Əzəl Nədir?: Mənası, Etimologiyası

Azərbaycan dili, zəngin və dərin mənalı sözlərə malik bir dildir. Hər bir söz, özündə təkcə leksik mənasını deyil, həm də mədəniyyəti, tarixi və insan təfəkkürünü əks etdirən dəyərləri daşıyır. Burada “əzəl” sözünün mənası, etimologiyası, sosial və dini kontekstdəki rolu və istifadəsi ilə bağlı ətraflı bir araşdırma təqdim edir. “Əzəl” sözü, həm zamanla, həm də məntiqi baxımdan çox əhəmiyyətli bir anlayışdır və İslam, fəlsəfə və Azərbaycan mədəniyyətində dərin izlər qoymuşdur.

Əzəl Sözünün Mənası və Etimologiyası

“Əzəl” sözü, Azərbaycan dilində zamanın başlanğıcını, başlanğıc nöqtəsini, həmçinin əbədiliyi ifadə edən bir anlayışdır. Bu söz, əsasən dini və fəlsəfi anlayışlarla bağlıdır. Əzəl, bir şeyin başlanğıcı olmadan mövcud olduğu və hər zaman mövcud olan bir vəziyyəti təsvir etmək üçün istifadə olunur. Əzəl anlayışı, zamanın heç bir başlanğıcı olmayan və sonsuza qədər davam edən bir dövrü simvollaşdırır.

Etimoloji olaraq, “əzəl” sözü ərəb dilindən gəlir və “ilkin”, “başlanğıc” mənalarını verir. Əzəl, Allahın yaratmadan əvvəlki vəziyyətini, Onun zaman və məkanla əlaqəsi olmayan əbədiliyini ifadə edir. Əzəl sözü, həm də varlığın və zamanın başlanğıcından əvvəlki vəziyyəti təsvir edərək, bir şeyin və ya hadisənin heç bir yaranış nöqtəsi olmadan mövcudluğunu göstərir.

Əzəl Sözünün İslam Kontekstindəki Rolu

İslamda, “əzəl” anlayışı Allahın varlığını və zamanla əlaqəsiz mövcudluğunu ifadə edir. Əzəl, Allahın yaratmadan əvvəlki vəziyyəti olaraq qəbul edilir. İslam fəlsəfəsində, əzəl anlayışı Allahın zaman və məkanla əlaqəsinin olmadığını və Onun varlığının əbədiləyini göstərir. Bu, Allahın heç bir başlanğıc və sonu olmayan bir mövcudiyyətə sahib olduğunun bir ifadəsidir.

Quranda da Allahın əzəl və əbədi olduğu bir çox ayələrdə qeyd olunur. Məsələn, Allahın hər şeydən əvvəl mövcud olduğu və hər şeyin Onun iradəsi ilə yaradıldığı vurğulanır. Əzəl anlayışı, insanlara həyatın sonsuz olduğunu və əbədi həyatın yalnız Allahın qismətinə bağlı olduğunu xatırladır. Əzəl, həmçinin İslamda Allahın yaradılış və kainat üzərindəki mükəmməl hakimiyyətini təsdiqləyir. Əzəl anlayışı ilə əlaqədar olan bir başqa mühüm konsept isə Allahın “qədim” (vaxtdan əvvəl mövcud olan) olmasıdır.

Əzəl və Fəlsəfi Düşüncə

Fəlsəfədə “əzəl” anlayışı, varlıq və zamanın təbiətini dərk etmək üçün mühüm bir konseptdir. Fəlsəfi baxımdan, əzəl anlayışı zamanın əvvəli və sonunun olmadığı bir varlıq növünü təsvir edir. Filosoflar bu mövzuda müxtəlif nəzəriyyələr irəli sürmüşlər. Bəzi fəlsəfi cərəyanlarda əzəl, varlığın sonsuz bir keçmişi olduğunu, digər tərəfdən isə varlığın əvvəlindən sonrasına qədər olan hər şeyin Allahın əzəli iradəsi ilə mövcud olduğunu qeyd edirlər.

Əzəl anlayışının fəlsəfi təhlili həm də insanın zaman və məkan anlayışına dair dərindən düşünməsini təmin edir. Fəlsəfi mülahizələrə görə, əzəl anlayışı insanın varlığın yaranışı ilə bağlı suallara cavab axtararkən, zamanın təbii sərhədlərini aşaraq, zamanın ötesini düşünməyə məcbur edir.

Əzəl və Azərbaycan Mədəniyyəti

Azərbaycan mədəniyyətində də “əzəl” anlayışı mühüm bir yer tutur. Azərbaycanın klassik şairləri, xüsusilə Füzuli və Nizami Gəncəvi, zamanın və əzəlin fövqündə duran Allahın mövcudluğunu və həyatın müvəqqəti olduğunu vurğulayan bədii əsərlər yazmışlar. Füzuli, həyatın keçiciliyini və əzəl anlayışını poeziyasında təcəssüm etdirərək, insanlara Allahın əbədi varlığını və insanın zamanla bağlı müvəqqəti mövcudluğunu başa salmışdır.

Əzəl, həm də Azərbaycan xalqının ənənəvi inancında yer almışdır. Xalq arasında əzəl haqqında müxtəlif şifahi ədəbiyyat nümunələri mövcuddur. Bu folklor nümunələrində, əzəl anlayışı çox zaman zamanın sonsuzluğunu və hər şeyin Allahın əzəli iradəsi ilə meydana gəldiyini izah etmək məqsədilə istifadə edilmişdir.

Əzəl və İnsan Həyatına Təsiri

İnsan psixologiyasına gəlincə, əzəl anlayışı insanın ölümlə bağlı qorxularını və həyatın müvəqqəti olduğunu başa düşməsini təmin edir. Bu, insanların həyatın hər anını qiymətləndirməyə, məqsədli və mənalı yaşamağa təşviq edir. Əzəl, insanların həyatı daha mənalı yaşaması üçün bir təkan ola bilər, çünki ölümün qaçılmaz olduğunu qəbul etmək, insanın hər anını daha dəyərləndirməsinə kömək edir.

Əzəl anlayışı, insanlara daimi olaraq həyatda əbədi məqsədlər arxasında getməyi və Allahın iradəsinə təslim olmağı xatırladır. İnsanlar, əzəl anlayışı ilə həyatın məhdud olduğunu və bu həyatda əldə etməli olduqları əxlaqi və mənəvi dəyərləri yerinə yetirmək lazım olduğunu dərk edirlər.

“Əzəl” sözü, həm İslamda, həm də fəlsəfi və mədəni təfəkkürdə mühüm yer tutur. O, yalnız zaman və varlığın başlanğıcını deyil, həm də insanın həyat və ölüm anlayışlarını təhlil etmək üçün bir vasitədir. Bu anlayış, həm də insanın mənəvi və əxlaqi inkişafını təmin edən bir anlayışdır. Əzəl, həyatın müvəqqəti və zamanın sonsuz olduğunu insanlara başa salmaqla, daha yaxşı bir həyat sürməyə təşviq edir. Əzəl, həm də Allahın əbədi varlığını və bu dünyadakı hər şeyin Onun iradəsi ilə mövcud olduğunu dərk etməyə kömək edir.

Ən Çox Verilən Suallar