Bəzən insanlar bilmədən evdə civə olan əşyanı sındırdıqda onun nə qədər təhlükəli olduğunu anlamırlar. Belə hallarda civəni parça və ya kağızla silmək, onu zibilə atmaq və ya isti su ilə yumaq kimi metodlar yanlış hesab olunur. Bu cür davranışlar civənin yayılmasını artırır və toksik təsirlərini daha da artırır.
Civənin insan sağlamlığına təsiri
Civə orqanizmə əsasən buxar halında daxil olur. Tənəffüs orqanları vasitəsilə daxil olan civə qan dövranına keçir və orqanizmin müxtəlif orqanlarında toplanmağa başlayır. Mərkəzi sinir sistemi civənin əsas hədəflərindən biridir. Uzun müddət civə buxarına məruz qalmaq baş ağrısı, yuxusuzluq, yaddaş pozğunluğu, əsəbilik və diqqət çatışmazlığına səbəb ola bilər. Uşaqlarda isə inkişaf geriliyi, danışıq problemləri və davranış pozğunluqları müşahidə olunur.
Ağız yolu ilə civənin qəbul olunması isə daha təhlükəlidir. Nadir hallarda baş versə də, əgər civə damcısı qida ilə qarışarsa, mədə-bağırsaq traktına təsir edə bilər. Hamilə qadınlarda civənin təsiri döldə ciddi problemlərə yol aça bilər. Xroniki civə zəhərlənməsi isə uzunmüddətli, sistemli pozuntularla özünü göstərir.
Evdə civə dağılması zamanı ediləcək ilk addımlar
Evdə civə dağılması baş verən kimi dərhal hərəkətə keçmək lazımdır. Əvvəlcə hadisə yerində olan insanların təhlükəsizliyini təmin etmək vacibdir. Uşaqlar və heyvanlar dərhal həmin məkandan uzaqlaşdırılmalıdır. Sonra isə otaq yaxşıca havalandırılmalıdır. Pəncərələr açılmalı, mümkün qədər güclü ventilyasiya təmin olunmalıdır. Ventilyator və ya kondisionerdən istifadə etmək isə əksinə, civənin ətrafa daha geniş yayılmasına səbəb ola bilər və bu üsuldan qaçınmaq lazımdır.
Ən vacib məqam civəyə birbaşa əllə toxunmamaqdır. Əllərdə qoruyucu əlcək olmalıdır və mümkün qədər tənəffüs maskasından istifadə edilməlidir. Civə dağılmış ərazidə gəzmək, civəni ayaqla yaymaq onun hissəciklərini xalça, döşəmə, taxta və digər səthlərə ötürə bilər.
Təmizləmə prosesi və təhlükəsiz üsullar
Civə təmizlənməsi diqqətlə və mərhələli şəkildə aparılmalıdır. Əvvəlcə böyük damcılar karton parçası və ya plastmas lövhə ilə toplanmalıdır. Toplanan damcılar hava keçirməyən şüşə qaba yığılmalı və içərisinə az miqdarda kükürd tozu və ya soda əlavə olunmalıdır. Bu maddələr civə ilə kimyəvi reaksiyaya girərək onu zərərsiz hala gətirir. Kiçik damcılar isə yapışqan lent və ya nəmləndirilmiş pambıq vasitəsilə təmizlənə bilər. Civənin girmə ehtimalı olan bütün yarıqlar, döşəmə araları və mebel altları mütləq yoxlanılmalıdır.
Təmizləmə prosesi bitdikdən sonra istifadə edilən bütün vasitələr – əlcək, pambıq, kağız və s. ayrıca paketlənməli və məişət tullantılarından ayrı şəkildə atılmalıdır. Bu tullantılar xüsusi məntəqələrdə utilizasiya olunmalıdır. Əgər civə geniş əraziyə yayılıbsa və ya mərkəzləşdirilmiş istilik sistemi olan evlərdə baş veribsə, mütəxəssis yardımı almaq tövsiyə olunur.
Qətiyyən edilməməli davranışlar
Civə dağılarkən insanların buraxdığı əsas səhvlərdən biri süpürgə və ya tozsoranla onu təmizləməyə çalışmaqdır. Bu cihazlar civəni parçalayır və onu havaya yayır. Hətta tozsoran civənin daxili hissələrində qalıb sonradan təkrar buxarlanmasına səbəb ola bilər. İsti su ilə civəni yumağa çalışmaq da eyni şəkildə buxarlanmanı artırır.
Əllə civəyə toxunmaq, onu parça ilə silmək, ətrafa yayılmasına səbəb olan hərəkətlər etmək, civəni zibilə atmaq da təhlükəli və səhv addımlardır. Bu davranışlar civə zəhərlənməsi riskini artırır və onun evdə uzun müddət qalmasına səbəb ola bilər.
Civə detektorları və peşəkar dəstək
Bəzi hallarda civənin dağılmasını insan gözü ilə tam görmək mümkün olmur. Bu kimi hallarda xüsusi civə detektorları kömək edə bilər. Bu cihazlar havadakı civə buxarını ölçərək təhlükə səviyyəsini müəyyən edir. Əgər evdə civə səviyyəsi normadan yuxarıdırsa, peşəkar təmizlik xidmətlərinə müraciət olunmalıdır. Belə xidmətlər xüsusi avadanlıq və kimyəvi vasitələrlə civəni tam şəkildə aradan qaldıra bilirlər.
Tibbi yardım da zəruri hallarda gecikdirilməməlidir. Əgər civəyə birbaşa məruz qalma halı olubsa, həkim nəzarəti altında zəhərlənmə dərəcəsi yoxlanılmalı və müvafiq tədbirlər görülməlidir.
Civə dağılmasının qarşısını almaq yolları
Evdə civə dağılmasının qarşısını almağın ən təsirli yolu civə ehtiva edən əşyaları ümumiyyətlə istifadə etməməkdir. Elektron termometrlər bu baxımdan daha təhlükəsiz və funksional alternativdir. Əgər evdə civə ehtiva edən cihazlar varsa, onlar uşaq əlindən uzaqda saxlanmalı, döşəməyə düşməməsi üçün qoruyucu qabda yerləşdirilməlidir.
Civə daşıyan əşyalar saxlanılarkən hər zaman etiketlənməli və istifadə qaydaları diqqətlə oxunmalıdır. Əgər cihaz artıq köhnəlib və istifadəyə yararsızdırsa, onu tullamaq yox, xüsusi məntəqələrə təhvil vermək daha doğrudur. Maarifləndirmə və ehtiyat tədbirləri civənin yaratdığı təhlükənin qarşısını almaqda əsas rol oynayır.
Civə ev şəraitində səssiz və gizli təhlükə yarada biləcək ən zərərli maddələrdən biridir. Onun dağılması halında atılacaq hər bir addım diqqətli və mərhələli şəkildə həyata keçirilməlidir. Yanlış davranışlar civənin daha geniş yayılmasına və sağlamlıq üçün təhlükəli nəticələrə səbəb ola bilər. İnsan orqanizminə təsiri çox ciddi olan civə yalnız kimyəvi maddə deyil, həm də davranış və təmizlik vərdişlərimizə yön verəcək qədər əhəmiyyətli bir faktordur. Təhlükənin qarşısını almaq, maarifli olmaq və təhlükəli hallarda vaxtında düzgün addım atmaq ailənin sağlamlığını qorumağın əsas şərtidir. Hər bir ev sahibi civə haqqında əsas bilgilərə malik olmalı və ehtiyatlı davranmalıdır.
Ən Çox Verilən Suallar
Əllə toxunulmamalı, dərhal ərazi tərk edilməli, havalandırma təmin olunmalı və mütləq şəkildə qoruyucu əlcək və maskadan istifadə edilməlidir. Əgər təmas baş veribsə, dərhal tibbi yardım alınmalıdır.
Xeyr, tozsoran civənin havaya yayılmasına səbəb olur və vəziyyəti daha da ağırlaşdırır. Bu üsuldan qəti şəkildə istifadə olunmamalıdır.
Baş ağrısı, halsızlıq, diqqət pozuntusu, yuxusuzluq, əsəbilik, qusma və mədə pozğunluqları civə zəhərlənməsinin əsas əlamətləridir.
Uşaqlar civəyə qarşı daha həssasdırlar. Az miqdarda buxara məruz qalmaq belə onların sinir sisteminə ciddi təsir göstərə bilər.
Köhnə termometrlər, bəzi batareyalar və mexaniki ölçü cihazlarında civə ola bilər. Əgər içərisində gümüşü rəngli maye varsa, civə ehtiva etməsi ehtimalı yüksəkdir.
Xeyr, civə buxarı görünməzdir, qoxusuzdur və tənəffüs yolu ilə asanlıqla orqanizmə daxil ola bilir.
Xeyr, civə suda həll olunmur və isti su ilə təmasda buxarlanaraq daha təhlükəli hala gəlir.
Təmizləmə işləri bitdikdən və otaq ən azı 24 saat havalandırıldıqdan sonra daxil olmaq məsləhət görülür.
Əgər evdə civə daşıyan cihazlar varsa və təhlükə riski mövcuddursa, detektor istifadə etmək faydalı ola bilər.
Əgər civə geniş sahəyə yayılıbsa, hamilə qadın və uşaqlar hadisə yerində olubsa, və ya təmizləmə mümkün deyilsə, dərhal mütəxəssis dəstəyi alınmalıdır.
