Fəzail Rəhim oğlu Ağamalı — Azərbaycanın tanınmış ictimai-siyasi xadimi, tarix elmləri doktoru, professor, Ana Vətən Partiyasının sədri və uzun illər Milli Məclisin deputatı olmuş şəxsdir. Onun həyat və fəaliyyəti Azərbaycanın müstəqillik mübarizəsi, dövlət quruculuğu və siyasi inkişafı ilə sıx bağlıdır.
Həyatı və Təhsili
Fəzail Ağamalı 26 avqust 1947-ci ildə Ermənistan SSR-in Sisian rayonunun Qızıl Şəfəq (indiki Şıxlar) kəndində anadan olmuşdur. 1965-ci ildə Dəstəgird orta məktəbini bitirmiş, 1966–1971-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin Tarix fakültəsində ali təhsil almışdır. Universitetin üçüncü kursundan etibarən “Azərbaycanın azadlığı və bütövlüyü uğrunda” gizli tələbə dərnəyinin fəal iştirakçısı olmuş, bu səbəbdən 1970-ci illərdə SSRİ təhlükəsizlik orqanları tərəfindən təqibə məruz qalmışdır
Elmi Fəaliyyəti
1972-ci ildə Bakı Dövlət Universitetinin aspiranturasına daxil olmuş, 1980-ci ildə tarix elmləri namizədi elmi dərəcəsini almışdır. 1971–1972-ci illərdə Naxçıvan şəhər 1 saylı orta məktəbdə müəllim, 1973–1983-cü illərdə Naxçıvan Dövlət Pedaqoji İnstitutunda müəllim və baş müəllim vəzifələrində çalışmışdır. 1983–1988-ci illərdə Azərbaycan Texnologiya İnstitutunda kafedra müdiri olmuş, 1988-ci ildə Milli Azadlıq Hərəkatında daha fəal iştirak etmək üçün ailəsi ilə birlikdə Bakı şəhərinə köçmüşdür. 1988–1990-cı illərdə Azərbaycan Dövlət İqtisad İnstitutunda dosent vəzifəsində çalışmışdır.
2005-ci ildə tarix elmləri doktoru elmi dərəcəsini almışdır. Elmi fəaliyyəti çərçivəsində bir sıra əsərlərin müəllifidir.
Siyasi Fəaliyyəti
Milli Azadlıq Hərəkatı və Partiya Quruculuğu
1988–1990-cı illərdə Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin fəal üzvü olmuş, lakin 1990-cı ilin əvvəllərində təşkilatın rəhbərliyi ilə fikir ayrılıqları səbəbindən ayrılmışdır. 1990-cı il noyabrın 24-də Ana Vətən Partiyasının təsis konfransı keçirilmiş və Fəzail Ağamalı partiyanın sədri seçilmişdir .
Dövlət İdarəçiliyində Rolu
1992–1993-cü illərdə Azərbaycan Respublikasının Sosial Təminat nazirinin müavini, 1993–1994-cü illərdə isə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi naziri vəzifəsinin icraçısı olmuşdur .
Parlament Fəaliyyəti
Fəzail Ağamalı 1995-ci ildən etibarən Milli Məclisin I, II, III, IV, V və VI çağırışlarında deputat olmuşdur. O, hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitəsinin üzvü, Milli Məclisin Nizamnamə Komissiyasının sədr müavini və Azərbaycan-Türkmənistan parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrupunun rəhbəri olmuşdur .
Təltifləri
Fəzail Ağamalı dövlət tərəfindən aşağıdakı orden və medallarla təltif olunmuşdur:
- “Şöhrət” ordeni (2017)
- 2-ci dərəcəli “Vətənə xidmətə görə” ordeni (2022)
- “Heydər Əliyevin 100 illiyi (1923–2023)” yubiley medalı
- “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918–2018)” yubiley medalı
Ailəsi
Fəzail Ağamalı ailəlidir və üç övladı var. Qızı Günay Ağamalı psixoloq, ictimai-siyasi xadim və Ana Vətən Partiyasının Qadınlar Şurasının sədridir. O, həmçinin Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin VII çağırış deputatıdır .
Milli Azadlıq Hərəkatında Rolu
Fəzail Ağamalı Azərbaycanın müstəqillik yolunda keçdiyi çətin və mürəkkəb dövrlərdə aparıcı ictimai-siyasi xadimlərdən biri kimi tanınıb. 1980-ci illərin sonlarında başlanan Milli Azadlıq Hərəkatı dövründə, Azərbaycan Xalq Cəbhəsində fəallığı ilə seçilən Fəzail Ağamalı, ölkənin azadlıq ruhunun formalaşmasında, vətəndaş cəmiyyətinin təşəkkül tapmasında mühüm rol oynayıb. Onun təşkilati bacarığı, prinsipial mövqeyi və ictimai tribuna qarşısında cəsarətli çıxışları, gənclər və tələbələr arasında milli ruhun, azadlıq arzusunun yayılmasına səbəb olub. 1990-cı illərin əvvəllərində, hərəkat daxilində fikir ayrılıqları baş verdikdə, Fəzail Ağamalı öz dəstəyini və siyasi yolunu Ana Vətən Partiyası (AVP) xətti ilə davam etdirmişdir.
Ana Vətən Partiyasının Sədri və Fəaliyyəti
Fəzail Ağamalının əsas siyasi fəaliyyət sahələrindən biri 1990-cı ildə təsis edilən Ana Vətən Partiyası ilə bağlıdır. O, partiyanın yaradıcılarından biri olmaqla yanaşı, quruma uzun illər ərzində rəhbərlik edib. AVP Azərbaycanın siyasi palitrasında milli maraqlara əsaslanan, dövlətçilik dəyərlərini ön planda tutan bir partiya kimi tanınır. Fəzail Ağamalının partiya rəhbəri kimi strategiyası – həm ölkədə demokratik prinsiplərin möhkəmlənməsi, həm də ölkənin sabitliyinin təmin olunması üzərində qurulub. O, müstəqil Azərbaycanın bütün çağırışlarında dövlətçiliyin qorunması, vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının təmin olunması üçün qanunvericilik təşəbbüsləri ilə çıxış edib, Milli Məclisdə bir çox qanun layihələrinin müəllifi olub.
Parlamentdə Qanunvericilik Fəaliyyəti və Sosial Təşəbbüslər
Fəzail Ağamalı uzun illər Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində müxtəlif komitə və işçi qruplarının üzvü olub. Onun fəaliyyəti əsasən hüquqi islahatlar, sosial müdafiə, dövlət idarəçiliyinin təkmilləşdirilməsi, seçki və siyasi sistemin inkişafı, insan hüquqlarının qorunması, əmək və sosial təminat məsələləri ilə bağlı olub. Deputat kimi Fəzail Ağamalı müxtəlif sosial qrupların hüquqlarının müdafiəsi, Qarabağ münaqişəsi zamanı məcburi köçkünlərin, şəhid ailələrinin sosial problemlərinin həlli, gənclərin inkişafı və təhsilə çıxış imkanlarının artırılması istiqamətində xeyli iş görüb.
Onun təşəbbüsü ilə parlamentdə qadınların, uşaqların, əlillərin hüquqlarının qorunması, əhalinin sosial təminatının yüksəldilməsi, milli-mənəvi dəyərlərin müdafiəsi istiqamətində qanun layihələri hazırlanıb və qəbul olunub. Fəzail Ağamalı həmçinin Azərbaycan diasporasının hüquqlarının qorunmasına, soydaşlarımızın xaricdə hüquqlarının müdafiəsinə dair də çıxışlar edib, beynəlxalq parlament təşkilatları ilə əlaqələr qurub.
Elmi İrsi və Akademik Fəaliyyəti
Tarix elmləri doktoru, professor Fəzail Ağamalı elmi fəaliyyətinə gənc yaşlarından başlamış, Azərbaycan tarixinin müxtəlif dövrləri, ictimai-siyasi hadisələr və milli ideologiya mövzularında araşdırmalar aparmışdır. Onun elmi tədqiqatları, xüsusilə XX əsr Azərbaycan tarixi, sovet dövründə milli-azadlıq hərəkatı, repressiyalar və siyasi proseslərin tədqiqi sahəsində mühüm yer tutur. Fəzail Ağamalının elmi məqalələri, monoqrafiyaları, dərslikləri respublikada tarix elmi üçün vacib resurslardan sayılır.
Professor kimi o, yüzlərlə tələbəyə dərs deyib, elmi rəhbər kimi yeni nəsil tarixçilərin yetişdirilməsində rolu olub. Elmi fəaliyyətində həmişə obyektiv və milli maraqlara sadiq mövqe tutub, Azərbaycanın dövlətçilik ənənələrinin qorunmasını və inkişafını əsas məqsəd seçib. Onun elmi tədqiqatlarında erməni saxtakarlığının ifşa olunması, Qarabağ məsələsinin tarixi əsaslarının açıqlanması xüsusi yer tutur.
İctimai Çıxışlar, Mediada Görünüş və Analitik Yanaşması
Fəzail Ağamalı, uzun illər boyunca ictimaiyyət arasında daim aktiv çıxışlar edib, televiziya, radio və digər media orqanlarında ölkənin aktual problemlərinə dair ekspert və siyasətçi kimi dəyərli fikir və təhlillərini bölüşüb. Onun çıxışlarında Azərbaycanın milli maraqları, dövlət müstəqilliyi, ərazi bütövlüyü, ictimai barış və sosial ədalət prioritet istiqamətlər kimi vurğulanıb. Ağamalı xüsusən gənclərin milli dəyərlərə bağlılığının möhkəmləndirilməsi, yeni nəslin vətənpərvərlik ruhunda böyüməsi üçün çağırışlar edib.
O, dəfələrlə bildirib ki, Azərbaycanın gələcəyi milli birliyə, dövlətçilik düşüncəsinə və demokratik dəyərlərə əsaslanır. Çıxışlarında ölkədə baş verən bütün siyasi, sosial proseslərə yanaşmasında obyektivlik və prinsipiallıq nümayiş etdirib, ictimai maraqları şəxsi maraqlardan üstün tutub.
Fərdi Xüsusiyyətləri, İctimai Humanistliyi və Mədəni Dəyərləri
Fəzail Ağamalı haqqında həmkarları, tələbələri və siyasi mühitdə onu tanıyanlar yüksək insani keyfiyyətlərindən də bəhs edirlər. Onun səmimiliyi, ədalətpərvərliyi, millət və dövlət qarşısında məsuliyyət hissi, prinsipiallığı və təvazökarlığı daim ön plana çəkilib. O, siyasi fəaliyyətində heç vaxt populizmə, şəxsi mənafeyə üstünlük verməyib, daim ölkənin rifahı və sabitliyinin qorunması üçün çalışıb.
Ailəsi ilə bağlı nümunəvi münasibətləri, övladlarının uğurları, qızının siyasi və ictimai fəaliyyəti də onun ailə institutuna verdiyi önəmin göstəricisidir. Ağamalı ailə dəyərlərini Azərbaycan cəmiyyətinin inkişafı üçün əsas amillərdən biri kimi qiymətləndirir.
Beynəlxalq Əlaqələr və Parlamentlərarası Təşəbbüslər
Fəzail Ağamalı beynəlxalq parlamentlərarası əməkdaşlıqda da fəal iştirak edib. O, Azərbaycan-Türkmənistan parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrupunun rəhbəri kimi, iki ölkə arasında dostluq və əməkdaşlığın gücləndirilməsi üçün mühüm addımlar atıb, xarici ölkələrdə Azərbaycan həqiqətlərinin tanıdılması üçün beynəlxalq konfranslarda və forumlarda iştirak edib. Qarabağ həqiqətlərinin, Ermənistanın işğalçı siyasətinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması üçün çıxışlar edib, Azərbaycan dövlətçiliyinin beynəlxalq aləmdə nüfuzunun artmasına töhfə verib.
Müasir Azərbaycan Siyasətində Rolu və Nüfuzu
Müasir Azərbaycan siyasətində Fəzail Ağamalı dövlətə və dövlətçiliyə bağlı, xalqı və torpaqları üçün daim çalışan, daim prinsipial mövqe sərgiləyən şəxsiyyət kimi yadda qalıb. O, gənc nəslə örnək olan, millətini və dövlətini sevən, onların rifahı naminə çalışan bir siyasətçidir. Fəzail Ağamalının fəaliyyəti ölkənin milli maraqları, siyasi sabitlik, demokratik institutların inkişafı və Azərbaycan xalqının mənəvi bütövlüyünün təmin olunmasına yönəlib.
Kitabları və Elmi Əsərləri
Fəzail Ağamalı, tarix elmi sahəsində bir neçə kitabın, monoqrafiyanın və çoxsaylı elmi məqalələrin müəllifidir. Onun “Azərbaycan tarixində milli-azadlıq hərəkatı”, “Erməni saxtakarlığı və Qarabağ problemi”, “Azərbaycan dövlətçiliyi və müasir çağırışlar” və digər əsərləri tarixşünaslıqda və ictimai-siyasi mühitdə əhəmiyyətli yerlər tutur. Onun elmi irsi yalnız akademik dairələrdə deyil, həm də geniş oxucu kütləsi arasında böyük maraqla qarşılanır və istifadə olunur.
Gənclər və Tələbələrə Münasibəti
Fəzail Ağamalı daim gənclərin inkişafına, onların təhsil almasına, vətənpərvərlik ruhunda böyüməsinə xüsusi diqqət yetirib. O, təhsil müəssisələrində çıxış edərək, tələbələrlə maarifləndirici görüşlər keçirərək, onların dövlətçilik və milli şüur ruhunda formalaşmasına çalışıb. Gənclərə ünvanlanan çağırışlarında təhsilin, elmin və səmərəli fəaliyyətin önəmini vurğulayıb, onları milli maraqlara xidmətə səsləyib.
Ümumilikdə, Fəzail Ağamalı müasir Azərbaycanın siyasi, elmi və ictimai həyatında çoxşaxəli və dərin iz qoymuş bir şəxsiyyətdir. Onun fəaliyyəti Azərbaycan gəncliyinə, cəmiyyətinə və dövlətçiliyinə bir nümunədir. Həm elm, həm siyasət, həm də ictimai fəaliyyət sahəsində qazandığı uğurlar, dövlət təltifləri və ictimai nüfuzu onun ölkə həyatında tutduğu yerin bariz göstəricisidir.
