Əzan İslam aləmində ən qədim və ən müqəddəs dini çağırışlardan biri sayılır. Hər bir müsəlman ölkəsində və bölgəsində gündə beş dəfə səslənən bu xüsusi sözlər, insanları ibadətə, Allahı yad etməyə və İslam birliyinin qorunmasına dəvət edir. Əzan, sadəcə məscidlərdə deyil, həm də müsəlman cəmiyyətlərinin ruhunda, gündəlik həyatında, dini və milli kimliyində xüsusi yer tutur. Minarələrdən ucalan əzan sədası, uşaqlıqdan böyüklərə, şəhərdən kəndə qədər hər bir Azərbaycanlı üçün tanış və müqəddəsdir.
Əzanın Etimologiyası və Leksik Mənası
“Əzan” sözü ərəbcə “çağırış”, “elan”, “bildiriş” mənalarını verir. Ərəb dilində “əzan” kökü “izin vermək, çatdırmaq” anlamına gəlir. İslamda isə bu söz konkret olaraq namaz vaxtını elan edən, insanları Allaha ibadətə çağıran xüsusi dini formul kimi qəbul olunur. Əzan, ilk dəfə Hicaz bölgəsində tətbiq edilmiş və Peyğəmbər Məhəmmədin (s) zamanından bu yana İslam dünyasında fasiləsiz şəkildə davam edir.
Əzanın Tarixi və Dini Mahiyyəti
Əzanın tarixi İslamın ilk illərinə gedib çıxır. Mənbələrə görə, əzan ilk dəfə Mədinədə, İslam dövlətinin formalaşdığı illərdə tətbiq edilib. Hədislərdə qeyd olunur ki, müsəlmanlar ibadət vaxtlarını bir yerə toplanmaq üçün ilk zamanlar müxtəlif üsullardan istifadə edirdilər. Daha sonra Peyğəmbərin (s) göstərişi ilə xüsusi olaraq əzan oxumaq qərara alındı. Əzanın tətbiqi müsəlman birliyinin, dini intizamın və Allah qarşısında bərabərliyin rəmzi oldu.
Əzan Sözlərinin Tam Mətninin Quruluşu
Əzanın sözləri xüsusi bir ardıcıllıqla və dini qaydalara uyğun olaraq səslənir. Ənənəvi əzan mətni belədir:
- Allahu Əkbər, Allahu Əkbər
- Allahu Əkbər, Allahu Əkbər
- Əşhədu ən la ilahə illallah
- Əşhədu ən la ilahə illallah
- Əşhədu ənnə Muhammədən rəsulullah
- Əşhədu ənnə Muhammədən rəsulullah
- Həyyə əla-s-Səlat
- Həyyə əla-s-Səlat
- Həyyə əla-l-Fəlah
- Həyyə əla-l-Fəlah
- Allahu Əkbər, Allahu Əkbər
- La ilahə illallah
Şiə ənənəsində əlavə olaraq “Həyyə əla xeyril-əməl” (Gözəl əmələ tələsin) cümləsi də səsləndirilir.
Əzan Sözlərinin Mənası və Simvolikası
Əzanın hər bir cümləsi İslam inancının əsasını təşkil edir. “Allahu Əkbər” – Allah ən böyükdür, kainatın tək və əzəli Yaradanı olduğuna şahidlikdir. “Əşhədu ən la ilahə illallah” – Allahdan başqa ibadətə layiq məbud yoxdur. “Əşhədu ənnə Muhammədən rəsulullah” – Məhəmmədin Allahın son elçisi olması, insanlara doğru yolun göstərilməsi deməkdir. “Həyyə əla-s-Səlat” və “Həyyə əla-l-Fəlah” insanları ibadətə və əbədi uğura çağırır. Bütün bu ifadələr, həm fərdi iman, həm də kollektiv dini şüurun formalaşmasında xüsusi rol oynayır.
Əzanın Oxunma Qaydaları və Ədəb Normaları
Əzan xüsusi qaydalara uyğun oxunur. Əzanı səsləndirən şəxs – müəzzin – dini təmizliyə (dəstəmaz) riayət etməli, səsi uca və təmiz olmalı, sözləri düzgün tələffüz etməlidir. Əzan açıq havada, minarədə və ya məscidin içində oxunarkən camaat tərəfindən eşidilməsinə diqqət yetirilir. Əzanı eşidənlərin onun ardınca səssizcə təkrar etməsi, müəyyən duaların və salavatların deyilməsi İslam qaydalarındandır.
Əzanın İslam Cəmiyyətində Sosial və Mədəni Rolu
Əzan yalnız ibadət çağırışı deyil, eyni zamanda İslam cəmiyyətinin sosial və mədəni həyatının ayrılmaz hissəsidir. O, gündəlik ritmləri müəyyən edir, insanları birliyə, səbatlılığa, təmizliyə, nizam-intizama çağırır. Əzan uşaqlıqdan böyüklərə qədər hər kəsin qəlbində xüsusi yer tutur və dini kimliyin formalaşmasında mühüm təsirə malikdir. Müasir dövrdə də əzan sədası, cəmiyyətin ruhani həyatında vacib rol oynayır.
Azərbaycan Ənənəsində Əzan və Onun Özəllikləri
Azərbaycanda əzanın oxunma ənənəsi tarixin müxtəlif mərhələlərində müxtəlif formalarda təzahür etmişdir. Həm sünni, həm də şiə icmalarında əzanın özünəməxsus təfsirləri və icra formaları var. Sovet dövründə əzanın ictimai səsləndirilməsinə maneələr yaranmış, lakin müstəqillik dövründən sonra məscidlərdən əzan sədası yenidən azad səslənmişdir. Bu gün əzan Azərbaycan İslam ənənəsinin ən canlı və mühüm simvollarındandır.
Əzanın Səslənməsi və Texnoloji Müasirlik
Müasir texnologiyaların inkişafı ilə əzanın səsləndirilməsi forması da dəyişib. İndi məscidlərin çoxunda mikrofon və akustik sistemlərdən istifadə olunur, bəzi şəhərlərdə isə əzan radio və televiziya vasitəsilə yayımlanır. Bununla yanaşı, əzanın canlı və insan səsi ilə oxunması hələ də ən müqəddəs sayılır. Əzanın canlı səslənməsi İslamın ruhani təsirinin cəmiyyətə çatdırılmasında mühüm rol oynayır.
Əzan Sözlərinin Dini və Əxlaqi Mesajı
Əzanın sözləri müsəlmanlara gündə beş dəfə Allahı xatırlamağı, dünyəvi işlərdən azad olub ibadətə yönəlməyi, əxlaqi saflaşmağı və mənəvi kamilliyə doğru yol getməyi xatırladır. Əzan insanlara yalnız dini deyil, həm də əxlaqi dəyərləri aşılayır. Onun çağırışı hər kəsə həyatın mənasının Allahın razılığında və düzgün yaşamaqda olduğunu xatırladır.
Əzan, İslam mədəniyyətinin və dini həyatının əsası olan müqəddəs çağırışdır. Onun sözləri yalnız ibadətə deyil, insanları mənəvi kamilliyə, birliyə, əxlaqa, paklığa və Allaha yaxınlığa dəvət edir. Əzan minarələrdən ucalan bir səs olmaqdan daha artıqdır – o, müsəlmanların həyat ritminin ayrılmaz hissəsi, Allahı və dini kimliyi daima xatırladan bir rəmzdir. Tarixin müxtəlif dövrlərində, müxtəlif ictimai şəraitlərdə əzanın oxunması və qəbul edilməsi müsəlman toplumunun ruhunun güclü olduğunu göstərir. Əzan həm fərdi, həm də ictimai səviyyədə inancın, mənəviyyatın və birliyin bərqərar olmasında əvəzsiz rol oynayır.
Ən çox verilən suallar
- Əzan nədir və hansı mənanı daşıyır?
Əzan İslamda namaza çağırış və dini elan funksiyası daşıyan müqəddəs sözlər toplusudur. - Əzan sözləri hansılardır və necə ardıcıllıqla səslənir?
Əzan sözləri “Allahu Əkbər”, “Əşhədu ən la ilahə illallah”, “Əşhədu ənnə Muhammədən rəsulullah”, “Həyyə əla-s-Səlat”, “Həyyə əla-l-Fəlah” və “La ilahə illallah” cümlələrindən ibarətdir. - Əzan İslam tarixində nə vaxt tətbiq olunub?
Əzan ilk dəfə Mədinədə, Hicrətin ilk illərində tətbiq edilib və bu gündən İslam aləmində istifadə olunur. - Əzanı oxuyan şəxsə nə ad verilir?
Əzanı oxuyan şəxsə “müəzzin” deyilir. - Azərbaycanda əzanın oxunmasında hansı ənənələr var?
Azərbaycanda əzan həm sünni, həm də şiə ənənəsinə uyğun müxtəlif əlavələrlə oxunur. - Əzan sözlərinin mənəvi və dini mesajı nədir?
Əzan insanları ibadətə, birliyə, təmizliyə və Allaha yaxınlığa çağırır. - Əzan sözləri gündə neçə dəfə səsləndirilir?
Əzan adətən gündə beş dəfə – hər namaz vaxtı səsləndirilir. - Əzan oxunarkən hansı qaydalara riayət edilməlidir?
Əzan təmiz qəlb və düzgün tələffüzlə, xüsusi qaydalara uyğun oxunmalıdır. - Müasir dövrdə əzanın səsləndirilməsində hansı yeniliklər var?
Əzan mikrofon və səsgücləndiricilər vasitəsilə, bəzən radio və TV-də də səsləndirilir. - Əzanın cəmiyyətdə rolu nədir?
Əzan dini, sosial və mədəni birliyin, ruhani intizamın və milli-mənəvi dəyərlərin simvoludur.
